۸۵٬۹۶۳
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'زیر مجموعه' به 'زیر‌مجموعه'
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'زیر مجموعه' به 'زیر‌مجموعه') |
||
| (۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''بحارالانوار''' با نام کامل «بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار | '''بحارالانوار''' با نام کامل «بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام» از مهمترین کتاب‌های جامع [[حدیث]] [[شیعه]] است که توسط [[علامه مجلسی]] (م، ۱۱۱۰ ق) با همکاری گروهی از همکاران و شاگردان ایشان تدوین شده است. «بحارالأنوار» در حقیقت دائرة المعارف بزرگ حدیث، شامل کلیه مباحث [[اسلام|اسلامی]] از [[تفسیر]] [[قرآن]] و [[تاریخ]] گرفته تا [[فقه]] و [[کلام]] و... می‌باشد. | ||
=معرفی مؤلف= | =معرفی مؤلف= | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
=ارزش و اعتبار کتاب= | =ارزش و اعتبار کتاب= | ||
«بحارالأنوار» از | «بحارالأنوار» از عمده‌ترین و گسترده‌ترین جوامع حدیثی شیعه است که روایات کتب حدیث را با تبویب و نظم نسبتا کاملی جمع نموده است. علامه مجلسی در تفسیر و شرح روایات از منابع مختلف لغت، فقه، تفسیر، کلام، تاریخ، اخلاق و... استفاده کرده است. | ||
علامه برای | علامه برای جمع‌آوری مطالب این کتاب به جهت امکانات فراوانی که در اختیار داشته، بهترین و معتبرترین نسخه‌های موجود از هر کتاب را بدست آورده است. در این کتاب مکررات نیز حذف شده و تنها آدرس موارد مشابه ذکر گردیده است. | ||
مجلسی در نقل مطالب بسیار دقیق عمل کرده و تقطیع در این کتاب جایگاهی ندارد. همچنین امانت در نقل و شیوه نقل مطالب دقیقا رعایت شده است. در مجموع بحارالأنوار | مجلسی در نقل مطالب بسیار دقیق عمل کرده و تقطیع در این کتاب جایگاهی ندارد. همچنین امانت در نقل و شیوه نقل مطالب دقیقا رعایت شده است. در مجموع بحارالأنوار کتابخانه‌ای جامع از کتب و تألیفات معتبر شیعی است که مطالب آن با نظم منطقی در کنار هم چیده شده است. | ||
=انگیزه تألیف= | =انگیزه تألیف= | ||
مرحوم مجلسی پس از آموختن کتب روایی مشهور به دنبال کتب و مراجع دور افتاده رفت. این اصول به خاطر | مرحوم مجلسی پس از آموختن کتب روایی مشهور به دنبال کتب و مراجع دور افتاده رفت. این اصول به خاطر بی‌اعتنایی به آنها و توجه زیاد بزرگان به کتب مشهور از قبیل کتب اربعه و... مهجور مانده بودند و سال‌ها کسی سراغ آنها را نمی‌گرفت. علامه که اوضاع را چنین دید عده‌ای را برای یافتن این کتب به شهرها و کشورهای مختلف اسلامی گسیل داشت و با همت و پشتکار او مقدار زیادی از این کتب پیدا شد. | ||
علامه مجلسی پس از مطالعه این منابع مهم و پی بردن به ارزش آنها نهایت سعی خویش را برای نسخه‌برداری و تکثیر این کتب نمود. به همین جهت است که هم اکنون نسخه‌های خطی فراوانی از کتب مختلف اسلامی از قرن ۱۱ و ۱۲ هجری در دست است. علامه شاگردان خود را نیز تشویق می‌کرد به طوری که مثلا از سید نعمتالله جزائری که از شاگردان مبرز علامه مجلسی است دهها کتاب موجود است که به خط خویش آنها را استنساخ نموده است. | علامه مجلسی پس از مطالعه این منابع مهم و پی بردن به ارزش آنها نهایت سعی خویش را برای نسخه‌برداری و تکثیر این کتب نمود. به همین جهت است که هم اکنون نسخه‌های خطی فراوانی از کتب مختلف اسلامی از قرن ۱۱ و ۱۲ هجری در دست است. علامه شاگردان خود را نیز تشویق می‌کرد به طوری که مثلا از سید نعمتالله جزائری که از شاگردان مبرز علامه مجلسی است دهها کتاب موجود است که به خط خویش آنها را استنساخ نموده است. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
