پرش به محتوا

شاهقلی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۰ بایت حذف‌شده ،  ‏۵ دسامبر ۲۰۲۲
جز
تمیزکاری
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری)
خط ۱۷: خط ۱۷:
| وبگاه =  
| وبگاه =  
}}
}}
'''شاهقلی بابا تکلو'''<ref>Jafarian, Rasool (2012). "The Political Relations of Shah Esma'il I with the Mamluk Government (1501–16/907–22)". In Floor, Willem; Herzig, Edmund (eds.). Iran and the World in the Safavid Age. I.B. Tauris</ref>. (به ترکی استانبولی: Şah Kulu Baba Tekeli) از ایل تُرکمان تکلو<ref>Amanat, Abbas (2017). Iran: A Modern History. Yale University Press</ref> <ref>ریچارد تاپر. تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان. ترجمه حسن اسدی. نشر اختران ۱۳۸۴</ref> <ref>https://islamansiklopedisi.org.tr/sahkulu-baba-tekeli</ref>رهبر شورش [[علویان]] طرفدار [[صفویه]] در آناتولی (به انگلیسی: Şahkulu rebellion)[https://iranicaonline.org/articles/calderan-battle ایرانیکا] <ref>[http://lib.eshia.ir/23019/1/3802 کتابخانه مدرسه فقاهت]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20201204052916/http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84+%DB%8C%DA%A9%D9%85+%D8%A8%D8%A7+%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C سایت رشد]</ref><ref>[https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52836530 بی بی سی فارسی]</ref> <ref>صفویان صغیر یا کبیر سرگذشت صفویان از شروع تا شاه عباس یکم مؤلف: مهندس محمد صادق معاشرتی ص 25 و 26</ref>Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 10 - p315. و شخصیت کاریزماتیک ترکمانان قزلباش،از اهالی روستای یالیملی در منطقه کرکت اِلی در شهر آنتالیا بود. ایل تُرکمان تِکِلو در ولایت تِکِه (آنتالیای کنونی در ترکیه، به انگلیسی: Sanjak of Teke) ساکن و در دوران فترت سلجوقیان روم، در بیگ‌نشین تکه (Tekeoğulları Beyliği) حاکم بودند<ref>تاریخ قزلباشان، چاپ میرهاشم محدّث، تهران 1361ش؛ ص 27</ref>. این ایل در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ تُرکمان (ایل افشار، ایل شاملو، ایل استاجلو، ایل ذوالقدر، ایل روملو و ایل قاجار) از آناتولی عثمانی به [[ایران]] آمدند و پایه‌های دودمان صفوی را بنیاد گذاردند.تکلوها از طوایف بزرگ قزلباش بودند که از تکه ایلی (آنتالیا) مهاجرت خود را به ایران در دهه دوم سده دهم آغاز کردند.یکی از سران این ایل، به نام حسن خلیفه تکلو، معروف به قرابِیِق<ref>هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 771</ref> (پدر شاه‌قلی بابا) از جانب [[جنید بغدادی|شیخ جُنَید]] و شیخ حیدر صفوی از آذربایجان مأمور تبلیغ [[مذهب شیعه]] و خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی در تکه ایلی شده بود<ref>جهانگشای خاقان، ص 85</ref>. حسن بیگ روملو، مورخ احسن التواریخ می‌نویسد، حسن خلیفه دو نوبت به خدمت شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول رسیده و در حلقه مریدان خاص وی داخل شده‌است. شیخ حیدر او را مأمور کرد که به ولایت خود بازگردد و به ترویج [[مذهب شیعه|مذهب تشیع]] و گرد آوردن مریدان همت گمارد.
