ویژگی‌های فکری احزاب موفق سلفی (مقاله)

ویژگی‌های فکری احزاب موفق سلفی عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی، در موضوع جریان‌شناسی جهان اسلام به نگارش در آمده است.

چکیده

ویژگی‌های فکری احزاب سلفی مبتنی بر اصل تمایز بین منابع اسلامی یعنی قرآن کریم و سنت نبوی و بین دستاورهای فکری طی قرن‌های گذشته است. اهداف اولیه این ویژگی‌ها و مشخصه‌های فکری در وهله اول عبارت است از مجموعه‌ای از اصول کلی که در واقع مضمونی واحد و مشترک دارند و به طور کلی، اولویت در همه آنها حفظ هویت اسلامی و عربی مصر و مرجعیت دینی به عنوان تکیه‌گاهی برای حل مشکلات اقتصادی و مقابله با هر نوع تلاش برای ترویج غرب‌زدگی و سکولاریسم است.

ویژگی‌های فکری احزاب سلفی

برخی ویژگی‌های فکری و اصول اساسی در برنامه همه احزاب سلفی مشترک‌اند؛ از جمله: 1. حفاظت از هویت اسلامی و عربی مصر و مقابله با هر نوع تلاش برای از بین بردن آن. 2. رد هر نوع تلاش برای ترویج غرب‌زدگی و مقابله با فساد و انحرافات اخلاقی و بی‌بندوباری. 3. تلاش برای تحقق اصلاحات سیاسی، قانونی و حقوقی که می‌توانند پایه‌گذار نظام سیاسی اسلامی شوند. 4. ترویج مفاهیم و ارزش‌های سیاسی اسلامی و مقابله با تلاش‌هایی که برای تخریب دیدگاه‌های سیاسی اسلامی صورت می‌گیرد. 5. تثبیت و تحکیم ارزش‌های اسلامی در جامعه و مبارزه با انواع ظلم و فساد و حمایت از نقش خانواده.

مفهوم شریعت در احزاب سلفی

علی عبدالعال در بررسی مفهوم شریعت در احزاب سلفی در خصوص حزب نور می‌گوید: برنامه این حزب بر لزوم دفاع از قانون اساسی تصریح می‌کند: طبق ماده دوم قانون اساسی، شریعت اسلامی منبع اصلی قانون-گذاری است. آنها ماده دوم را مرجعیت عالی نظام سیاسی در کشور و نیز «نظام کلی و چارچوبی برای نگه-داری و حفظ تمام فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و قانونی می‌دانند».

بر همین اساس، «حزب اصالت» نیز برنامه‌های خود را ارائه نموده است، اما فقط به ذکر برخی نکات کلی که حکایت از پای‌بندی آن به احکام شریعت در تمام امور دارد، بسنده کرده است. در برنامه «حزب اصالت» آمده است: «منبع اصلی ارزش‌های اصیل مصری، آموزه‌های دین اسلام است». بنابراین حزب اصالت خود را به عنوان حزبی سیاسی با مرجعیت اسلامی در چارچوب قانون اساسی معرفی و خاطرنشان می‌کند: «معتقدیم کل ارزش‌های والایی که می‌کوشیم میان مردم مصر ریشه‌دار شوند، مثل صداقت، امانت و تسامح برگرفته از دین اسلام هستند».

برنامه حزب فضیلت

برنامه حزب فضیلت نشان می‌دهد که این حزب معتقد است احکام جنایی موجود در دین باید قبل از اینکه شتاب‌زده درباره مردم اجرا شوند، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. مرجعی که باید این کار را انجام دهد، حکومت است که می‌تواند با اتخاذ تدابیری شهروندانش را از انحراف و کشیده شدن به راه‌های حرام در امان نگه دارد. حزب فضیلت به لحاظ اقتصادی معتقد به لزوم براندازی ربا هست و آن را حاصل بهره‌برداری از نیازهای ضروری انسان برای تأمین نیازمندی‌های اساسی زندگی اعم از غذا، آب، مسکن، لباس، آموزش و غیره می-داند. سپس بر دو منبع درآمد اصلی دولت یعنی مالیات و زکات تأکید می‌کند. حزب فضیلت درباره زکات، خواستار وضع قوانین و نظام‌هایی برای اجرایی کردن احکام زکات و لزوم دریافت آن از کسانی است که شرعاً ملزم به پرداخت آن هستند. از جمله راهکار مد نظر این حزب در این خصوص می‌توان به تشکیل هیأتی مستقل موسوم به «اداره زکات و صدقات» اشاره کرد. این اداره باید از استقلال در نظام اداری و مالی برخوردار باشد و به عنوان نهادی دولتی تحت نظارت و کنترل دولت قرار گیرد.