علامه مشکل مهمی در این کتب یافت و آن تنوع فراوان عناوین کتاب‌ها و تنوع موضوعات بود به طوری که گاهی یافتن مطلب و موضوع دلخواه در آنها کاری بسیار مشکل و خسته کننده می‌شد. از سویی بیم آن می‌رفت که پس از چند سال یا چند دهه دوباره گرد غربت بر این کتب بنشیند و زحمات علامه و معاصرانش عقیم بماند و احتمالا تمام نسخه‌های این کتب نابود گردد. به خاطر این مسائل بود که علامه مجلسی کمر همت بست تا «بحارالأنوار» را تألیف نماید و این میراث و گنجینه عظیم را برای همیشه جاودان سازد. | علامه مشکل مهمی در این کتب یافت و آن تنوع فراوان عناوین کتاب‌ها و تنوع موضوعات بود به طوری که گاهی یافتن مطلب و موضوع دلخواه در آنها کاری بسیار مشکل و خسته کننده می‌شد. از سویی بیم آن می‌رفت که پس از چند سال یا چند دهه دوباره گرد غربت بر این کتب بنشیند و زحمات علامه و معاصرانش عقیم بماند و احتمالا تمام نسخه‌های این کتب نابود گردد. به خاطر این مسائل بود که علامه مجلسی کمر همت بست تا «بحارالأنوار» را تألیف نماید و این میراث و گنجینه عظیم را برای همیشه جاودان سازد. | ||
از طرفی علامه همه چیز را در روایات و سنت نبوی و علوی می‌دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه‌های گوناگون علمی را سپری نمود دوباره به سراغ اهل بیت | از طرفی علامه همه چیز را در روایات و سنت نبوی و علوی می‌دید، لذا با آن که در علوم مختلف قدم برداشت و راه‌های گوناگون علمی را سپری نمود دوباره به سراغ اهل بیت علیهم‌السلام و سخنان آنان آمد. او خود در مقدمه بحار چنین می‌گوید: «من در آغاز جوانی بر دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و مدتی از عمر خویش را در استفاده از این دانش‌ها سپری کردم، ولی پس از اندیشه در ثمرات این علوم و تأمل در علم سودمند برای آخرت دریافتم که زلال علم تنها از سرچشمه [[وحی|وحی]] و [[روایات]] [[اهل بیت]] علیهم‌السلام بدست می‌آید...». | ||
بدین سان علامه که علوم عقلی و نقلی گوناگون عصر خویش را خوانده و در هریک از | بدین سان علامه که علوم عقلی و نقلی گوناگون عصر خویش را خوانده و در هریک از آنها استادی توانمند بود وجهه نظر خویش را معطوف به کلمات گهربار معصومین علیهم‌السلام نمود و تمام تلاش خود را در حفظ و تعلیم و تعلم آنها صرف کرد. علامه با این اقدام بی‌نظیر دهها هزار روایت ارزشمند را از خطر نابودی نجات داد. | ||
=شیوه بیان مطالب= | =شیوه بیان مطالب= | ||
کتاب بحارالأنوار به کتاب‌های متعدد تقسیم شده که هر موضوع کلی یک کتاب است. هر کتاب نیز دارای ابواب کلی است و | کتاب بحارالأنوار به کتاب‌های متعدد تقسیم شده که هر موضوع کلی یک کتاب است. هر کتاب نیز دارای ابواب کلی است و زیر‌مجموعه هر باب کلی باب‌های جزئی قرار دارد. برخی ابواب جزئی نیز دارای فصل‌هایی است که زیر‌مجموعه آنها هستند. شیوه چینش مطالب در بحار بسیار متأثر از کتاب کافی است، البته تفاوت‌هایی هم در این بین دیده می‌شود. از جمله، علامه برخی ابواب و کتب را برای اولین بار مطرح کرده مانند «کتاب السماء والعالم» و تاریخ انبیاء و ائمه اطهار علیهم‌السلام. | ||
