۸۷٬۹۳۹
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'علیه السلام' به 'علیه‌السلام'
جز (جایگزینی متن - ' می شد' به ' می‌شد') |
جز (جایگزینی متن - 'علیه السلام' به 'علیه‌السلام') |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| وبگاه = {{نشانی وب | site.com.net}} | | وبگاه = {{نشانی وب | site.com.net}} | ||
}} | }} | ||
'''مالک بن حارث نَخعی''' معروف به مالک اشتر در تاریخِ اسلام و [[تشیع]] جایگاهی مهم و زندگی پر فراز و نشیبی دارد. مالک در دوره [[جاهلیت]] متولد گشت. او در سال‌های پایانی زندگی [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(صلی الله علیه)]] اسلام آورد و در عهد خلافت راشدین به [[شام]] مهاجرت نمود. مالک اشتر در فتوحات اسلامی عهد [[خلیفه]] اول و دوم، مخصوصا در از پای در آوردن هماوردان نقش مهمی‌داشت. او ظاهرا پس از [[نبرد قادسیه]] در [[کوفه]] اقامت گزید. مالک که از بزرگان یمانی کوفه محسوب می‌گردید، در دوره خلافت [[عثمان]] به مقابله با زیاده خواهی های حکام [[اموی]] برخاست و از حقوق جهادگران دفاع می‌نمود. او مردی بسیار قوی و از رهبران و بزرگان [[شیعه]] است و بسیار عالم و [[زاهد]] بود و با فقر زندگی می‌کرد، بر قوم خود ریاست داشت و با جماعت کوفی برای مطالبه حقوق خودشان به نزد خلیفه سوم (عثمان) رفت. مالک مردم را برای [[بیعت]] با [[علی بن ابی طالب|حضرت علی( | '''مالک بن حارث نَخعی''' معروف به مالک اشتر در تاریخِ اسلام و [[تشیع]] جایگاهی مهم و زندگی پر فراز و نشیبی دارد. مالک در دوره [[جاهلیت]] متولد گشت. او در سال‌های پایانی زندگی [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(صلی الله علیه)]] اسلام آورد و در عهد خلافت راشدین به [[شام]] مهاجرت نمود. مالک اشتر در فتوحات اسلامی عهد [[خلیفه]] اول و دوم، مخصوصا در از پای در آوردن هماوردان نقش مهمی‌داشت. او ظاهرا پس از [[نبرد قادسیه]] در [[کوفه]] اقامت گزید. مالک که از بزرگان یمانی کوفه محسوب می‌گردید، در دوره خلافت [[عثمان]] به مقابله با زیاده خواهی های حکام [[اموی]] برخاست و از حقوق جهادگران دفاع می‌نمود. او مردی بسیار قوی و از رهبران و بزرگان [[شیعه]] است و بسیار عالم و [[زاهد]] بود و با فقر زندگی می‌کرد، بر قوم خود ریاست داشت و با جماعت کوفی برای مطالبه حقوق خودشان به نزد خلیفه سوم (عثمان) رفت. مالک مردم را برای [[بیعت]] با [[علی بن ابی طالب|حضرت علی(علیه‌السلام)]] رهبری کرد. در [[جنگ جمل]] [[صفین]] و [[نهروان]] امام را همراهی کرد. رشادت‌ها و جان فشانی های او در این جنگ ها در تاریخ ثبت است. | ||
== مالک اشتر کیست == | == مالک اشتر کیست == | ||
مالک بن حارث اشتر نخعی زبده‌ترین یار حضرت علی ( | مالک بن حارث اشتر نخعی زبده‌ترین یار حضرت علی (علیه‌السلام) بود. وی از طایفه «نَخَع» و اهل [[یمن]] بود. ولادتش را چند سال قبل از [[بعثت پیامبر]] خدا (صلی الله علیه) نوشته‌اند<ref>اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۴۱٫.</ref>. دوران نوجوانی او همراه با سال‌های نخست طلوع اسلام در [[حجاز]] بود. لیکن توفیق دیدار پیامبر را نداشت. در عین حال جوانی مؤمن با صلابت و استوار شناخته می‌شد که به آیین [[اسلام]] گرویده بود. یک بار در حضور پیامبر (صلی الله علیه) از او نام برده شد، حضرت فرمود: «او مؤمنی راستین است<ref>اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۴۱٫</ref>». این گواهی از زبان پیامبر خدا (صلی الله علیه)، شخصیت بارز او را نشان می‌دهد. | ||