'''شاهقلی بابا تکلو'''<ref>Jafarian, Rasool (2012). "The Political Relations of Shah Esma'il I with the Mamluk Government (1501–16/907–22)". In Floor, Willem; Herzig, Edmund (eds.). Iran and the World in the Safavid Age. I.B. Tauris</ref>. (به ترکی استانبولی: Şah Kulu Baba Tekeli) از ایل تُرکمان تکلو<ref>Amanat, Abbas (2017). Iran: A Modern History. Yale University Press</ref> <ref>ریچارد تاپر. تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان. ترجمه حسن اسدی. نشر اختران ۱۳۸۴</ref> <ref>https://islamansiklopedisi.org.tr/sahkulu-baba-tekeli</ref>رهبر شورش [[علویان]] طرفدار [[صفویه]] در آناتولی (به انگلیسی: Şahkulu rebellion)[https://iranicaonline.org/articles/calderan-battle ایرانیکا] <ref>[http://lib.eshia.ir/23019/1/3802 کتابخانه مدرسه فقاهت]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20201204052916/http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84+%DB%8C%DA%A9%D9%85+%D8%A8%D8%A7+%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C سایت رشد]</ref><ref>[https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52836530 بی بی سی فارسی]</ref> <ref>صفویان صغیر یا کبیر سرگذشت صفویان از شروع تا شاه عباس یکم مؤلف: مهندس محمد صادق معاشرتی ص 25 و 26</ref>Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 10 - p315. و شخصیت کاریزماتیک ترکمانان قزلباش، از اهالی روستای یالیملی در منطقه کرکت اِلی در شهر آنتالیا بود. ایل تُرکمان تِکِلو در ولایت تِکِه (آنتالیای کنونی در ترکیه، به انگلیسی: Sanjak of Teke) ساکن و در دوران فترت سلجوقیان روم، در بیگ‌نشین تکه (Tekeoğulları Beyliği) حاکم بودند<ref>تاریخ قزلباشان، چاپ میرهاشم محدّث، تهران 1361ش؛ ص 27</ref>. این ایل در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ تُرکمان (ایل افشار، ایل شاملو، ایل استاجلو، ایل ذوالقدر، ایل روملو و ایل قاجار) از آناتولی عثمانی به [[ایران]] آمدند و پایه‌های دودمان صفوی را بنیاد گذاردند. تکلوها از طوایف بزرگ قزلباش بودند که از تکه ایلی (آنتالیا) مهاجرت خود را به ایران در دهه دوم سده دهم آغاز کردند. یکی از سران این ایل، به نام حسن خلیفه تکلو، معروف به قرابِیِق<ref>هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 771</ref> (پدر شاه‌قلی بابا) از جانب [[جنید بغدادی|شیخ جُنَید]] و شیخ حیدر صفوی از آذربایجان مأمور تبلیغ [[مذهب شیعه]] و خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی در تکه ایلی شده بود<ref>جهانگشای خاقان، ص 85</ref>. حسن بیگ روملو، مورخ احسن التواریخ می‌نویسد، حسن خلیفه دو نوبت به خدمت شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول رسیده و در حلقه مریدان خاص وی داخل شده‌است. شیخ حیدر او را مأمور کرد که به ولایت خود بازگردد و به ترویج [[مذهب شیعه|مذهب تشیع]] و گرد آوردن مریدان همت گمارد.