در هر موضوع نیز ابتدا آیات قرآن مرتبط با آن موضوع آمده است. در صورت لزوم، توضیح و تفسیری هم برای آیات بیان شده که بیشتر استفاده علامه از تفسیر «مجمع البیان» طبرسی و «مفاتیح الغیب» فخر رازی است. | در هر موضوع نیز ابتدا آیات قرآن مرتبط با آن موضوع آمده است. در صورت لزوم، توضیح و تفسیری هم برای آیات بیان شده که بیشتر استفاده علامه از تفسیر «مجمع البیان» طبرسی و «مفاتیح الغیب» فخر رازی است. | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
پس از آن روایات هر باب به تفصیل آمده است. روایات با ذکر سند کامل و مأخذ نقل ذکر شده است. روایات تکراری از یک یا چند منبع آدرس داده شده و اختلافات در سندها یا متن روایات مشابه در کتب گوناگون تذکر داده شده است. | پس از آن روایات هر باب به تفصیل آمده است. روایات با ذکر سند کامل و مأخذ نقل ذکر شده است. روایات تکراری از یک یا چند منبع آدرس داده شده و اختلافات در سندها یا متن روایات مشابه در کتب گوناگون تذکر داده شده است. | ||
در بسیاری موارد علامه مجلسی با عنوانی مانند «بیان» توضیحات و شرح‌هایی بر روایات زده که بسیار از حیث مطالب و موضوعات متنوع است، به طوری که | در بسیاری موارد علامه مجلسی با عنوانی مانند «بیان» توضیحات و شرح‌هایی بر روایات زده که بسیار از حیث مطالب و موضوعات متنوع است، به طوری که جمع‌آوری این شرح‌ها و بیان‌ها خود چند جلد کتاب ارزشمند می‌شود. | ||
آنچنان که از سخنان علامه روشن می‌شود، ایشان در ضمن تألیف بحار تصمیم به نوشتن شرحی بدیع و جامع بر بحار داشته است. همچنین قسمت «بیان» علامه در ۱۳ مجلد از بحار بسیار کم است و روشن است که علامه فرصت نوشتن | آنچنان که از سخنان علامه روشن می‌شود، ایشان در ضمن تألیف بحار تصمیم به نوشتن شرحی بدیع و جامع بر بحار داشته است. همچنین قسمت «بیان» علامه در ۱۳ مجلد از بحار بسیار کم است و روشن است که علامه فرصت نوشتن آنها را پیدا نکرده است. | ||
مجلسی روایاتی نیز در دست داشته که در بحار نیاورده و بنا داشته | مجلسی روایاتی نیز در دست داشته که در بحار نیاورده و بنا داشته آنها را همراه با روایات جدیدی که بدست می‌آورد در کتابی مستقل به عنوان «مستدرک البحار» جمع نماید که متأسفانه اجل به او مهلت نداد. | ||
لازم به ذکر است، علامه مجلسی برای اجرای چنین کار عظیمی از همکاران و شاگردان بسیاری کمک گرفته که در برخی منابع شمار آنها را بالغ بر هزار نفر دانسته‌اند و کسانی چون میرزا عبدالله افندی، میرمحمد صالح حسینی، ملا‌ذوالفقار، ملا‌محمد‌رضا، عبدالله بن نورالدین بحرینی، نعمتالله جزایری و آمنه خاتون خواهرش را جزو همکاران وی شمرده‌اند. | لازم به ذکر است، علامه مجلسی برای اجرای چنین کار عظیمی از همکاران و شاگردان بسیاری کمک گرفته که در برخی منابع شمار آنها را بالغ بر هزار نفر دانسته‌اند و کسانی چون میرزا عبدالله افندی، میرمحمد صالح حسینی، ملا‌ذوالفقار، ملا‌محمد‌رضا، عبدالله بن نورالدین بحرینی، نعمتالله جزایری و آمنه خاتون خواهرش را جزو همکاران وی شمرده‌اند. | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
