confirmed، مدیران
۳۷٬۴۴۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
'''ماوراءالنهر''' یا [[فرارود]] یا '''ورارود'''و آسیای وسطی، ترکستان، [[آسیای مرکزی]] و آسیای میانه نام‌هایی است که از ابتدا تاکنون بر این سرزمین باستانی نهاده شده است. ماوراءالنهر به سرزمینی گفته می‌شود که در میان دو رود آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) جای دارد. در واقع معنی اصلی آن، آن سوی رود آموی (جیحون یا آمودریا) است. این سرزمین بخشی از [[آسیای میانه]] است. | '''ماوراءالنهر''' یا [[فرارود]] یا '''ورارود'''و آسیای وسطی، ترکستان، [[آسیای مرکزی]] و آسیای میانه نام‌هایی است که از ابتدا تاکنون بر این سرزمین باستانی نهاده شده است. ماوراءالنهر به سرزمینی گفته می‌شود که در میان دو رود آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) جای دارد. در واقع معنی اصلی آن، آن سوی رود آموی (جیحون یا آمودریا) است. این سرزمین بخشی از [[آسیای میانه]] است. | ||
این سرزمین از دیر باز شرقی‌ترین ایالت [[ایران باستان]] و از [[دوره هخامنشی]] زیر تابعیت امپراتوری [[ایران]] بود و سکنهٔ آن عمدتاً سغدی و خوارزمی بودند. این سرزمین بعدها در دوران هخامنشیان جزو ساتراپی سغد شد. | این سرزمین از دیر باز شرقی‌ترین ایالت [[ایران باستان]] و از [[دوره هخامنشی]] زیر تابعیت امپراتوری [[ایران]] بود و سکنهٔ آن عمدتاً سغدی و خوارزمی بودند. این سرزمین بعدها در دوران هخامنشیان جزو ساتراپی سغد شد. | ||
ماوراءالنهر محل تولد یا زندگی افرادی مانند [[عیاشی]]، [[کشی]]، [[ابوعلی سینا]] و [[فارابی]] بوده است. | ماوراءالنهر محل تولد یا زندگی افرادی مانند [[عياشى |عیاشی]]، [[کشی]]، [[ابوعلی سینا]] و [[فارابی]] بوده است. | ||
== نام‌ها == | == نام‌ها == | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
ماوراءالنهرسرزمین شگفتی‌هاست. سرزمینی در شمال شرقی ایران امروز، بین شرق دریای خزر و غرب [[چین]]، همان ورارودان یا فرارود و فرارودان و ورزرود كه گاهی به خراسان بزرگ نیز معروف بوده و اعراب بدان ماوراءالنهر می‌گفته‌اند و رودان نیز منظور دو رود آمودریا و سیردریا یا [[جیحون]] و [[سیحون]] است. مصداق تاریخی و جغرافیایی این منطقه واقعاً مشخص نیست و در برخی منابع خلط اسامی شده است، گاهی همۀ سرزمین‌های شمالی ایران از جمله [[خراسان]] را یک جا ماوراءالنهر خوانده و گاهی از هم تفکیک کرده و مثلاً خراسان را اقلیم چهارم و ماوراءالنهر را اقلیم پنجم به حساب آورده‌اند ولذا وجود برخی مناطق این خطه میان این دو اقلیم وحتّی گاهی میان آن دو با اقلیم ششم(ولایت ترک) در ابهام است. | ماوراءالنهرسرزمین شگفتی‌هاست. سرزمینی در شمال شرقی ایران امروز، بین شرق دریای خزر و غرب [[چین]]، همان ورارودان یا فرارود و فرارودان و ورزرود كه گاهی به خراسان بزرگ نیز معروف بوده و اعراب بدان ماوراءالنهر می‌گفته‌اند و رودان نیز منظور دو رود آمودریا و سیردریا یا [[جیحون]] و [[سیحون]] است. مصداق تاریخی و جغرافیایی این منطقه واقعاً مشخص نیست و در برخی منابع خلط اسامی شده است، گاهی همۀ سرزمین‌های شمالی ایران از جمله [[خراسان]] را یک جا ماوراءالنهر خوانده و گاهی از هم تفکیک کرده و مثلاً خراسان را اقلیم چهارم و ماوراءالنهر را اقلیم پنجم به حساب آورده‌اند ولذا وجود برخی مناطق این خطه میان این دو اقلیم وحتّی گاهی میان آن دو با اقلیم ششم(ولایت ترک) در ابهام است. | ||