حسن خلیفه در غاری نزدیک محل زندگی خود به عبادت می‌پرداخت، از این رو در آناتولی به سرعت شهرت فراوانی یافت. او توانست مریدان زیادی را به درگاه خود جذب کند، در این اثنا به تعلیم فقه به فرزند خود شاه‌قلی هم می‌پرداخت. شهرت پدر و پسر به گوش سلطان بایزید دوم هم رسید بود و سلطان عثمانی چندین بار برای گرفتن دعا نزد حسن خلیفه بابا رفته و از او طلب دعا در درگاه پروردگار کرده بود.<ref>تاریخ عثمانی جلد ۲ چاپ ۱۰ صفحات ۲۳۰٬۲۳۱٬۲۵۴٬۲۵۵ مترجم: سینا شهبازی</ref>
حسن خلیفه در غاری نزدیک محل زندگی خود به عبادت می‌پرداخت، از این رو در آناتولی به سرعت شهرت فراوانی یافت. او توانست مریدان زیادی را به درگاه خود جذب کند، در این اثنا به تعلیم فقه به فرزند خود شاه‌قلی هم می‌پرداخت. شهرت پدر و پسر به گوش سلطان بایزید دوم هم رسید بود و سلطان عثمانی چندین بار برای گرفتن دعا نزد حسن خلیفه بابا رفته و از او طلب دعا در درگاه پروردگار کرده بود.<ref>تاریخ عثمانی جلد ۲ چاپ ۱۰ صفحات ۲۳۰٬۲۳۱٬۲۵۴٬۲۵۵ مترجم: سینا شهبازی</ref>
خط ۲۳: خط ۲۳:
== شورش علویان آناتولی به رهبری شاهقلی بابا ==
== شورش علویان آناتولی به رهبری شاهقلی بابا ==
بعد از سال‌ها درگیری‌هایی میان [[شیعه]] و [[سنی]] در منطقه تکه (آنتالیا) به پا خواست که رهبر [[شیعیان]] در این درگیری‌ها شاهقلی بابا بود که امتداد این درگیری‌ها سبب شورش شاهقلی بابا در تِکه شد. در این درگیری‌ها شاهقلی بابا به پیروزی‌های بزرگی دست یافته بود<ref>[https://www.alevibektasi.eu/index.php?Itemid=69&catid=46:aratrmalar-ingilizce&id=690:sahkulu-rebellion&option=com_content&view=article سایت بکتاسی]</ref> و شاهزاده کرکوت را در قلعه‌ای در تکه به اسارت گرفته بود و اموال او را مصادره کرده بود. در سال ۱۵۱۱میلادی گروهی از شیعیان آناتولی به رهبری شاه قلی بابا تکلواز ایل ترکمان تکلو علیه حکومت عثمانی شورش کردند<ref>.و در آن سال شمار زیادی از افراد ایل تکلو (پانزده هزار نفر)«نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی» پروفسور فاروق سومر ترجمه دکتر احسان اشراقی، دکتر محمد تقی امامی. ص 58</ref> برای تقویت سپاه شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند<ref>ایران در عصر صفوی راجر سیوری چاپ نوزدهم صفحهٔ ۳۸</ref>. بسیاری از تکلوها پس از شورش وسیع مریدان و پیروان شاه اسماعیل صفوی، به ایران آمدند. رهبر این شورش شاهقلی بابا، پسر و جانشین حسن خلیفه تکلو، بود که مورخان عثمانی به وی لقب شیطانقلی داده‌اند.<ref>روملو، ج 12، ص 164 .166</ref>
