تیمم

تیمم

نام	تَیَمُّم

تیمم عملی است عبادی که در مواردی به جای وضو یا غسل واجب می‌شود. کلمه تیمم در قرآن كریم به صورت فعل و در روایات در هیئت‌های مختلف فعلی و اسمی بكار رفته است. دو آیه در قرآن و بیش از ۲۲۰ روایت در جوامع حدیثی به موارد وجوب و شرایط آن پرداخته‌اند. طهارت به دوگونه اختیاری و اضطراری تقسیم می‌شود.

• اولی طهارت با آب است كه به صورت وضو یا غسل انجام می‌گیرد.
• دومی، طهارت با خاك است كه تیمم نامیده می‌شود.

بنابراین حقیقت تیمم، طهارت اضطراری است یعنی طهارت بدل از وضو یا غسل در مواردی كه عقلا یا شرعا امكان تحصیل طهارت با آب وجود ندارد، برای بجا آوردن نماز و دیگر عبادات مشروط به طهارت از اسباب، شرایط و احكام تیمم در باب طهارت سخن رفته است.

تیمم چیست

تَیَمُّم عملی عبادی است که در مواردی به جای وضو یا غسل واجب می شود.

فلسفه تیمم

بسیاری می‌پرسند دست زدن به روی خاك و به پیشانی و پشت دست‌‌ها كشیدن چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد؟ به خصوص اینكه می‌دانیم بسیاری از خاك‌ها آلوده‌اند و ناقل میكروب‌ها. در پاسخ این گونه ایرادها باید به دو نكته توجه داشت:

2. فایده اخلاقی: تیمّم یكی از عبادات است، و روح عبادت به معنی واقعی كلمه در آن منعكس می‌باشد زیرا انسان پیشانی خود را كه شریفترین عضو بدن است با دستی كه بر خاك زده لمس می‌كند تا فروتنی و تواضع خود را در پیش‌گاه او آشكار سازد یعنی پیشانی من و همچنین دست‌‌های من در برابر تو تا آخرین حد خاضع و متواضعند، و به دنبال این كار متوجه نماز و یا سایر عباداتی كه مشروط به وضو و غسل است می‌شود و به این ترتیب «در پرورش روح تواضع و عبودیت و شكرگزاری بندگان اثر می‌گذارد.
4. فایده بهداشتی: امروز ثابت شده كه خاك به خاطر داشتن باكتری‌های فراوان می‌تواند آلودگی‌ها را از بین ببرد این باكتری‌ها كه كار آنها تجزیه كردن مواد آلی و از بین بردن انواع عفونت‌ها است معمولاً در سطح زمین و اعماق كم كه از هوا و نور آفتاب بهتر می‌توانند استفاده كنند فراوانند به همین دلیل هنگامی كه لاشه‌های حیوانات و یا بدن انسان پس از مردن زیر خاك دفن می‌شود و همچنین مواد آلوده گوناگونی كه روی زمین‌ها می‌باشد در مدت نسبتاً كوتاهی تجزیه شده و بر اثر حمله باكتری‌ها كانون عفونت از هم متلاشی می‌گردد مسلم است اگر این خاصیت در خاك نبود كره زمین در مدت كوتاهی مبدل به یك كانون عفونت می‌شد اصولاً خاك خاصیتی شبیه مواد «آنتی بیوتیك» دارد و تأثیر آن در كشتن میكروب‌ها فوق العاده زیاد است.

بنابراین خاك پاك نه تنها آلوده نیست بلكه از بین برنده آلودگی‌ها است و می‌تواند از این نظر تا حدودی جانشین آب شود، با این تفاوت كه آب حلاّل است، یعنی میكروب‌ها را حل كرده و با خود می‌برد ولی خاك میكرب‌كش است. اما باید توجه داشت كه خاك تیمم كاملاّ پاك باشد همان طور كه قرآن در تعبیر جالب خود می‌‌گوید:(طیباً). قابل توجه این كه تعبیر به (صعید) كه از ماده (صعود) گرفته شده اشاره به این است كه بهتر است خاك‌های سطح زمین برای این كار انتخاب شود همان خاك‌هایی كه در معرض تابش آفتاب و مملوّ از هوا و باكتری‌های میكروب‌كش است اگر چنین خاكی طیب و پاكیزه نیز بود تیمم با آن اثرات فوق را دارد بدون اینكه كمترین زیانی داشته باشد.