این که به او <big>اَشتر</big> می‌گویند، به دلیل ضربه ای بود که در جنگ یرموک به چشم او وارد شد<ref>اشتر، یعنی کسی که پلک چشمش آویزان و افتاده باشد. چشم مالک اشتر در نبرد یرموک آسیب دید و پلک پایین یک چشمش آویزان بود.</ref>. و به همین سبب به مالک اشتر شهرت یافت. | این که به او <big>اَشتر</big> می‌گویند، به دلیل ضربه ای بود که در جنگ یرموک به چشم او وارد شد<ref>اشتر، یعنی کسی که پلک چشمش آویزان و افتاده باشد. چشم مالک اشتر در نبرد یرموک آسیب دید و پلک پایین یک چشمش آویزان بود.</ref>. و به همین سبب به مالک اشتر شهرت یافت. | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
برخی از تراجم‌نگاران در شرح‌حال مالک اشتر آورده‌اند: «ادرک الجاهلیه؛ مالک عصر جاهلیت را درک کرد.» <ref>تهذیب التهذیب، ج١، ص١١</ref> و برخی دیگر از منابع درباره او نوشته‌اند: «لم ادرک و کان رئیس قومه؛ او جاهلیت را درک نکرد بلکه آغاز زمان بعثت پیامبر(صلی الله علیه) را درک کرد و رئیس قوم خود بود<ref> الاصابه، ج6، ص٢١٢</ref>.» | برخی از تراجم‌نگاران در شرح‌حال مالک اشتر آورده‌اند: «ادرک الجاهلیه؛ مالک عصر جاهلیت را درک کرد.» <ref>تهذیب التهذیب، ج١، ص١١</ref> و برخی دیگر از منابع درباره او نوشته‌اند: «لم ادرک و کان رئیس قومه؛ او جاهلیت را درک نکرد بلکه آغاز زمان بعثت پیامبر(صلی الله علیه) را درک کرد و رئیس قوم خود بود<ref> الاصابه، ج6، ص٢١٢</ref>.» | ||
به هرحال، مالک اشتر پس از تولد در زادگاه در اواخر عصر [[حضرت محمد (ص)|رسول الله(صلی الله علیه)]] و زمان ماموریت امام علی( | به هرحال، مالک اشتر پس از تولد در زادگاه در اواخر عصر [[حضرت محمد (ص)|رسول الله(صلی الله علیه)]] و زمان ماموریت امام علی(علیه‌السلام) در یمن، یعنی در سال دهم هجری [[مسلمان]] شد<ref> الکامل فی التاریخ، ج٢، ص٣٠٠.</ref>. | ||
براساس گزارشی، هنگام اقامت امام علی( | براساس گزارشی، هنگام اقامت امام علی(علیه‌السلام) در یمن، برخی بزرگان نخع از جمله مالک اشتر، آن حضرت را در حوادث آن دوران همراهی کردند. <ref> فتوح الشام، ج١، ص6٢</ref> باوجود مسلمان شدن مالک اشتر در عصر رسول الله(صلی الله علیه)، از او در شمار [[صحابه]] یاد نکرده‌اند، چون دقیقاً مشخص نیست که موفق به دیدار پیامبر شد یا نه؛ با توجه به این که هرکس اگر حتی یک بار پیامبر را ملاقات نموده باشد جزء صحابه محسوب می‌گردد. بر همین اساس از مالک در اکثر منابع با نام [[تابعی]] یاد شده است<ref> الطبقات الکبری، ج٧، ص٢١٣.</ref>. | ||
== پیامبر اکرم و مالک اشتر == | == پیامبر اکرم و مالک اشتر == | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
== مالک اشتر از نگاه امام علی == | == مالک اشتر از نگاه امام علی == | ||
