سجده: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'خوردنی ها' به 'خوردنی‌ها') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
</div> | </div> | ||
'''سجده''' در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند. در [[روایات]] زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده | '''سجده''' در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند. در [[روایات]] زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد. | ||
در [[فقه]] [[شیعه]] سجده در [[نماز]] تنها بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی [[اهل سنت]] سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. به باور همه [[مسلمانان]] سجده برای غیر خدا [[حرام]] است. | در [[فقه]] [[شیعه]] سجده در [[نماز]] تنها بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی [[اهل سنت]] سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. به باور همه [[مسلمانان]] سجده برای غیر خدا [[حرام]] است. | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
=سجده در لغت و اصطلاح= | =سجده در لغت و اصطلاح= | ||
«سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» | «سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» می‌باشد و آن در لغت به معنى خضوع و تذلّل است و در شرع عبارتست از پیشانى به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار. | ||
سجده به قصد عبادت و [[پرستشِ]] مسجود خاص خداوند است و سجده به غیرخدا [[کفر]] است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در [[قرآن]] در مورد حضرت آدم علیه‌السلام «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ» <ref>سوره بقره: ۳۴</ref> و نیز در مورد حضرت یعقوب و حضرت یوسف علیهماالسلام «وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا» <ref>سوره یوسف: ۱۰۰</ref> آمده است. | سجده به قصد عبادت و [[پرستشِ]] مسجود خاص خداوند است و سجده به غیرخدا [[کفر]] است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در [[قرآن]] در مورد حضرت آدم علیه‌السلام «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ» <ref>سوره بقره: ۳۴</ref> و نیز در مورد حضرت یعقوب و حضرت یوسف علیهماالسلام «وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا» <ref>سوره یوسف: ۱۰۰</ref> آمده است. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
=تعریف سجده= | =تعریف سجده= | ||
سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است. <ref>راغب، اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 396، چاپ اول، دار القلم، دمشق، 1416 هـ ق</ref> و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند. <ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج 2، ص 213، چاپ چهارم، مؤسسه اسماعیلیان، قم 1364هـ ش</ref> در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. [[پیامبر اکرم (ص)]] می‌فرماید: «بنده به چیزی با | سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است.<ref>راغب، اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 396، چاپ اول، دار القلم، دمشق، 1416 هـ ق</ref> و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند.<ref>ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج 2، ص 213، چاپ چهارم، مؤسسه اسماعیلیان، قم 1364هـ ش</ref> در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. [[پیامبر اکرم (ص)]] می‌فرماید: «بنده به چیزی با فضیلت‌تر از سجده پنهانی، به خداوند نزدیک نشده است». <ref>مجیدی، غلام حسین، نهج الفصاحة، ج 1، ص 461، چاپ اول، مؤسسة انصاریان، قم، 1379</ref> | ||
و نیز گفته‌اند: سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده | و نیز گفته‌اند: سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد. دلیل آن روایتی است که می‌گوید: “هنگامی که سجده می‌کنی پیشانی ات را بر زمین بگذار و سریع به زمین نزن؛ (مانند نوک زدن کلاغ بر زمین)”.<ref>ابن حبان، صحیحه، ج 1، ص 264</ref> | ||
