فتح‌الله گولن

افکار واندیشه های فتح الله گولن و حیات و اقدامات وی چند سالی است که محل بحث رسانه ها و مؤسسات آموزشی است و ارزش مؤسسات وابسته به او، میلیاردها دلار است مدارسی که بنام او تأسیس شده اند در 150 کشور جهان فعال هستند. جنبشی موسوم به خدمت(هیزمت) افکار و لایده های وی را در قالبی سازمان یافته ارائه می دهد و مسؤلیت هدایت و سازماندهی مؤسسات مالی و فرهنگی و آموزشی را برعهده دارند. مجله تایم در سال 2012 نام فتح الله گولن را در میان صد چهره اثرگذار جهان گنجاند.

زندگی گولن

محمد فتح الله گولن، واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات ترکیه در سال 1941 و به روایتی در سال 1938 در روستای «کورجوک» از توابع حسن قلعه(پاسینلر)، استان ارزروم، متولد شد. پدرش رامیز افندی،امام مسجد و مادرش رفیعه خانم خانه دار بود.

گولن تحصیلات ابتدایی را در سالهای 1946 تا 1950 و آموزش متوسطه را طی سالهای 1950 تا 1958 در مدرسه کورشنلوی ارزروم و سایر مدارس آنجا به پایان رساند و در سال 1956 بواسطه ملا محمد کرکینجی با حرکت نور و طلاب آن آشنا شد، وی آموزش فقه را که در سال 1856 نزد ملا عثمان بکتاش آغاز کرده بود  در اواخر سال 1958 تکمیل کرد و در 1958 از رئیس امور دینی اجازه خطابت دریافت کرد. 

گولن در سال 1969 انجمنهای « بیداری» و « آیدینلر» را تأسیس کرد و دامنه فعالیت خود را گسترش داد. روزنامه زمان از اکتبر 1991 نشر مقالات و اشعار گولن را آغاز کرد و مقالات وی را در بخشی جداگانه با عنوان « آکادمی» بصورت هفتگی نشر می داد.

گولن درسال 1992 برای اولین بار به آمریکار سفر کرد و به مدت 35 روز در آنجا اقامت گزید؛ از 25 ایالت دیدار کرد و با ترکان مقیم آمریکا وشاگردانی که در آنجا به فراگیری علوم ، مشغول بودند ملاقات کرد.وی از سال 1999 در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می کند؛ محل زندگی اش، مزرعه ای به وسعت 60 هکتار استکه گفته می شود یک نهاد ترک مستقر در آمریکا، به قیمت 250 هزار دلار خریداری کرده است.

گولن از اسلام اجتماعی در مقابل اسلام سیاسی سخن می گوید و برخی معتقدند او مارتین لوتر ترک است و اسلام مورد نظر او، قرائتی متصوفانه و در عین حال لیبرال از اسلام است که به دلیل بهره مندی از عناصر بومی فرهنگ ترکی به ( اسلام ترکی) معروف است.

مخالفانش او را سرسپرده، خائن و تروریست و رسانه های دولتی ترکیه او را زرسالاری توصیف می کنند که از غرب فرمان می گیرد؛ اما موافقانش او را روحانی و واعظی عابد و در عین حال مدرن و سکولار توصیف می کنند.

برخی از مهمترین آثار گولن عبارتند از: از قرآن به ادراک(2جلد)، صر و نسل، مضراب شکسته، مجموعه عاها، موازین یا چراغهای برفراز راه، از فصلی به فصلی دیگر و تپه های زمردین قلب؛کتاب جدید او که مجموعه ای از مقالات و سخنرانی هایوی در خصوص جنگ و تروریسم است، شاگردانش جمع آوری کرده و با عنوان مسلمانان و مسؤلیتشان در مواجهه با خشونت انتشار داده اند.

خط فکری گولن: 1. حفظ و ابقای اسلام در جهان جدید؛ 2. تلفیق اسلام و ناسیونالیسم ترکی(اسلام ترک یا اسلام آناتولی)؛ 3. تقدم اخلاق و آموزش بر سیاست؛ 4. پرگماتیسم اسلامی شده.

جنبش خدمت(هیزمت) جنبشی است ک منتسب به گولن و بزرگترین جنبش مردمی در ترکیه است و ازتقدم اخلاق بر سیاست دفاع می کند و بر نقش آموزش در تربیت نسلی طلایی که متصف به صفات پیامبر اکرم باشد تأکید دارد.

