سریال‌های رمضانی در کشور‌های اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

دنیای عرب، صنعت تلویزیون قدرتمندی دارد. در سال‌های اخیر این تلویزیون‌ها تحولات چشمگیری داشتند و حتی بحران‌های اقتصادی و تحولات سیاسی که مهم‌ترین آنها در طول سال ۲۰۱۱ در پی پس‌لرزه‌های اتفاقاتی تحت‌عنوان بهار عربی یا همان [[بیداری اسلامی]] رخ داد، نتوانستند از این تحولات جلوگیری کنند. هر اتفاقی که افتاد، به‌جای تهدید این صنعت، برایش به یک فرصت تبدیل شد. با وقوع پدیده بیداری اسلامی در سال ۲۰۱۱ فرصت آزادی‌بیان در حوزه‌های سیاسی برای مجموعه‌سازان مصری و تونسی فراهم شد و موجب جذب مخاطبان بیشتر گردید.

تنها توجه به تحولات سیاسی-اجتماعی جهان عرب در سال ۲۰۱۱ که می‌توانست صنعت سرگرمی را در هر منطقه‌ای از جهان زمین‌گیر کند، تا حد زیادی نشان خواهد داد که درام عربی با اتکا به سنت قصه‌گویی در ماه رمضان که رسمی بسیار قدیمی است، چطور هر تهدیدی را به‌فرصت تبدیل می‌کند و چقدر نامیراست.

=سریال‌های رمضانی در هر کدام از کشور‌های عربی=

از دیرباز برنامه‌های تلویزیونی به‌طور مداوم بخش قابل‌توجهی از هویت ملی مصر و نقش توده‌ها در آن را شکل می‌دادند. در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، برنامه‌های تلویزیونی مصر با برنامه ملی توسعه در دوره ریاست‌جمهوری [[جمال عبدالناصر]] ارتباط نزدیک داشتند.

سریال «النهایه» که از پایان [[اسرائیل]] و تجزیه آمریکا سخن می‌گوید، دیگر سریال پرمخاطب مصری است که چگونگی و کیفیت عبور آن از خطوط قرمز دولت مصر، می‌تواند محل بحث‌های مستوفا باشد.

اولین فیلم سینمای سوریه در سال ۱۹۲۷ جلوی دوربین رفت و سوری‌ها از آن روز به‌بعد به‌مدت ۶ دهه، یکی از پویاترین سینما‌های غیرغربی دنیا را داشتند. پس از آن در دهه ۹۰ میلادی سینمای سوری مقداری افول کرد، هرچند هنوز نامی معتبر داشت و تعدادی از آثار قابل‌توجه را روی پرده‌ها فرستاد. با آغاز قرن بیست‌ویکم دیگر تقریبا می‌شد گفت خبری از آن سینمای پررونق سوری نبود.

سریال‌سازی سوریه تابه‌حال برنده جوایزی شده که هیچ درام عربی دیگری نتوانسته به آن دست پیدا کند؛ مثل دومین سریال برتر دنیا برای سال ۲۰۱۵ به‌عنوان منتخب امی. این می‌تواند مقداری به‌دلیل کار بسیاری از هنرمندان سوری در هالیوود مانند غسان مسعود، سامر المصری و جهاد عبدو باشد. همین امتیازات باعث توسعه سریال‌سازی سوری و سر درآوردن مجموعه‌ها از هر خانه عربی در دنیا شد. همچنین سوری‌ها از طریق دوبله کردن بسیاری از سریال‌های ترکی که مشهورترین‌شان سریال «دره گرگ‌ها» است، مخاطبان عرب‌زبان را به لهجه خودشان علاقه‌مند کرده‌اند؛ طوری‌که در نظرسنجی‌های اخیر، لهجه سوریه محبوب‌ترین لهجه عربی شناخته شد. سریال‌های رمضانی سوریه در پایان ماه رمضان ۲۰۱۹، مجموعا بیش از ۵/۰ میلیارد نفر مخاطب داشتند.