به اجماع تمام علما و فقها سجده در برخی از موارد واجب است؛ چرا که خدای متعال می‌فرماید: “ای کسانی که ایمان | به اجماع تمام علما و فقها سجده در برخی از موارد واجب است؛ چرا که خدای متعال می‌فرماید: “ای کسانی که ایمان آورده‌اید: رکوع کنید و سجده به جا آورید…”. <ref> حج، 77</ref> | ||
=سجده در روایات= | =سجده در روایات= | ||
یکی از مسائلی که از سوی مخالفان شیعیه مطرح | یکی از مسائلی که از سوی مخالفان شیعیه مطرح می‌شود و از این طریق شیعه را مورد حمله قرار می‌دهند مسئلۀ سجده بر خاک است، اما بنابر عقیدۀ شیعیان، شیعه بر خاک سجده می‌کند، نه برای خاک و اگر برای خاک باشد، بدون تردید این حالتی از حالات شرک است و شیعه این نوع از سجده را حرام می‌داند؛ برای این که سجود این چنینی برای غیر خدا است و اثباتش نیاز به براهین و تلاش زیاد ندارد. | ||
اخبار و روایات وارده در باب سجود را | اخبار و روایات وارده در باب سجود را می‌شود به سه قسم تقسیم نمود: | ||
1. روایاتی که تأکید می‌کنند به ضرورت سجده بر زمین. | 1. روایاتی که تأکید می‌کنند به ضرورت سجده بر زمین. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
==روایاتی که بر سجود روی زمین تأکید می‌کنند== | ==روایاتی که بر سجود روی زمین تأکید می‌کنند== | ||
روایات در این زمینه فراوان است و با تعابیر متفاوت و مختلف در | روایات در این زمینه فراوان است و با تعابیر متفاوت و مختلف در کتاب‌های روایی نقل شده است که ما در این جا به ذکر چند نمونه اکتفا می‌کنیم: | ||
1. از [[پیامبر اسلام (ص)]] نقل شده که فرمود: “جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”؛ زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شد. | 1. از [[پیامبر اسلام (ص)]] نقل شده که فرمود: “جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”؛ زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شد. | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
در کلام بیهقی چنین نقل شده است: “زمین برای من طهور و مسجد قرار داده شد”. | در کلام بیهقی چنین نقل شده است: “زمین برای من طهور و مسجد قرار داده شد”. | ||
در کلام بیهقی با این بیان نیز ملاحظه | در کلام بیهقی با این بیان نیز ملاحظه می‌شود: “زمین برای من پاک و [[مسجد]]<ref>ر.ک:مقاله مسجد</ref> قرار داده شد و هر کجا که هنگام نماز شد نماز می‌خوانم هر طور که باشد”. <ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 113(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 64(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 32</ref> | ||
2. [[ابوذر غفاری|اباذر]] نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمود: “زمین برای تو محل سجده است. پس هر کجا که وقت نماز شد، نماز بخوان”. <ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 37</ref> | 2. [[ابوذر غفاری|اباذر]] نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمود: “زمین برای تو محل سجده است. پس هر کجا که وقت نماز شد، نماز بخوان”. <ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 37</ref> | ||
3. [[ابن عباس]] | 3. [[ابن عباس]] می‌گوید: “پیامبر (ص) بر سنگ سجده کرد”. <ref>حاکم در مستدرک آن روایت را نقل کرده و ذهبی آن را تصحیح نموده است، ج 3، ص 473</ref> | ||
4. ابو سعید خدری روایت می‌کند: “من با چشمان خودم دیدم که بر پیشانی و بینی رسول خدا (ص) اثر خاک و گل بود”. <ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 2- 198- 163- 253- 256- 258- 259؛ سنن ابی داود، ج 1، ص 143 و 144؛ السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref> | 4. ابو سعید خدری روایت می‌کند: “من با چشمان خودم دیدم که بر پیشانی و بینی رسول خدا (ص) اثر خاک و گل بود”. <ref>صحیح البخاری، ج 1، ص 2- 198- 163- 253- 256- 258- 259؛ سنن ابی داود، ج 1، ص 143 و 144؛ السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref> | ||
5. جابربن عبدالله | 5. جابربن عبدالله می‌گوید: “من با رسول خدا (ص) نماز ظهر می‌خواندم. به خاطر شدت گرما و حرارت یک تکه سنگ در دست خود گذاشتم تا این که سرد شود و بر آن سجده کنم”. | ||
6. [[انس بن مالک]] | 6. [[انس بن مالک]] می‌گوید: “ما با پیامبر (ص) در گرمای شدید [[نماز]] می‌خواندیم، هر یکی از ما سنگ بر می‌داشتیم و در دست خود نگه می‌داشتیم تا این که خنک شود، وقتی سرد شد می‌گذاشتیم و بر آن سجده می‌کردیم”. <ref>السنن الکبری، ج 2، ص 106</ref> | ||