چنان که در آثارالبلاد و اخبارالعباد قزوینی «نخشب» یک بار جزو اقلیم چهارم و بار دیگر جزو اقلیم پنجم و«فاراب» یک بار جزو اقلیم پنجم و بار دیگر جزو اقلیم ششم به حساب می‌آید. به همین دلیل چنان که وامبری می‌نویسد مرزبندی واقعی ماوراءالنهر را نمی‌توان مشخص کرد و بر سر تعیین مدلول جعرافیایی برخی ازسرزمین‌های آن اختلاف هست این منطقۀ آباد زمانی جزو خاک ایران و درواقع خراسان بزرگ به شمار می‌آمده و اکنون به قلمرو جمهوری‌های تاجیك و ترك زبان: [[تاجیكستان]]، [[ازبكستان]]، [[تركمنستان]]، [[قزاقستان]] و [[قرقیزستان]] اطلاق می‌شود. امپراتوری [[روسیه]] در نیمۀ دوم قرن 19 با اغراض خاص سیاسی به این منطقه وارد و بر آن مسلط شد و به همراه بخش‌هایی از تركستان، چین، تبت شمالی، [[کشمیر]]، بخش شمالی پاكستان و بخشی از خراسان و [[مازندران]] ایران آن را آسیای مركزی نامید. این منطقه همچنین منطبق است بر بخشی از سرزمین افسانه‌ای [[توران زمین]] (قلمرو فرمانروایی تور، فرزند فریدون در [[شاهنامه فردوسی]])كه علاوه بر دو رود بزرگ که نام برده شد، رودهای زرافشان، پنج، فرغانه، تجن و برخی دیگر نیز در آن جاری‌اند. | چنان که در آثارالبلاد و اخبارالعباد قزوینی «نخشب» یک بار جزو اقلیم چهارم و بار دیگر جزو اقلیم پنجم و«فاراب» یک بار جزو اقلیم پنجم و بار دیگر جزو اقلیم ششم به حساب می‌آید. به همین دلیل چنان که وامبری می‌نویسد مرزبندی واقعی ماوراءالنهر را نمی‌توان مشخص کرد و بر سر تعیین مدلول جعرافیایی برخی ازسرزمین‌های آن اختلاف هست این منطقۀ آباد زمانی جزو خاک ایران و درواقع خراسان بزرگ به شمار می‌آمده و اکنون به قلمرو جمهوری‌های تاجیك و ترك زبان: [[تاجیکستان|تاجیكستان]]، [[ازبکستان|ازبكستان]]، [[تركمنستان]]، [[قزاقستان]] و [[قرقیزستان]] اطلاق می‌شود. امپراتوری [[روسیه]] در نیمۀ دوم قرن 19 با اغراض خاص سیاسی به این منطقه وارد و بر آن مسلط شد و به همراه بخش‌هایی از تركستان، چین، تبت شمالی، [[کشمیر]]، بخش شمالی پاكستان و بخشی از خراسان و [[مازندران]] ایران آن را آسیای مركزی نامید. این منطقه همچنین منطبق است بر بخشی از سرزمین افسانه‌ای [[توران زمین]] (قلمرو فرمانروایی تور، فرزند فریدون در [[شاهنامه فردوسی]])كه علاوه بر دو رود بزرگ که نام برده شد، رودهای زرافشان، پنج، فرغانه، تجن و برخی دیگر نیز در آن جاری‌اند. | ||
تاریخ این سرزمین یكی از پیچیده‌ترین و سیال‌ترین تاریخ‌ها است كه حدود 2500 تا 3000 سال را دربرمی‌گیرد. نخستین اشارت به سرزمین‌های این منطقه را در [[اوستا]] می‌توان یافت. در یشت‌ها آمده كه [[اهورامزدا]] شانزده سرزمین را متوالیاً آفرید و بیشتر این سرزمین‌ها مربوط به ایران شرقی و آسیای مركزی است. در مهر یشت نیز به رودخانه‌های قابل كشتیرانی اشاره شده كه آنها را فقط با سیر دریا و آمودریا می‌توان انطباق داد. [[هرودوت]] در شرح ساتراپی‌های ایران، ساتراپی شانزدهم را شامل: پارت‌ها، خوارزمی‌ها، سغدها و آریایی‌ها می‌شمارد. در اوستا و [[كتیبه داریوش]] در بیستون نیز از خوارزم نام برده شده است. | تاریخ این سرزمین یكی از پیچیده‌ترین و سیال‌ترین تاریخ‌ها است كه حدود 2500 تا 3000 سال را دربرمی‌گیرد. نخستین اشارت به سرزمین‌های این منطقه را در [[اوستا]] می‌توان یافت. در یشت‌ها آمده كه [[اهورامزدا]] شانزده سرزمین را متوالیاً آفرید و بیشتر این سرزمین‌ها مربوط به ایران شرقی و آسیای مركزی است. در مهر یشت نیز به رودخانه‌های قابل كشتیرانی اشاره شده كه آنها را فقط با سیر دریا و آمودریا می‌توان انطباق داد. [[هرودوت]] در شرح ساتراپی‌های ایران، ساتراپی شانزدهم را شامل: پارت‌ها، خوارزمی‌ها، سغدها و آریایی‌ها می‌شمارد. در اوستا و [[كتیبه داریوش]] در بیستون نیز از خوارزم نام برده شده است. | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
== ماوراءالنهر پیش از اسلام == | == ماوراءالنهر پیش از اسلام == | ||
تا قبل از ورود [[اسلام]] [[ادیان]] [[زرتشتی]]، [[بودایی]]، ثنویت و [[مسیحیت]] در این منطقه حاكم بود، حتی موطن اصلی زرتشت را نیز به ماوراءالنهر منتسب می‌كنند. | تا قبل از ورود [[اسلام]] [[ادیان]] [[زرتشت|زرتشتی]]، [[بودایی]]، ثنویت و [[مسیحیت]] در این منطقه حاكم بود، حتی موطن اصلی زرتشت را نیز به ماوراءالنهر منتسب می‌كنند. | ||
در دوران باستان مردمان این خطّه راز بسیاری از معماهای تاریخ بشری را گشودند و تولیداتی عرضه كردند كه هنوز هم برخی شهرهای آنان به تولید آن محصول و به واسطۀ آن معروف است. از آنجایی كه معادن بسیاری شامل: طلا، نقره، لعل، لاجورد، فیروزه، زغال سنگ، اورانیوم، زاك، نمك، آهن، قلع، جیوه، مس، سرب، نفت و داشته‌اند، لذا راه‌های استخراج این معادن را از طریق متكای چوبی و فلزی كه هنوز هم در حفر معدن توصیه می‌شود كشف كرده‌اند. شیشه‌سازی، نساجی، چرم‌گری و پشم‌بافی، كرباس و ابریشم و پرنیان زندنچی و مروی، فانوس و ظروف مسی بخارایی، ظروف قلعی سمرقندی، قیچی و سوزن و كمان چاچی، اسلحه فرغانه‌ای و مهمات اسفیجابی، كاغذ سمرقندی و نیز از مهم‌ترین تولیدات شهرهای ماوراءالنهر بوده است. همچنین برای ساخت و سازهایشان از موادی مانند: گل، خشت خام و چوب استفاده می‌كرده‌اند و كشاورزی و حفر كانال‌های آبیاری جهت زراعت رونق داشته است. [[سمرقند]] و [[بخارا]] دارای نهر‌ها وكانال‌های پرآب و بوستان‌های سرسبزی بوده است. دامداری هم بسیار رایج و فراورده‌های دامی ضروری را به وفورتولید می‌كرده و نیازی به تهیۀ آنها از دوردست نداشته‌اند. | در دوران باستان مردمان این خطّه راز بسیاری از معماهای تاریخ بشری را گشودند و تولیداتی عرضه كردند كه هنوز هم برخی شهرهای آنان به تولید آن محصول و به واسطۀ آن معروف است. از آنجایی كه معادن بسیاری شامل: طلا، نقره، لعل، لاجورد، فیروزه، زغال سنگ، اورانیوم، زاك، نمك، آهن، قلع، جیوه، مس، سرب، نفت و داشته‌اند، لذا راه‌های استخراج این معادن را از طریق متكای چوبی و فلزی كه هنوز هم در حفر معدن توصیه می‌شود كشف كرده‌اند. شیشه‌سازی، نساجی، چرم‌گری و پشم‌بافی، كرباس و ابریشم و پرنیان زندنچی و مروی، فانوس و ظروف مسی بخارایی، ظروف قلعی سمرقندی، قیچی و سوزن و كمان چاچی، اسلحه فرغانه‌ای و مهمات اسفیجابی، كاغذ سمرقندی و نیز از مهم‌ترین تولیدات شهرهای ماوراءالنهر بوده است. همچنین برای ساخت و سازهایشان از موادی مانند: گل، خشت خام و چوب استفاده می‌كرده‌اند و كشاورزی و حفر كانال‌های آبیاری جهت زراعت رونق داشته است. [[سمرقند]] و [[بخارا]] دارای نهر‌ها وكانال‌های پرآب و بوستان‌های سرسبزی بوده است. دامداری هم بسیار رایج و فراورده‌های دامی ضروری را به وفورتولید می‌كرده و نیازی به تهیۀ آنها از دوردست نداشته‌اند. | ||