درام‌های لبنانی به‌شدت از رقابت با محبوب‌ترین تولیدات سوریه یا مصر عقب مانده‌اند. به نظر می‌رسد این عدم‌محبوبیت عمدتا ناشی از متون ضعیف نمایش‌ها باشد. تلویزیون لبنان تمایل دارد برنامه‌های زنده، برنامه‌های گفت‌وگومحور و برنامه‌های کمدی یا همان تاک‌شو‌های تلویزیونی را جایگزین سریال‌سازی کند.

سریال‌های لبنان هم به‌دلیل کمبود بودجه و عدم‌حمایت دولت از چالش‌های متعدد رنج می‌برند و عمده مخاطبان تلویزیونی این کشور جذب تماشای مجموعه‌های خارجی در فضای وب شده‌اند. به‌دلیل جنگ در سوریه، برخی شرکت‌های تولید‌کننده فیلم سوری، پروژه‌های خود را به لبنان منتقل کرده‌اند که آنچه از سریال‌سازی لبنان دیده می‌شود، عمدتا مربوط به همین مراکز است. این سریال‌ها البته به نام سوریه ثبت می‌شوند و صرفا عنوان محصول مشترک با لبنان در آنها قید می‌شود.

صنعت نمایشی تلویزیون کویت در صدر سایر صنایع نمایشی خلیج‌فارس قرار دارد و هر سال حداقل ۱۵ سریال تولید می‌کند. کویت مرکز تولید و درام کمدی تلویزیونی در خلیج‌فارس است، اما با وجود این صدرنشینی بین همسایگان عرب‌زبانش، نسبت به رقبای مصری و سوری با فاصله‎ای بسیار زیاد، سطح پایین‌تری دارد.

این مجموعه‌ها اگرچه معمولا با لهجه کویتی اجرا می‌شوند، اما در تونس موفقیت زیادی داشته‌اند. کویت امسال در ماه رمضان سریال «ام هارون» را ساخت که واکنش‌های منفی فراوانی از سمت جامعه عرب دریافت کرد. این سریال به موضوع عادی‌سازی زیست اعراب مسلمان و یهودیان در کنار هم می‌پرداخت و تشکیل [[رژیم صهیونیستی]] را توجیه می‌کرد.

تلویزیون در پادشاهی سعودی، مانند کویت، همچنان از بازیگران اصلی منطقه عقب مانده است. عربستان در این زمینه بیشتر مصرف‌کننده است و هرگاه دست به‌کار تولید یک مجموعه تلویزیونی شده، عمدتا این کار را بنا به‌دلایل سیاسی خاص و به‌طور مقطعی انجام داده است.

امسال هم مهم‌ترین سریال سعودی «خروج ۷» است که یک طنز درباره تاثیر اصلاحات بن‌سلمانی در جامعه سعودی است. قسمت سوم این سریال با پرداختن به موضوع عادی‌سازی روابط بین اعراب و رژیم صهیونیستی، جنجال فراوانی برانگیخت.

اردن تعدادی از «سریال‌های بدوی» را تولید می‌کند که در طبیعت بادیه‌ای فیلمبرداری می‌شوند و برخلاف خیلی از سریال‌های روتین و شبانه، فضای آنها در خارج از منازل است. درام بدوی یا بادیه‌ای، ژانر جذاب و کمتر شناخته‌شد‌ه‌ای در سینمای امروز دنیاست که به‌عنوان نوع تخیلی آن می‌شود داستان‌های هزارویک‌شب یا سندباد را در گذشته‌های دور مثال زد. در این ژانر، مثل ژانر وسترن، طبیعت نقش مهمی دارد.