7. [[عمر بن خطاب]]<ref>ر.ک:مقاله عمر</ref> | 7. [[عمر بن خطاب]]<ref>ر.ک:مقاله عمر</ref> می‌گوید: “در شب بارانی برای [[نماز صبح]] خارج شدیم؛ چون زمین گل آلود شده بود، هر یک از ما مقداری سنگ جمع آوری کردیم و در حیاط مسجد فرش کردیم و بر آن نماز گزاردیم، وقتی [[پیامبر(ص)]] متوجه این مسئله شد، فرمود: چه چیز خوبی، پس این شروع نماز خواندن با سجده بر سنگ بود”. <ref>سنن ابوداود؛ ج 1، ص 75؛ السنن الکبری، ج 2، ص 440</ref> | ||
8. عیاض بن عبدالله قرشی نقل می‌کند: “چون پیامبر (ص) دید مردی بر عمامه ای که بر سرش است، سجده می‌کند، اشاره فرمود عمامه ات را به عقب بکش و اشاره فرمود با پیشانی ات سجده کن”. <ref> السنن الکبری، ج 2، ص 105</ref> | 8. عیاض بن عبدالله قرشی نقل می‌کند: “چون پیامبر (ص) دید مردی بر عمامه ای که بر سرش است، سجده می‌کند، اشاره فرمود عمامه ات را به عقب بکش و اشاره فرمود با پیشانی ات سجده کن”. <ref> السنن الکبری، ج 2، ص 105</ref> | ||
اینها نمونه ای از روایات فراوانی است که بیان می‌کند سجود باید بر خاک و زمین باشد. بیهقی | اینها نمونه ای از روایات فراوانی است که بیان می‌کند سجود باید بر خاک و زمین باشد. بیهقی می‌گوید: … اگر سجود بر پارچه و لباس جایز بود، باید در روایات به آن اشاره می‌شد؛ چرا که سجده بر آن از برداشتن سنگ و خنک کردن در دست برای سجود راحت تر بود. <ref>مسند احمد حنبل، ج 1، ص 321</ref> | ||
==روایاتی که می‌گویند سجود بر غیر زمین بدون عذر جایز است== | ==روایاتی که می‌گویند سجود بر غیر زمین بدون عذر جایز است== | ||
1. انس بن مالک نقل می‌کند: “جده اش (ملیکه) رسول خدا (ص) را برای غذایی که برای آن حضرت پخت | 1. انس بن مالک نقل می‌کند: “جده اش (ملیکه) رسول خدا (ص) را برای غذایی که برای آن حضرت پخت دعوت کرد. پیامبر (ص) از آن غذا و طعام خورد، سپس فرمود: برخیزید و با من نماز اقامه کنید. انس بن مالک می‌گوید: پا شدم و حصیری را که بر اثر مرور زمان سیاه شده بود، آبی پاشیدم و نمناکش کردم. پیامبر (ص) بر آن ایستاد. من پشت سر حضرت و آن پیر زن (جده اش) پشت سر من به نماز ایستادیم. <ref>بخاری، صحیحه، ج 1، ص 101؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 57</ref> | ||
همچنین از انس روایت دیگری است با این مضمون که | همچنین از انس روایت دیگری است با این مضمون که می‌گوید: “یکی از عمه‌هایم برای پیامبر (ص) طعامی پخت و خطاب به پیامبر اکرم (ص) گفت: من دوست دارم در منزل من غذا میل کنی و در آن جا نماز بخوانی! انس می‌گوید: پیامبر (ص) آمد، حصیر بزرگی که در منزل بود دستور داد آن را در گوشه ای از اتاق گذاشتیم و روی آن را آب و جارو کردیم، پس پیامبر (ص) بر روی آن به نماز ایستاد و ما پشت سر آن حضرت نماز اقامه کردیم”. <ref>ابن ماجه، سنن، ج 1، ص 255</ref> | ||
همچنین از انس بن مالک روایت است که | همچنین از انس بن مالک روایت است که می‌گوید: “ام سلیم از رسول خدا (ص) درخواست نمود تا به منزلش بیاید و نماز بخواند، تا وی آن جا را مکان همیشگی نمازش قرار دهد! رسول خدا (ص) درخواست ام سلیم را اجابت کرد، به منزل او آمد، حصیری را که در خانه اش بود با آب مرطوب نمودم و پیامبر در آن جا نماز خواند، ام سلیم با پیامبر (ص) نماز گزارد و آن جا را مصلای خویش قرار داد”. <ref>صحیح النسائی، ج 2، ص 57</ref> | ||
2. ابن عباس نقل می‌کند: “رسول خدا (ص) بر حصیر کوچک نماز | 2. ابن عباس نقل می‌کند: “رسول خدا (ص) بر حصیر کوچک نماز می‌گزارد”. <ref>ترمذی، صحیح، ج 2، ص 126</ref> | ||
3. ابو سعید خدری | 3. ابو سعید خدری می‌گوید: “بر پیامبر (ص) وارد شدم، دیدم آن حضرت بر روی حصیر نماز می‌خواند و بر همان حصیر سجده می‌کند”. <ref>صحیح مسلم، ج 2، ص 62، 126</ref> | ||
4. میمونه (همسر پیامبر) نقل می‌کند: “رسول الله در حال نماز بود و من در کنارش بودم به گونه‌ای که پیراهنش به من | 4. میمونه (همسر پیامبر) نقل می‌کند: “رسول الله در حال نماز بود و من در کنارش بودم به گونه‌ای که پیراهنش به من می‌خورد، هنگامی که به سجود می‌رفت، و بر حصیر نماز می‌گزارد”. <ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 128</ref> | ||