گولن در سال 1941 م در روستایی از توابع ارزروم در یک خانواده محافظه کار مذهبی و در عین حال ملی گرا متولد شد. گولن از پدرش بزرگش مولا احمد بسیار تأثیر پذیرفته بود و به کمک او بود که از کودکی با زندگی صوفیانه وزاهدانه، علم آموزی به همراه فراگیری دین، کم خوردن وبهجا خوابیدن، و خدمت به انسانها خو گرفته بود.وی سه سال نخست دوره ابتدایی را در دبستانی دولتی گذراند اما سال 1949 به خاطر مهاجرت کاری پدرش به دهکده ای دور دست، دیگر نتوانست به مدرسه برود.با این حال وی با خودآموزی توانست تحصیلاتش را ادامه دهد و مدرک دیپلم متوسطه را بدون رفتن به مدرسه بگیرد. در این فاصله وی همچنان به آموزش مذهبی و حفظ وتفسیر قرآن، آموزش زبان عربی و احادیث پیامبر اکرم(ص) به همراه سنت معنوی تصوف علاقه نشان می داد و در این باره تحت نظر استادانی چون محمد لطفی افندی قرار داشت.

سعید نورسی (1878-1960) ملقب به بدیع الزمان که یک اسلام شناس سنی مذهب و از کردهای ترکیه بود، بیشترین تأثیر را بر گولن گذاشته است. گولن در مدت آموزش در مدارس دینی با اندیشه های نورسی آشنا شد و به عنوان یکی از اعضای فعال جماعت پیروان او تا دهه 80 میلادی با این جماعت همراه بود وپس از آن به ایجاد تشکیلات مستقلی برای خود تصمیم گرفت. گولن پس از پرورش بنیانهای فکری خود با علوم و آئینی و آثارنورسی، برای پاسخ به سؤالات دنیای مدرن و ارتباط صحیح تر با آن، به تبعیت از استادش بدیع الزمان، بع فراگیری علوم مدرن مانن فلسفه، ادبیات، تاریخ، فیزیک، شیمی، بیولوژی و ستاره شناسی روی آورد.

تکمیل آموزش مذهبی گولن تحت نظر استادان برجسته مکتب صوفی سبب شد تا در سال 1959 از سوی ریاست امور مذهبی (دیانت) ترکیه به امامت مسجد شهر ادیرن در شمال غربی ترکیه نزدیک مرز یونان منصوب و در سال 1966 به عنوان خطیب شهر ازمیر، سومین شهر بزرگ ترکیه، به فعالیت مذهبی خود ادامه دهد. گولن در سال 1963 نیز مجموعه درسهایی پیرامون آثار مولانا در ارزروم آغاز کرد وهمزمان با شرکت در جمعیت های ضد کمونیستی وجذب جوانان دانشجو، خشم اقتدارگرایان لائیک را برانگیخته بود. همین اقدامات سبب شد تا پس از کودتای نظامی 1970 به مدت 7ماه به زندان افتد و با تعهد براینکه دیگر سخنرانی نکند از زندان آزاد شد. وی متوجه شده بود به دلیل سیاستهای غیر مذهبی دولت، جوانان از دین تهی شده اند. از این رو، در سال 1975 اردوهای تابستانه تحت عنوان «اردوهای نور» را برای جوانان کم درآمد راه اندازی نمود و به تدریس متون دینی وتعالیم نورسی پرداخت. وی تا سال 1980 به همکاری با ریاست امور مذهبی ترکیه (دیانت) ادامه داد تا اینکه در نهایت استعفا داد.

وی در سال 1977 به شمال اروپا سفر کرد وبا ترکهای مهاجر آشنا شد وآنها را به جنبش دعوت کرد تا از آن طریق هویت فرهنگی مذهبی خود را حفظ کنند. این سفر نقطه عطفی در زندگی گولن بود چرا که در جذب مهاجران ترک تبار اروپا بسوی خود موفق شده بود و هم اینان بودند که بعدها اعضای اصلی جنبش وی را تشکیل دادند. سخنرانی های وی در دهه 80 میلادی که با حضور صدها نفر برگزار می شد و نوار کاست آن در سرتاسر ترکیه پخش می شد، بر خودداری از خشونت، آنارشیسم وترور متمرکز بود ولذا حتی تا پس از کوتای 12 سپتامبر 1980 که به سرنگونی دولت اسلامگرایی اربکان منجر شد، ادامه داشت. تحول اساسی گولن نسبت به رب دردهه 90 میلادی و پس از سفر وی به آمریکا در سال 1991 و دیدار با شخصیت های دانشگاهی ترک تبار در آنجا پدید آمد.

وی قبلاً آمریکا را بد و شر می دانست ولی پس از این سفر، بتدریج تحت تأثیر غرب بخصوص آمریکا قرار گرفت. وی در سال 1999 به آمریکا مهاجرت کرد و در پنسلوانیا ساکن شده است. گولن را پدر معنوی حزب توسعه و عدالت ترکیه دانسته و گولنیست ها او را سعید نورسی قرن 21 معرفی میکنند.

(www.guleninstitue.org/about-gulen/biography cited in cetin 2010