برنامه حزب اصلاح

حزب اصلاح نیز در مسائل اقتصادی معتقد به لزوم لغو تمام انواع معاملات مبتنی بر ربا در دولت چه در مرحله پرداخت و چه دریافت است. از نظر این حزب، بانک‌ها باید طبق دیدگاه اقتصادی کاملاً اسلامی کار کنند؛ چنان که پرداخت زکات را هم که هدف از آن آزادساری انسان از فقر و تنگدستی است، الزامی می‌داند.

برنامه حزب نور

حزب نور درباره حضور زنان در عرصه سیاست همان دیدگاه سلفی‌ها را دارد و معتقد است که ادامه حضور و مشارکت زنان در عرصه سیاست منوط به پای‌بندی به آداب شریعت اسلامی است. این حزب معتقد است که خداوند به زنان کرامت و عزت بخشیده و اسلام نیز حقوق برابر مردان را برای زنان در نظر گرفته است. این حزب معتقد به لزوم تجدید‌نظر در مجموع اوضاع مربوط به زنان و خانواده است و معتقد است «که این اوضاع باید متناسب با شریعت جامعه و مبانی هدایتگر قرآن و سنت باشد». این حزب خواستار اجرای طرح‌های فرهنگ‌سازی در سطوح رسانه‌ای، اجتماعی و دینی برای اصلاح تصویر ذهنی منفی درباره زنان و هشدار نسبت به ظلم به زنان و نادیده گرفتن حقوق آنهاست. البته این طرح‌ها باید مبتنی بر «اصول و ارزش‌های اخلاقی برآمده از آموزه‌های اسلامی باشد».

موضع احزاب سلفی نسبت به غیرمسلمانان

در خصوص موضع‌گیری نسبت به غیرمسلمانان در جامعه مصر، احزاب اصلاح، فضیلت، اصالت و نور به اتفاق معتقد به لزوم پذیرش اصول و شریعت دین اسلام به عنوان منبع اصلی قانون‌گذاری هستند، به نحوی که آزادی دینی را برای قبطی‌ها تأمین کند و در مورد امور احوال شخصیِ خاصِ آنها، باید از منابع دینی خاصِ خودشان استفاده شود. اما درباره سایر امور زندگی و نظام عمومی و آداب، «قانون حکومت برای تمام شهروندان یکسان اجرا می‌شود و هیچ‌کس نمی‌تواند خارج از این قانون باشد».

موضع احزاب سلفی در قبال دانشگاه الازهر

همه این احزاب به اتفاق نقش نهاد دینی و رسمی الازهر را در ارشاد و هدایت پذیرفته‌اند و معتقدند که الازهر نقش مهمی در این خصوص دارد. در برنامه حزب نور تأکید شده است که الازهر رکن اصلی و عامل مهمی در شکل‌گیری تفکر و آگاهی عمومی مردم محسوب می‌شود.

گفتمان سیاسی احزاب سلفی

در خصوص گفتمان سیاسی احزاب سلفی همه آنها به اتفاق مخالف حذف دیگران هستند و معتقدند تشکیل ائتلاف احزاب اسلامی برای شرکت در انتخابات و سپس همکاری با احزاب دیگر در اولویت است. علت این اولویت‌بندی را می‌توان فقدان قواعد و اصول واضح در رقابت با جماعت‌های لیبرالیستی و چپ‌گرا و همه شخصیت‌های عمومى‌دانست.

احزاب سلفی از مرحله مدارس و مکاتب علمی و شرعی تا جنبش‌های علمی فراتر رفته و به مرحله مشروعیت و قانون‌مداری رسیده‌اند. این مرحله در تاریخ سلفی‌ها مرحله‌ای مهم و سرنوشت‌ساز است. این مرحله، مرحله نَوَسان در قبال فعالیت سیاسی است که یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلفیه در سال‌های گذشته بوده است. در عین حال، نقطه عطف عینی و تاریخی برای حرکت سلفیه است و مرحله گذار آنها از مرحله‌ای که توسط برخی رهبران سلفی اداره می‌شدند به مرحله تدابیر و ترتیبات حزبی است که در آن حزب وابسته به این جماعت‌ها به اتفاق برای شرکت در رقابت‌های ارشادی، تبلیغی، ایدئولوژیک و سیاسی که پس از قیام 25 ژانویه در مصر شروع شده است، خود را آماده می‌کند.

جنبش سلفیه هم‌چنین می‌کوشد از حرکت جاری در کشور در جهت اهداف سیاسی خود بهره‌برداری کند و افراطی‌گری را در گفتمان خود اندکی کاهش دهد. بر این اساس ایجاد احزاب سیاسی یکی از روش‌های دفاع از حرکت سلفیه و حضور آن در داخل پارلمان آینده و درحیات سیاسی است.