روایات در این زمینه فراوان است که به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا | روایات در این زمینه فراوان است که به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می‌کنیم. | ||
==روایاتی که می‌گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است== | ==روایاتی که می‌گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است== | ||
در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا | در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می‌کنیم. انس می‌گوید: “ما با رسول خدا (ص) نماز می‌خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی‌توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می‌کردیم و بر آن سجده می‌کردیم”. | ||
این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است. <ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106</ref> | این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است. <ref>بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106</ref> | ||
دو نکته از این روایات برداشت | دو نکته از این روایات برداشت می‌شود: | ||
اول: سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین | اول: سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می‌روید، غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها | ||
دوم: در حال اضطرار بر پیراهن و پارچه می‌توان سجده نمود. | دوم: در حال اضطرار بر پیراهن و پارچه می‌توان سجده نمود. | ||
=پانویس= | =پانویس= | ||
<references /> | <references /> | ||
[[رده:مفاهیم]] | |||
[[رده:مفاهیم اسلامی]] | |||
نسخهٔ ۱۵ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۵۹
سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند. در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد.
در فقه شیعه سجده در نماز تنها بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی اهل سنت سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. به باور همه مسلمانان سجده برای غیر خدا حرام است.
سجده در لغت و اصطلاح
«سَجدَه» اسم مصدر «سجَدَ» و مصدر آن «سجود» می‌باشد و آن در لغت به معنى خضوع و تذلّل است و در شرع عبارتست از پیشانى به خاک نهادن به منظور تعظیم پروردگار.
سجده به قصد عبادت و پرستشِ مسجود خاص خداوند است و سجده به غیرخدا کفر است، اما به قصد تکریم و تعظیمِ صرف به غیرخدا نیز روا باشد؛ چنان که در قرآن در مورد حضرت آدم علیه‌السلام «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ» [۱] و نیز در مورد حضرت یعقوب و حضرت یوسف علیهماالسلام «وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا» [۲] آمده است.
سجده را نزد خداوند مکانتى عظیم و شأنى والا است و در شأن آن همین بس که خداوند خطاب به بنده اش می‌فرماید: «سجده کن و به من نزدیک آى». [۳]
تعریف سجده
سجده در لغت به معنای تذلٌل و خوار شدن آمده است.[۴] و در اصطلاح فقهی گذاشتن پیشانی بر زمین را سجده می‌گویند.[۵] در روایات زیادی سجده به عنوان بهترین حالت انسان معرفی شده است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «بنده به چیزی با فضیلت‌تر از سجده پنهانی، به خداوند نزدیک نشده است». [۶]
و نیز گفته‌اند: سجود در لغت به معنای فروتنی، افتادگی و … آمده است. در شرع مقدس به معنای نهادن مقداری از پیشانی بر زمین یا غیر آن در حالی که چیزی بین پیشانی و چیزی که بر آن سجده می‌شود، حایل و فاصله نباشد. دلیل آن روایتی است که می‌گوید: “هنگامی که سجده می‌کنی پیشانی ات را بر زمین بگذار و سریع به زمین نزن؛ (مانند نوک زدن کلاغ بر زمین)”.[۷]
به اجماع تمام علما و فقها سجده در برخی از موارد واجب است؛ چرا که خدای متعال می‌فرماید: “ای کسانی که ایمان آورده‌اید: رکوع کنید و سجده به جا آورید…”. [۸]
سجده در روایات
یکی از مسائلی که از سوی مخالفان شیعیه مطرح می‌شود و از این طریق شیعه را مورد حمله قرار می‌دهند مسئلۀ سجده بر خاک است، اما بنابر عقیدۀ شیعیان، شیعه بر خاک سجده می‌کند، نه برای خاک و اگر برای خاک باشد، بدون تردید این حالتی از حالات شرک است و شیعه این نوع از سجده را حرام می‌داند؛ برای این که سجود این چنینی برای غیر خدا است و اثباتش نیاز به براهین و تلاش زیاد ندارد.