بعد از سال‌ها درگیری‌هایی میان [[شیعه]] و [[سنی]] در منطقه تکه (آنتالیا) به پا خواست که رهبر [[شیعیان]] در این درگیری‌ها شاهقلی بابا بود که امتداد این درگیری‌ها سبب شورش شاهقلی بابا در تِکه شد. در این درگیری‌ها شاهقلی بابا به پیروزی‌های بزرگی دست یافته بود<ref>[https://www.alevibektasi.eu/index.php?Itemid=69&catid=46:aratrmalar-ingilizce&id=690:sahkulu-rebellion&option=com_content&view=article سایت بکتاسی]</ref> و شاهزاده کرکوت را در قلعه‌ای در تکه به اسارت گرفته بود و اموال او را مصادره کرده بود. در سال ۱۵۱۱میلادی گروهی از شیعیان آناتولی به رهبری شاه قلی بابا تکلواز ایل ترکمان تکلو علیه حکومت عثمانی شورش کردند<ref>.و در آن سال شمار زیادی از افراد ایل تکلو (پانزده هزار نفر)«نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی» پروفسور فاروق سومر ترجمه دکتر احسان اشراقی، دکتر محمد تقی امامی. ص 58</ref> برای تقویت سپاه شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند<ref>ایران در عصر صفوی راجر سیوری چاپ نوزدهم صفحهٔ ۳۸</ref>. بسیاری از تکلوها پس از شورش وسیع مریدان و پیروان شاه اسماعیل صفوی، به ایران آمدند. رهبر این شورش شاهقلی بابا، پسر و جانشین حسن خلیفه تکلو، بود که مورخان عثمانی به وی لقب شیطانقلی داده‌اند.<ref>روملو، ج 12، ص 164 .166</ref>
شورشیان در مسیر خود به ایران، سپاه قره‌گُز پاشا، بیگلربیگی عثمانی، را در هم شکستند و سپس سپاهیان صدراعظم عثمانی، خادم‌علی پاشا (به انگلیسی: Hadım Ali Pasha) را مغلوب کردند.در این جنگ، شاهقلی بابا و خادم‌علی پاشا نیز به قتل رسیدند. سپس حدود بیست هزار جنگجوی تکلو به رهبری میرعلی خلیفه، جانشین شاهقلی بابا، در اطراف آماسیه و قره حصار به جنگ و گریز با سپاهیان عثمانی پرداختند<ref>هامر پورگشتال، ج 1، ص 773 .774، 777 .778</ref>.در پی همین شورشها، سلطان سلیم اول به شناسایی شیعیان ساکن در قلمرو عثمانی پرداخت و چهل هزار تن از آنان را کشت یا زندانی کرد<ref>هامر پورگشتال، ج 2، ص 832 833</ref>.با این حال، سران تکلو در دوره شاه اسماعیل از امرای بزرگ قزلباش شدند، از جمله ساروعلی مهردار، برون سلطان حاکم مشهد، چوهه سلطان حاکم کلهر و بعدها حاکم [[اصفهان]]، قراجه سلطان حاکم همدان، علی سلطان حاکم قزوین و یکان بیگ<ref>تاریخ قزلباشان، ص 27، 29</ref><ref>جهانگشای خاقان، ص 518، 569، 595</ref><ref>روملو، ج 12، ص 245، 252</ref>.در سال ۱۵۲۷میلادی صدها تن از ایل تکلو برای جنگ با فرخ یسار شروانشاه، همراه سایر قزلباشان در اطراف ارزنجان به شاه اسماعیل اول پیوستند<ref>خواندمیر، ص 52</ref>و تا پایان عمر او در اغلب جنگها یاری اش دادند.<ref>جهانگشای خاقان، ص 138، 243، 543 ـ544،روملو، ج 12، ص 81، 121، 212،تاریخ قزلباشان، نویدی، ص 50</ref>
شورشیان در مسیر خود به ایران، سپاه قره‌گُز پاشا، بیگلربیگی عثمانی، را در هم شکستند و سپس سپاهیان صدراعظم عثمانی، خادم‌علی پاشا (به انگلیسی: Hadım Ali Pasha) را مغلوب کردند. در این جنگ، شاهقلی بابا و خادم‌علی پاشا نیز به قتل رسیدند. سپس حدود بیست هزار جنگجوی تکلو به رهبری میرعلی خلیفه، جانشین شاهقلی بابا، در اطراف آماسیه و قره حصار به جنگ و گریز با سپاهیان عثمانی پرداختند<ref>هامر پورگشتال، ج 1، ص 773 .774، 777 .778</ref>.در پی همین شورشها، سلطان سلیم اول به شناسایی شیعیان ساکن در قلمرو عثمانی پرداخت و چهل هزار تن از آنان را کشت یا زندانی کرد<ref>هامر پورگشتال، ج 2، ص 832 833</ref>.