درمواردی که باید تیمم کرد

در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمم كرد:

1. آنكه تهیه‌ی آب به قدر وضو یا غسل ممكن نباشد.
2. آنكه به واسطه‌ی پیری، یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‌ای كه آب از چاه بكشد، دسترسی به آب نداشته باشد.
3. آنكه از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد كه به واسطه‌ی استعمال آب مرض یا عیبی در او پیدا شود.
4. آنكه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا اطرافیانش از تشنگی بمیرند یا مریض شوند یا به مشقت افتند.
5. كسی كه بدن یا لباسش نجس است و كمی آب دارد كه اگر با آن وضو بگیرد یا غسل كند، برای آب كشیدن بدن یا لباس او نمی‌ماند.
6. اگر غیر از آب یا ظرفی كه استعمال آن حرام است آبا یا ظرف دیگری ندارد.
7. هرگاه وقت به قدری تنگ باشد كه اگر وضو بگیرد، یا غسل كند تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده می‌شود.

مراحل تیمم

2. ابتدا به قصد انجام امر خدا، کف دو دست را بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است می زنیم(بعضی مراجع تقلید کمی ضربه داشتن دست‌ها را ضروری می دانند، نه این که به آرامی دستها را بر خاک قرار دهیم).
3. کف دو دست را بر پیشانی از ابتدای محل رشد مو تا ابروها(و روی ابرو طبق برخی فتاوا) می کشیم(موهای سر نباید مانع ایجاد کنند).
4. تمام کف دست چپ را بر تمام پشت دست راست از مُچ تا نوک انگشتان می کشیم.
5. همین کار را برای دست چپ تکرار می کنیم.
7. بعضی مراجع معتقد هستند پیش از مسح دست‌ها( مرحله۳) لازم است کف دست ها یک بار دیگر بر زمین زده شوند و بعضی دیگر علاوه بر چهار مرحله فوق، معتقد هستند کف دست‌ها یکبار دیگر بر زمین زده شده و بر پشت دو دست کشیده شوند. (یعنی مراحل ۱، ۳ و ۴ مجددا انجام شوند).

تیمم بر چه چیزهایی صحیح

تیمم بر هر آنچه از زمین محسوب شود، مثل خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاک های به هم چسبیده)، سنگ( سنگ گچ، سنگ آهک، سنگ سیاه و مانند آن ) صحیح است و همچنین بر گچ و آهک پخته و آجر و امثال آنها.

نکته:

• تیمم بر اشیای معدنی که جزء زمین شمرده نمی شود، مثل طلا و نقره و امثال آن صحیح نیست، ولی تیمم بر سنگ‌های مرغوبی که عرفاً به آن سنگ معدنی گفته می شود، مثل مرمر و غیره صحیح است.
• تیمم بر سیمان و موزاییک اشکال ندارد، اگر چه احوط( استحبابی) ترک تیمم بر سیمان و موزاییک است.
• تیمم بر یخ، زمین نجس، زمین غصبی، خاکستر گیاه، زمینی که نمک روی آنرا گرفته باشد، خاکی که با چیز دیگری آمیخته شده باشد، باطل است.

واجبات در تیمم

1. نيت،
2. زدن كف دو دست با هم بر چيزي كه تيمم بر آن صحيح است،
3. كشيدن كف دو دست به تمام پيشاني و دو طرف آن، از جايي كه موي سر مي‌رويد، تا ابروها و بالاي بيني،
4. كشيدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن كشيدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ.

منابع

1. برگرفته از سایت چگونه تیمم کنیم؟ - بیتوتهhttps://www.beytoote.com
3. برگرفته از سایت فلسفه وضو، تيمم و غسل - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://www.pasokh.org
5. برگرفته از سایت تيمم - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://pasokh.org