اخبار و روایات وارده در باب سجود را می‌شود به سه قسم تقسیم نمود:
1. روایاتی که تأکید می‌کنند به ضرورت سجده بر زمین.
2. روایاتی که اشاره دارند به سجده بر گیاهان؛ مانند حصیر.
3. روایاتی که اشاره دارند به سجده بر پیراهن (پارچه) پنبه ای یا پشمی. [۹]
روایاتی که بر سجود روی زمین تأکید می‌کنند
روایات در این زمینه فراوان است و با تعابیر متفاوت و مختلف در کتاب‌های روایی نقل شده است که ما در این جا به ذکر چند نمونه اکتفا می‌کنیم:
1. از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که فرمود: “جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”؛ زمین برای من محل سجده و پاک کننده قرار داده شد.
این روایت در کتاب مسلم این گونه آمده است: “تمام زمین برای ما محل سجده قرار داده شد و خاکش برای ما پاک کننده (طهور)، در صورتی که آب یافت نشود”.
در سنن ترمذی این گونه آمده است: “تمام زمین برای من مسجد و طهور قرار داده شد”.
در کلام بیهقی چنین نقل شده است: “زمین برای من طهور و مسجد قرار داده شد”.
در کلام بیهقی با این بیان نیز ملاحظه می‌شود: “زمین برای من پاک و مسجد[۱۰] قرار داده شد و هر کجا که هنگام نماز شد نماز می‌خوانم هر طور که باشد”. [۱۱]
2. اباذر نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمود: “زمین برای تو محل سجده است. پس هر کجا که وقت نماز شد، نماز بخوان”. [۱۲]
3. ابن عباس می‌گوید: “پیامبر (ص) بر سنگ سجده کرد”. [۱۳]
4. ابو سعید خدری روایت می‌کند: “من با چشمان خودم دیدم که بر پیشانی و بینی رسول خدا (ص) اثر خاک و گل بود”. [۱۴]
5. جابربن عبدالله می‌گوید: “من با رسول خدا (ص) نماز ظهر می‌خواندم. به خاطر شدت گرما و حرارت یک تکه سنگ در دست خود گذاشتم تا این که سرد شود و بر آن سجده کنم”.
6. انس بن مالک می‌گوید: “ما با پیامبر (ص) در گرمای شدید نماز می‌خواندیم، هر یکی از ما سنگ بر می‌داشتیم و در دست خود نگه می‌داشتیم تا این که خنک شود، وقتی سرد شد می‌گذاشتیم و بر آن سجده می‌کردیم”. [۱۵]
7. عمر بن خطاب[۱۶] می‌گوید: “در شب بارانی برای نماز صبح خارج شدیم؛ چون زمین گل آلود شده بود، هر یک از ما مقداری سنگ جمع آوری کردیم و در حیاط مسجد فرش کردیم و بر آن نماز گزاردیم، وقتی پیامبر(ص) متوجه این مسئله شد، فرمود: چه چیز خوبی، پس این شروع نماز خواندن با سجده بر سنگ بود”. [۱۷]
8. عیاض بن عبدالله قرشی نقل می‌کند: “چون پیامبر (ص) دید مردی بر عمامه ای که بر سرش است، سجده می‌کند، اشاره فرمود عمامه ات را به عقب بکش و اشاره فرمود با پیشانی ات سجده کن”. [۱۸]
اینها نمونه ای از روایات فراوانی است که بیان می‌کند سجود باید بر خاک و زمین باشد. بیهقی می‌گوید: … اگر سجود بر پارچه و لباس جایز بود، باید در روایات به آن اشاره می‌شد؛ چرا که سجده بر آن از برداشتن سنگ و خنک کردن در دست برای سجود راحت تر بود. [۱۹]
روایاتی که می‌گویند سجود بر غیر زمین بدون عذر جایز است
1. انس بن مالک نقل می‌کند: “جده اش (ملیکه) رسول خدا (ص) را برای غذایی که برای آن حضرت پخت دعوت کرد. پیامبر (ص) از آن غذا و طعام خورد، سپس فرمود: برخیزید و با من نماز اقامه کنید. انس بن مالک می‌گوید: پا شدم و حصیری را که بر اثر مرور زمان سیاه شده بود، آبی پاشیدم و نمناکش کردم. پیامبر (ص) بر آن ایستاد. من پشت سر حضرت و آن پیر زن (جده اش) پشت سر من به نماز ایستادیم. [۲۰]