با این حال، سران تکلو در دوره شاه اسماعیل از امرای بزرگ قزلباش شدند، از جمله ساروعلی مهردار، برون سلطان حاکم مشهد، چوهه سلطان حاکم کلهر و بعدها حاکم [[اصفهان]]، قراجه سلطان حاکم همدان، علی سلطان حاکم قزوین و یکان بیگ<ref>تاریخ قزلباشان، ص 27، 29</ref><ref>جهانگشای خاقان، ص 518، 569، 595</ref><ref>روملو، ج 12، ص 245، 252</ref>.در سال ۱۵۲۷میلادی صدها تن از ایل تکلو برای جنگ با فرخ یسار شروانشاه، همراه سایر قزلباشان در اطراف ارزنجان به شاه اسماعیل اول پیوستند<ref>خواندمیر، ص 52</ref>و تا پایان عمر او در اغلب جنگها یاری اش دادند.<ref>جهانگشای خاقان، ص 138، 243، 543 ـ544،روملو، ج 12، ص 81، 121، 212،تاریخ قزلباشان، نویدی، ص 50</ref>


== فرزندان شاهقلی بابا در ایران و تشکیل ایل شاهسون ==
== فرزندان شاهقلی بابا در ایران و تشکیل ایل شاهسون ==
خط ۳۲: خط ۳۲:
ینصر پاشا
ینصر پاشا
قوجا بیگ(قوجابیگلو) بنده علی بنده علی بیگلو پلات پلاتلو دمیر خان دمیرچی لو ساری خان ساری خان بیگلو نوروز علی نوروزعلی بیگلو
قوجا بیگ(قوجابیگلو) بنده علی بنده علی بیگلو پلات پلاتلو دمیر خان دمیرچی لو ساری خان ساری خان بیگلو نوروز علی نوروزعلی بیگلو
طوایف تابعه : مرادلو ، اودولو ، خلیفه لو طوایف تابعه : علی بابالو ،بیگ باغلو ، خلف لو طوایف تابعه : قره شیخ لو ، آبی بیگ لو ، قوزآتلو ، یورتچی، دورجون خوجالو ، تکله ، یکه لو طوایف تابعه : اینانلو ، کلاسر لو،حاجی خوجالو ،قوردلار ،عربلو طوایف تابعه :طایفه زرگر اجیرلو ، میلی-خلیفه لو ، بالابیگلو ، بیگدلو ، همونلو، طوایف تابعه :گیکلو ریا، پیرایواتلو
طوایف تابعه: مرادلو، اودولو، خلیفه لو طوایف تابعه: علی بابالو ،بیگ باغلو، خلف لو طوایف تابعه: قره شیخ لو، آبی بیگ لو، قوزآتلو، یورتچی، دورجون خوجالو، تکله، یکه لو طوایف تابعه: اینانلو، کلاسر لو، حاجی خوجالو ،قوردلار ،عربلو طوایف تابعه :طایفه زرگر اجیرلو، میلی-خلیفه لو، بالابیگلو، بیگدلو، همونلو، طوایف تابعه :گیکلو ریا، پیرایواتلو
ایل تکلو و تشکیل قوای قزلباش
ایل تکلو و تشکیل قوای قزلباش


==قزلباش==
== قزلباش ==
تکیه‌گاه عمده پادشاهان صفوی، قبایل تُرکمان بودند که در آغاز از هفت قبیله<ref>[https://www.britannica.com/topic/Kizilbash بیریتانیکا]</ref> تشکیل می‌شدند و عبارت بودند از: تکه‌لو، شاملو، روملو، استاجلو، افشار، [[قاجار]] و ذوالقدر. این قبایل بعدها به نام مشترک قزلباش خوانده شدند.<ref>حمیدرضا صفاکیش، صفویان در گذرگاه تاریخ، تهران، سخن، 1380</ref>
تکیه‌گاه عمده پادشاهان صفوی، قبایل تُرکمان بودند که در آغاز از هفت قبیله<ref>[https://www.britannica.com/topic/Kizilbash بیریتانیکا]</ref> تشکیل می‌شدند و عبارت بودند از: تکه‌لو، شاملو، روملو، استاجلو، افشار، [[قاجار]] و ذوالقدر. این قبایل بعدها به نام مشترک قزلباش خوانده شدند.<ref>حمیدرضا صفاکیش، صفویان در گذرگاه تاریخ، تهران، سخن، 1380</ref>


۴٬۹۳۳

ویرایش