بحارالأنوار توسط مؤلف در ۲۵ جلد تنظیم شد. البته به جهت طولانی شدن جلد ۱۵ این جلد به ۲ مجلد تقسیم شد و رقم مجلدات بحار به ۲۶ رسید. دارالکتب‌الاسلامیه همین ۲۶ جلد را در ۱۱۰ جلد چاپ نموده که جلد ۵۴ - ۵۶ آن فهرست‌ها و آدرس‌های کتاب می‌باشد. | بحارالأنوار توسط مؤلف در ۲۵ جلد تنظیم شد. البته به جهت طولانی شدن جلد ۱۵ این جلد به ۲ مجلد تقسیم شد و رقم مجلدات بحار به ۲۶ رسید. دارالکتب‌الاسلامیه همین ۲۶ جلد را در ۱۱۰ جلد چاپ نموده که جلد ۵۴ - ۵۶ آن فهرست‌ها و آدرس‌های کتاب می‌باشد. | ||
متأسفانه علامه مجلسی فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد ۱۵ تا پایان کتاب را نیافته است. (به جز جلد ۱۸ و ۲۲) این مجلدات توسط میرزا عبدالله افندی، صاحب ریاض العلماء که از شاگردان علامه بوده پاکنویس شده است. به همین خاطر شیوه نگارش این مجلدات با بقیه کتاب بسیار متفاوت است و برخی عناوین باب‌ها خالی است و روایتی در | متأسفانه علامه مجلسی فرصت پاکنویس قسمت دوم جلد ۱۵ تا پایان کتاب را نیافته است. (به جز جلد ۱۸ و ۲۲) این مجلدات توسط میرزا عبدالله افندی، صاحب ریاض العلماء که از شاگردان علامه بوده پاکنویس شده است. به همین خاطر شیوه نگارش این مجلدات با بقیه کتاب بسیار متفاوت است و برخی عناوین باب‌ها خالی است و روایتی در آنها دیده نمی‌شود. توضیحات و بیان‌های علامه نیز در این قسمت از کتاب کاهش چشمگیری دارد. | ||
=فهرست بحارالانوار= | =فهرست بحارالانوار= | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
جلد بیست و چهارم: احکام شرعی تا کتاب دیات در ۴۸ باب. | جلد بیست و چهارم: احکام شرعی تا کتاب دیات در ۴۸ باب. | ||
جلد بیست و پنجم: اجازات و تمام فهرست شیخ منتخب الدین | جلد بیست و پنجم: اجازات و تمام فهرست شیخ منتخب الدین رازی، منتخب کتاب "سلافة العصر" سید علیخان شیرازی، اوایل کتاب اجازات سید بن طاووس، اجازه کبیره علامه حلی برای "بنی زهره" و اجازه شهید اول و شهید دوم و غیره آن. | ||
=منابع بحارالأنوار= | =منابع بحارالأنوار= | ||
پیرامون منابع نقل علامه مجلسی در بحار، توضیحاتی در مقدمه کتاب آمده است. ایشان در فصل اول از مقدمه نام ۳۷۵ کتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثاری دیگر با کلماتی چون «و غیره» و «و سایر آثاره» اشاره نموده است. این منابع از حیث تنوع موضوعات بسیار گسترده‌اند و شامل کتب حدیث، فقه، اصول، تفسیر، رجال، انساب، تاریخ، کلام، فلسفه و لغت می‌شوند. | پیرامون منابع نقل علامه مجلسی در بحار، توضیحاتی در مقدمه کتاب آمده است. ایشان در فصل اول از مقدمه نام ۳۷۵ کتاب را به عنوان مصادر بحار آورده و به آثاری دیگر با کلماتی چون «و غیره» و «و سایر آثاره» اشاره نموده است. این منابع از حیث تنوع موضوعات بسیار گسترده‌اند و شامل کتب حدیث، فقه، اصول، تفسیر، رجال، انساب، تاریخ، کلام، فلسفه و لغت می‌شوند. | ||
به خاطر اشتهار کتب اربعه علامه از | به خاطر اشتهار کتب اربعه علامه از آنها مطالب فراوانی نقل نکرده است. (به جز کافی که بیش از ۳۵۰۰ مورد به آن استناد شده، و‌الا مثلا از من لایحضره الفقیه کمتر از یکصد مورد نقل دارد.) | ||
در بین منابع، به جز کتاب «شهاب الأخبار» بقیه کتب کاملا شیعی است. (علامه مجلسی قاضی نعمان بن محمد صاحب دعائم الإسلام را هم شیعه می‌داند.) بیشترین ذکر علامه مجلسی از کتب اهل سنت به جهت تأیید یا توضیح روایات است یا برای رد روایات عامه. | در بین منابع، به جز کتاب «شهاب الأخبار» بقیه کتب کاملا شیعی است. (علامه مجلسی قاضی نعمان بن محمد صاحب دعائم الإسلام را هم شیعه می‌داند.) بیشترین ذکر علامه مجلسی از کتب اهل سنت به جهت تأیید یا توضیح روایات است یا برای رد روایات عامه. | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