همچنین از انس روایت دیگری است با این مضمون که می‌گوید: “یکی از عمه‌هایم برای پیامبر (ص) طعامی پخت و خطاب به پیامبر اکرم (ص) گفت: من دوست دارم در منزل من غذا میل کنی و در آن جا نماز بخوانی! انس می‌گوید: پیامبر (ص) آمد، حصیر بزرگی که در منزل بود دستور داد آن را در گوشه ای از اتاق گذاشتیم و روی آن را آب و جارو کردیم، پس پیامبر (ص) بر روی آن به نماز ایستاد و ما پشت سر آن حضرت نماز اقامه کردیم”. [۲۱]
همچنین از انس بن مالک روایت است که می‌گوید: “ام سلیم از رسول خدا (ص) درخواست نمود تا به منزلش بیاید و نماز بخواند، تا وی آن جا را مکان همیشگی نمازش قرار دهد! رسول خدا (ص) درخواست ام سلیم را اجابت کرد، به منزل او آمد، حصیری را که در خانه اش بود با آب مرطوب نمودم و پیامبر در آن جا نماز خواند، ام سلیم با پیامبر (ص) نماز گزارد و آن جا را مصلای خویش قرار داد”. [۲۲]
2. ابن عباس نقل می‌کند: “رسول خدا (ص) بر حصیر کوچک نماز می‌گزارد”. [۲۳]
3. ابو سعید خدری می‌گوید: “بر پیامبر (ص) وارد شدم، دیدم آن حضرت بر روی حصیر نماز می‌خواند و بر همان حصیر سجده می‌کند”. [۲۴]
4. میمونه (همسر پیامبر) نقل می‌کند: “رسول الله در حال نماز بود و من در کنارش بودم به گونه‌ای که پیراهنش به من می‌خورد، هنگامی که به سجود می‌رفت، و بر حصیر نماز می‌گزارد”. [۲۵]
روایات در این زمینه فراوان است که به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.
روایاتی که می‌گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است
در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می‌کنیم. انس می‌گوید: “ما با رسول خدا (ص) نماز می‌خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی‌توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می‌کردیم و بر آن سجده می‌کردیم”.
این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است. [۲۶]
دو نکته از این روایات برداشت می‌شود:
اول: سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می‌روید، غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها
دوم: در حال اضطرار بر پیراهن و پارچه می‌توان سجده نمود.
پانویس
- ↑ سوره بقره: ۳۴
- ↑ سوره یوسف: ۱۰۰
- ↑ سوره علق: ۱۹
- ↑ راغب، اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 396، چاپ اول، دار القلم، دمشق، 1416 هـ ق
- ↑ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج 2، ص 213، چاپ چهارم، مؤسسه اسماعیلیان، قم 1364هـ ش
- ↑ مجیدی، غلام حسین، نهج الفصاحة، ج 1، ص 461، چاپ اول، مؤسسة انصاریان، قم، 1379
- ↑ ابن حبان، صحیحه، ج 1، ص 264
- ↑ حج، 77
- ↑ علامه امینی، السجود علی التربة الحسینیة، ص 13
- ↑ ر.ک:مقاله مسجد
- ↑ صحیح البخاری، ج 1، ص 113(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 64(نیاز به تکمیل دارد)؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 32
- ↑ صحیح النسائی، ج 2، ص 37
- ↑ حاکم در مستدرک آن روایت را نقل کرده و ذهبی آن را تصحیح نموده است، ج 3، ص 473
- ↑ صحیح البخاری، ج 1، ص 2- 198- 163- 253- 256- 258- 259؛ سنن ابی داود، ج 1، ص 143 و 144؛ السنن الکبری، ج 2، ص 106
- ↑ السنن الکبری، ج 2، ص 106
- ↑ ر.ک:مقاله عمر
- ↑ سنن ابوداود؛ ج 1، ص 75؛ السنن الکبری، ج 2، ص 440
- ↑ السنن الکبری، ج 2، ص 105
- ↑ مسند احمد حنبل، ج 1، ص 321
- ↑ بخاری، صحیحه، ج 1، ص 101؛ صحیح النسائی، ج 2، ص 57
- ↑ ابن ماجه، سنن، ج 1، ص 255
- ↑ صحیح النسائی، ج 2، ص 57
- ↑ ترمذی، صحیح، ج 2، ص 126
- ↑ صحیح مسلم، ج 2، ص 62، 126
- ↑ بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 128
- ↑ بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106