نمایش مبدأ برای سودان، سوریه و زلزلۀ ژئوپلیتیکی در خاورمیانه (یادداشت)

[[پرونده:سوریه و زلزلۀ ژئوپلیتیکی در خاورمیانه (یادداشت) 1.jpg|بی‌قاب|چپ|]]
'''سودان، سوریه و زلزله ژئوپلیتیکی در خاورمیانه'''، یادداشتی است که به مسائل ژئوپلیتیک خاورمیانه و خصوصا [[سودان]] و [[سوریه]] می‌پردازد<ref>به قلم: سیدمهدی صالحی خوانساری.</ref>. پایگاه دریایی [[روسیه]] در [[سودان]]، که طبق توافق ۲۰۲۰ اجازه استقرار ۳۰۰ پرسنل، چهار کشتی (از جمله شناورهای هسته‌ای) و سامانه‌های پدافند هوایی را فراهم می‌کند، تنها یک قدم نظامی نیست؛ این یک انقلاب ژئواستراتژیک است.

== روسیه و بازتعریف نقشۀ قدرت ==
پایگاه دریایی [[روسیه]] در [[سودان]]، که طبق توافق ۲۰۲۰ اجازه استقرار ۳۰۰ پرسنل، چهار کشتی (از جمله شناورهای هسته‌ای) و سامانه‌های پدافند هوایی را فراهم می‌کند، تنها یک قدم نظامی نیست؛ این یک انقلاب ژئواستراتژیک است. مسکو با ترکیب پایگاه سودان و حضور دیرینه در بندر طرطوس سوریه، حلقه‌ای آهنین از دریای سرخ تا مدیترانه ایجاد کرده که کنترل تنگه‌های حیاتی باب‌المندب و سوئز را هدف می‌گیرد. این دو نقطه، شریان‌های ۴۰ درصد تجارت جهانی انرژی و ۱۲ درصد کالاهای غیرنفتی را در اختیار دارند. نکتۀ غافلگیرکننده اینکه روسیه نه با توسل به ایدئولوژی، بلکه با اقتصاد جنگی ارزان و بی‌اعتنایی به تحریم‌ها، خود را به بازیگری غیرقابل انکار تبدیل کرده است. فروش سلاح‌های روسی به آفریقا ۴۹ درصد بازار تسلیحات این قاره در سال‌های ۲۰۱۸ - ۲۰۱۴ و همکاری با شرکت‌های نظامی خصوصی مانند «واگنر» در سودان، نشان می‌دهد مسکو از بحران‌های داخلی کشورها به‌عنوان اهرم استفاده می‌کند.

== بازی در دو جبهۀ متضاد ==
[[پرونده:سودان، سوریه و زلزله ژئوپلیتیکی در خاورمیانه (یادداشت).jpg|بی‌قاب|چپ|]]
اگرچه [[ایران]] پس از قطع روابط با [[سودان]] در ۲۰۱۶، نفوذ سنتی خود را در خارطوم از دست داد، اما همکاری‌های نامرئی اخیر -از جمله ارسال پهپادهای نظامی و سوخت به گروه‌های طرفدار روسیه در سودان- نشان می‌دهد تهران در حال بازسازی نفوذ از پشت صحنه است. این اقدامات، که همزمان با تقویت حضور در [[سوریه]] انجام می‌شود، دو هدف دارد:
# مهار نیروهای واکنش سریع سودان (RSF) که با حمایت [[امارات متحده عربی|امارات]] و [[عربستان سعودی|عربستان]] عمل می‌کنند.
# تبدیل کریدوری امن از [[دمشق]] تا دریای سرخ، در تقابل با طرح‌هایی مثل '''«هلال شیعی»'''؛ اما با محوریت [[روسیه]] و با نفوذ در [[سودان]] و تغییر ژئوپلیتیک در منطقه.

این استراتژی که در حال وقوع است در صورت عملی و موفق شدن می‌تواند توازن قوا در [[شمال آفریقا]] را برهم زند و حتی [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] را مجبور به بازنگری در محاسبات امنیتی خود کند.