نوع دیگر سریال‌های اردنی، درام‌هایی تاریخی است که مضامین آنها از شاعران پیش از اسلام گرفته تا فتوحات اسلامی را شامل می‌شود. بسیاری از این سریال‌ها تولید مشترک تلویزیون‌های اردن، سوریه و خلیج‌فارس است. براساس نظرسنجی بینندگان تلویزیون اردن، ۵/۹۲ درصد از مردم این کشور ترجیح می‌دهند درام‌های سوری را تماشا کنند؛ درحالی‌که ۶/۶۱ درصد فیلم‌های مصری را هم دوست دارند و ۶/۲۶ درصد درام‌های اردنی را تماشا می‌کنند.

رمضان امسال در تونس، اشتباهات تاریخی در سریال «قلب گرگ» به کارگردانی بسام الهامروی، انتقاد‌های بسیاری را برای صاحبان سریال به ارمغان آورد. حتی تعدادی از منتقدان خواستار دستگیری کارگردان مجموعه شدند. این سریال هر روز از اولین کانال تلویزیون تونس پخش می‌شود. منتقدان اعتقاد داشتند اشتباهاتی که صاحبان این سریال انجام داده‌اند، توهین به تاریخ تونس محسوب می‌شود.

سریال‌های رمضانی امسال در کشور‌های عربی، آوردگاه دو دیدگاه تاریخی و تاثیرگذار راجع‌به روابط اعراب و رژیم‌صهیونیستی بودند. از یک سو عربستان و در پی آن کویت، دنبال عادی جلوه‌دادن رابطه اعراب و رژیم‌صهیونیستی بودند و در سوی دیگر مصر و سوریه، دو سریال ساختند که یکی به ریشه تاریخی این نزاع می‌پرداخت و دیگری آینده‌ای را نشان می‌داد که در آن دیگر خبری از رژیم‌صهیونیستی نیست.

مجموعه تلویزیونی «ام‌هارون» که محصول کویت است و توسط گروه کانال MBC عربستان سعودی پخش می‌شود، جنجال‌های زیادی را برانگیخته، چون محتوای آن تلاشی برای عادی‌سازی روابط اعراب با رژیم‌صهیونیستی تلقی شد. این مجموعه تلویزیونی داستان زندگی یک مامای یهودی را روایت می‌کند و حول جامعه‌ای چندمذهبی در یک کشور عربی خلیج‌فارس، از دهه ۳۰ تا دهه ۵۰ قرن گذشته می‌چرخد. در این سریال چنین نمایش داده می‌شود که تبعیض در حق یهودیان به‌قدری بالاست که آنها ناچار می‌شوند به سرزمین اسرائیل پناه ببرند. به‌این‌ترتیب گذشته از تمام تحریفات تاریخی گوناگون، اینجا چنین نمایش داده می‌شود که رژیم صهیونیستی از [[یهودیان]] عرب تشکیل شده؛ حال آنکه تقریبا همه می‌دانند غالب کسانی که چنین دولت خودخوانده‌ای را تشکیل دادند، یهودیان اروپا بودند.

او به‌طور خاص درباره سریال ام‌هارون می‌گوید: «بیشترین خشم و اعتراض نصیب «حیاه الفهد»، هنرپیشه کویتی خواهد بود. وی با ارتکاب دو اشتباه بزرگ، به شهرت و زندگی هنری خود پایان داد؛ اشتباه اول را وقتی مرتکب شد که گفت خارجی‌ها را باید به صحرا بیندازید، چون درجریان شیوع ویروس کرونا بیمارستان‌های کویت را پر کرده‌اند و اشتباه دومش، بازی در نقش پرستار یهودی، ام‌هارون و دهن‌کجی به ملت عرب بود.»

«خروج» یک سریال کمدی ۳۰قسمتی برای شب‌های ماه‌رمضان است که توسط دولت سعودی تولید شده و هر قسمت آن داستان مجزایی دارد. در قسمت سوم این سریال از سری هفتم آن، داستان پسری به‌نام ضیا از عربستان سعودی روایت می‌شود که دور از چشم پدرش با یک دختر صهیونیست به‌نام عزرا از طریق اینترنت ارتباط برقرار کرده است.