امام علی ( | امام علی (علیه‌السلام) چه در نامه‌هایی که خطاب به مالک اشتر یا درباره او نوشته و چه در سخنانی که در سوک وی بر زبان آورده، به مقام والا و فضیلت های بی‌نظیر او اشاره کرده است. به چند نمونه اشاره می‌کنیم: | ||
# امام پس از ماجرای [[حکمیت]] در جنگ صفّین، در نامه‌ای خطاب به مالک اشتر نوشت: «تو از کسانی هستی که پشت گرمی من در استوارسازی دین و سرکوبی غرور تبه کاران و نگهبانی مرزهای پر خطر به توست…<ref> انّک ممّن استظهر به علی اقامه الدّین… (شرح ابن ابی الحدید، ج ۶، ص ۷۴)</ref>.» | # امام پس از ماجرای [[حکمیت]] در جنگ صفّین، در نامه‌ای خطاب به مالک اشتر نوشت: «تو از کسانی هستی که پشت گرمی من در استوارسازی دین و سرکوبی غرور تبه کاران و نگهبانی مرزهای پر خطر به توست…<ref> انّک ممّن استظهر به علی اقامه الدّین… (شرح ابن ابی الحدید، ج ۶، ص ۷۴)</ref>.» | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
# آن حضرت در نامه‌ای خطاب به مردم مصر نوشت: «… یکی از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم که در ایام خوف و هراس، نمی خوابد و در لحظات دشوارِ مقابله با دشمن، از نبرد روی بر نمی‌گرداند. کسی که بر تبه کاران فاجر، از شعله های آتش، سخت تر و سوزان تر است؛ یعنی مالک اشتر را. پس گوش به فرمان او باشید و در راه حق از او اطاعت کنید، چرا که او یکی از شمشیرهای برّان الهی است که نه کند می‌شود و نه از اثر می افتد….» <ref>نهج‌البلاغه صبحی صالح، نامه ۳۸؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص ۸۰٫</ref> | # آن حضرت در نامه‌ای خطاب به مردم مصر نوشت: «… یکی از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم که در ایام خوف و هراس، نمی خوابد و در لحظات دشوارِ مقابله با دشمن، از نبرد روی بر نمی‌گرداند. کسی که بر تبه کاران فاجر، از شعله های آتش، سخت تر و سوزان تر است؛ یعنی مالک اشتر را. پس گوش به فرمان او باشید و در راه حق از او اطاعت کنید، چرا که او یکی از شمشیرهای برّان الهی است که نه کند می‌شود و نه از اثر می افتد….» <ref>نهج‌البلاغه صبحی صالح، نامه ۳۸؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص ۸۰٫</ref> | ||
# | # | ||
# وقتی خبر شهادت مالک اشتر در مسیر عزیمت به مصر به امام علی ( | # وقتی خبر شهادت مالک اشتر در مسیر عزیمت به مصر به امام علی (علیه‌السلام) رسید، با اندوه و تأسف چنین فرمود: «خداوند، مالک را پاداشی نیکو دهد! اگر کوه بود، کوهی عظیم و با صلابت بود، و اگر سنگ بود، سنگی سخت و استوار بود… خدا مالک را رحمت کند. به عهد و پیمانش وفا کرد و سرانجام به دیدار خدا رفت. با این که پس از رحلت [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(صلی الله علیه)]] تعهّد کرده بودیم که بر هر مصیبتی صبر کنیم، ولی مصیبت مالک، بسی عظیم است<ref>امالی مفید، ص ۸۳؛ نهج‌البلاغه صبحی صالح، حکمت ۴۴۳ (با اندکی تفاوت در تعبیر).</ref>.» | ||
# | # | ||
# در سخنی دیگر در پی شهادت مالک اشتر فرمود: «آیا زنان، فرزندی هم چون مالک به دنیا خواهد آورد؟ آیا کسی مانند مالک هست؟» | # در سخنی دیگر در پی شهادت مالک اشتر فرمود: «آیا زنان، فرزندی هم چون مالک به دنیا خواهد آورد؟ آیا کسی مانند مالک هست؟» | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
== نامه على به مردم مصر، در شان مالک اشتر == | == نامه على به مردم مصر، در شان مالک اشتر == | ||