== از تحریم تا واقعیت‌های جدید ==
واکنش [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحده]] و اتحادیۀ اروپا به حضور روسیه در سودان، ترکیبی از انفعال و تناقض است. از یک سو، تحریم‌های غرب علیه سودان -از جمله فشار برای حذف یارانه سوخت- باعث تشدید بحران داخلی و ایجاد فضای مناسب برای مداخله روسیه شد. از سوی دیگر، واشنگتن نمی‌تواند مانع همکاری نظامی روسیه و سودان شود، چرا که خود درگیر رقابت با [[چین]] در [[جیبوتی]] و کاهش نیروهایش در [[سومالی]] است.

نکتۀ ناسازوارانه: روسیه با وتو کردن قطعنامه شورای امنیت علیه سودان در نوامبر ۲۰۲۴ ، خود را به‌عنوان حامی حاکمیت ملی معرفی کرد، در حالی که غرب -با سابقۀ مداخلۀ در [[لیبی]] و [[سوریه]] - این نقش را از دست داده است.

== رقبای خاموش اما تعیین‌کننده ==
[[ترکیه]]، که پیشتر قصد داشت با بازسازی بندر سواکن در سودان پایگاه ۹۹ ساله ایجاد کند، اکنون در موضع ضعف قرار دارد. اما آنکارا ممکن است با استفاده از نفوذ در [[سومالی]] و [[لیبی]]، توازن را به نفع خود تغییر دهد.

[[چین]]، با پروژه '''«کمربند و جاده»''' و پایگاه نظامی در [[جیبوتی]]، ترجیح می‌دهد در سایه باقی بماند. همکاری [[پکن]] با روسیه در سودان -به ویژه در حوزه لجستیک- می‌تواند زنجیرۀ نفوذ این دو قدرت را از اقیانوس هند تا دریای سرخ گسترش دهد.

== جنگ نیابتی در دریای سرخ ==
رقابت [[روسیه]] و غرب در [[سودان]] ممکن است به جنگ نیابتی در قالب درگیری بین نیروهای واکنش سریع (حمایت‌ شده توسط [[امارات متحده عربی|امارات]]) و ارتش سودان (حمایت‌ شده توسط روسیه و ایران) تبدیل شود. نقش شرکت واگنر در حفاظت از معادن طلای سودان و گزارش‌های مبنی بر استفاده از پهپادهای ایرانی در عملیات‌های نظامی، نشانه‌ای از این تحول است.

=== تولد نظم چندقطبی و غافلگیری تاریخی ===
تحولات [[سودان]] و [[سوریه]] نه یک تصادف، بلکه نقطۀ عطفی در گذار به نظم چندقطبی است. در این نظم:
* روسیه با ترکیب «دیپلماسی تحریم‌شکن» و قدرت نظامی، خود را به‌عنوان ژاندارم جدید خاورمیانه معرفی می‌کند.
* ایران، با اتکا به همپیمانی غیررسمی با مسکو، به بازیگری فرامنطقه‌ای تبدیل می‌شود.
*  غرب، محصور در تناقض‌های اخلاقی و استراتژیک، ناچار به پذیرش سهمیه‌ای از قدرت است.

این تغییرات، برای بازیگرانی مانند [[رژیم صهیونیستی|اسرائیل]] و [[عربستان سعودی|عربستان]] -که سال‌ها در چهارچوب دوقطبی غرب و شرق عمل کرده‌اند- یک «شوک آینده» است. پاسخ آنان ممکن است شامل اتحادهای غیرمنتظره (مانند همکاری محدود با روسیه) یا تشدید رقابت‌های درون‌منطقه‌ای باشد.

== نتیجه == 
خاورمیانه جدید، جایی است که مرزهای ایدئولوژیک محو می‌شوند و اقتصاد جنگی و دیپلماسی غیرخطی حکمرانی می‌کند. این را هم [[روسیه]] در [[سودان]] ثابت کرده و هم [[ایران]] در [[سوریه]].

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
*[https://www.qudsonline.ir/news/1051008/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D8%B2%D9%84%D8%B2%D9%84%D9%87-%DA%98%D8%A6%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%AA%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87 سودان، سوریه و زلزله ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، تارنمای خبرگزاری قدس ]، تاریخ درج مطلب: 3 اسفندماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 5 اسفندماه 1403 ش.

[[رده:یادداشت‌ها و تحلیل‌ها]]