پدر ضیا وقتی درنهایت با این موضوع مواجه می‌شود، با آن کنار می‌آید. این سریال صراحتا با دیالوگ‌هایی رو و شعاری درباره اینکه آنها هم انسان هستند و ما باید این را بپذیریم، به استقبال موضوع نزاع اعراب و رژیم‌صهیونیستی می‌رود. این مجموعه درکل با هدف تبلیغ اصلاحات بن‌سلمانی ساخته شده، اما قسمت سوم آن به سد محکمی بین افکار عمومی جهان عرب خورد. به‌رغم واکنش منفی عرب‌زبان‌ها به این سریال، بلافاصله پس از پخش آن در سوم رمضان، در روز دوشنبه (چهارمین روز ماه‌رمضان)، کانال خصوصی رژیم‌صهیونیستی (۱۲) در گزارش خود راجع‌به «خروج ۷» گفت: «این اولین‌باری است که آنها به‌طور علنی در [[عربستان سعودی]] راجع‌به اینکه اسرائیل دشمن نیست، صحبت کرده‌اند.» و از رفتار سعودی‌ها ستایش کرد. این کانال در ادامه همان گفتگو درمورد خروج ۷ گفت: «این یک تغییر اساسی است که از آستانه عادی‌سازی روابط فراتر رفته و خواستار تقویت روابط گرم میان شهروندان اسرائیل و عربستان سعودی است.» در روز‌های بعد رسانه‌های رژیم‌صهیونیستی تیتر زدند که آیا عربستان از هزینه کردن برای فلسطینی‌ها خسته شده و در تحلیل‌های خود که عمدتا به قصد روحیه‌بخشی انجام می‌شد، چنین آوردند که دشمنی مردم عربستان درحال گردش از رژیم‌صهیونیستی به‌سمت ایران است. البته واکنش‌های منفی گسترده‌ای که به خروج ۷، خصوصا از جانب نسل جوان کشور‌های حوزه خلیج‌فارس صورت گرفت، نتیجه‌گیری دیگری را منطقی‌تر جلوه می‌داد.

دولت رژیم صهیونیستی ازطریق وزارت امورخارجه خود روز دوشنبه رسما به سریال مصری «النهایه» اعتراض کرد. در نخستین قسمت این سریال که از کانال خصوصی مصری ON TV پخش می‌شود، صحنه‌ای مربوط به سال ۲۱۲۰ را نشان می‌دهد که در آن کودکان در یک کلاس مدرسه ظاهر می‌شوند و موضوع این درس «تاریخ جنگ برای آزادی بیت‌المقدس» است.

هوگی همچنین نوشت: «تعجب‌آور است که السیسی اجازه می‌دهد چنین نمایشی باوجود تقویت روابط بین رژیم‌صهیونیستی و رژیم مصر در سال‌های اخیر، به‌ویژه در زمینه امنیت، نمایش داده شود.» به‌رغم تمام واکنش‌های منفی و خشمگین این رژیم، سریال النهایه مخاطبان فراوانی در جهان عرب پیدا کرد.

برخلاف برخی از درام‌های رمضانی جهان عرب که ایده عادی‌سازی رابطه با رژیم‌صهیونیستی را مطرح می‌کنند، سریال سوری «نگهبان بیت‌المقدس» به داستان زندگی اسقف هیلاریون کاپوچی می‌پردازد که قربانی ظلم رژیم صهیونیستی شد. هیلاریون کاپوچی یک روحانی سوری بود که زندگی خود را در دفاع از بیت‌المقدس و آرمان فلسطین گذراند. صهیونیست‌ها او را دستگیر و زندانی کردند و سپس تبعید شد و تا زمان مرگش اجازه ورود به فلسطین را پیدا نکرد.

{{پانویس}}