[[امام علی|امیر مومنان على ( | [[امام علی|امیر مومنان على (علیه‌السلام)]] نامهاى به مردم مصر در شان و مقام مالک اشتر نوشت. در این نامه مالک با ویژگىهاى دهگانه زیر توصیف فرمود به سوى شما فرستادم: | ||
# بندهاى از بندگان خدا را. | # بندهاى از بندگان خدا را. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
# او نسبت به دشمنانتان سخت گیرتر است<ref>اقتباس از نهج‌البلاغه، نامه 38.</ref>. | # او نسبت به دشمنانتان سخت گیرتر است<ref>اقتباس از نهج‌البلاغه، نامه 38.</ref>. | ||
# | # | ||
ابن ابى الحدید در شرح نهج‌البلاغه این نامه را به اندکى تفاوت نقل نموده که چه ویژگى زیر در آن از زبان حضرت على ( | ابن ابى الحدید در شرح نهج‌البلاغه این نامه را به اندکى تفاوت نقل نموده که چه ویژگى زیر در آن از زبان حضرت على (علیه‌السلام) افزوده شده است: | ||
من اشد عباداللَّه باسا، و اکرمهم حسبا، و ابعد الناس من دنس و عار، حسام صارم حلیم فى التسلم رزین فى الحراب ذو راى اصیل و صبر جمیل | من اشد عباداللَّه باسا، و اکرمهم حسبا، و ابعد الناس من دنس و عار، حسام صارم حلیم فى التسلم رزین فى الحراب ذو راى اصیل و صبر جمیل | ||
مالک اشتر، نبرد با دشمن از سختگیرترین بندگان خدا است، او از کریمترین دودمان برخاسته و از همگان نسبت به ناپاکی‌ها و ننگ‌ها، دورتر است، او شمشیر بران و تیز است. هنگام آرامش بردبار و خویشتن دار و در جنگ انسان سنگین و با وقار است، صاحب نظر اصیل و صبر و نیکو است<ref> شرح نهج‌البلاغه ابن ابى الحدید، ج 6، ص 75.</ref>. | مالک اشتر، نبرد با دشمن از سختگیرترین بندگان خدا است، او از کریمترین دودمان برخاسته و از همگان نسبت به ناپاکی‌ها و ننگ‌ها، دورتر است، او شمشیر بران و تیز است. هنگام آرامش بردبار و خویشتن دار و در جنگ انسان سنگین و با وقار است، صاحب نظر اصیل و صبر و نیکو است<ref> شرح نهج‌البلاغه ابن ابى الحدید، ج 6، ص 75.</ref>. | ||
== شهادت مالک == | == شهادت مالک == | ||
پس از پیکار بزرگ صفین چون اوضاع [[مصر]] آشفته شد، امیرالمؤمنین( | پس از پیکار بزرگ صفین چون اوضاع [[مصر]] آشفته شد، امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) او را به حکومت مصر منصوب کرد. اما وی در مسیر مصر در محلی به نام قلزم به دست مزدوران [[معاویه]] مسموم شد. ظاهراً این واقعه قبل از جنگ نهروان رخ داد، زیرا با بررسی منابع، نامی از مالک در نبرد با [[خوارج]] دیده نمی‌شود<ref>الغارات، ثقفی، ج ۱، صص ۲۶۳-۲۶۴.</ref>. | ||
[[علی بن ابی طالب|امام علی( | [[علی بن ابی طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] پس از شهادت مالک نیز ضمن طلب رحمت و رضوان الهی برای او فرمود: «او برای ما مردی خیرخواه و بر دشمنان ما سخت‌گیر بود <ref>نهج‌البلاغه نامه ٣4</ref> و برای من همان‌گونه بود که من برای [[رسول خدا]] بودم<ref>شرح نهج‌البلاغه، ج١5، ص٩٧؛ الغدیر، ج٩، ص4٠</ref>». | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||