علامه به جز این منابع از دیگر کتب بسیار کم استفاده کرده و در بیشتر موارد، آن کتب را در توضیح و شرح روایات استفاده نموده است. | علامه به جز این منابع از دیگر کتب بسیار کم استفاده کرده و در بیشتر موارد، آن کتب را در توضیح و شرح روایات استفاده نموده است. | ||
علامه از برخی منابع ذکر شده در ابتدای کتاب اصلا استفاده نکرده مانند کتاب‌های «جمل العلم والعمل» و «المقنع» سید مرتضی و «منتقی الجمان» و بسیاری از آثار ابن طاووس؛ (شاید علامه قصد استفاده از | علامه از برخی منابع ذکر شده در ابتدای کتاب اصلا استفاده نکرده مانند کتاب‌های «جمل العلم والعمل» و «المقنع» سید مرتضی و «منتقی الجمان» و بسیاری از آثار ابن طاووس؛ (شاید علامه قصد استفاده از آنها را داشته اما به جهت مشکلات و موانع اتمام بحار و اتمام شرح بر مجلدات آن، موفق به این کار نشده است.) | ||
=اعتبار منابع کتاب= | =اعتبار منابع کتاب= | ||
علامه مجلسی با دقت و وسواس بسیار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خویش می‌نگریست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثی مفصل در اعتبار منابع و نسخه‌های کتب آورده است. از جمله این که: | علامه مجلسی با دقت و وسواس بسیار به اعتبار و عدم اعتبار منابع خویش می‌نگریست. او در فصل دوم از مقدمه بحار بحثی مفصل در اعتبار منابع و نسخه‌های کتب آورده است. از جمله این که: | ||
بسیاری از این کتب انتسابشان به مؤلفین بسیار مشهور است به طوری که علامه نیازی به بحث پیرامون اعتبار | بسیاری از این کتب انتسابشان به مؤلفین بسیار مشهور است به طوری که علامه نیازی به بحث پیرامون اعتبار آنها ندیده است. برخی کتب چون احتجاج و غرر الحکم که اسناد روایات را حذف کرده‌اند چون روایاتشان مطابق دیگر کتب بوده معتبر دانسته شده‌اند. | ||
از کتبی مانند عوالی اللآلی و تنبیه الخواطر که روایات شیعه و سنی را مخلوط کرده‌اند بسیار کم استفاده شده. روایات برخی کتب همچون کتاب قاضی نورالله شوشتری چون در منابع مشهورتر عینا آمده از آن منابع نقل شده است. | از کتبی مانند عوالی اللآلی و تنبیه الخواطر که روایات شیعه و سنی را مخلوط کرده‌اند بسیار کم استفاده شده. روایات برخی کتب همچون کتاب قاضی نورالله شوشتری چون در منابع مشهورتر عینا آمده از آن منابع نقل شده است. | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
از کتاب‌های مصباح الشریعه و دیوان امام علی علیه‌السلام بسیار کم نقل شده، چرا که سند ندارند و شباهت آنها به کلام معصوم علیه‌السلام کم است. | از کتاب‌های مصباح الشریعه و دیوان امام علی علیه‌السلام بسیار کم نقل شده، چرا که سند ندارند و شباهت آنها به کلام معصوم علیه‌السلام کم است. | ||
علامه | علامه صحیح‌ترین و معتبرترین نسخه‌ها را در حد امکان به دست آورده، بنابراین شهادت به صحت و اعتبار مصادر مورد استفاده اش در بحار داده است. البته این به معنی قبول تمام روایات آن کتب نیست چنان که علامه نیز گاهی در «بیان» های خویش به ضعف برخی روایات اشاره دارد. | ||
=آثار پیرامون بحارالأنوار= | =آثار پیرامون بحارالأنوار= | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۵: | ||
«کشف الأسرار» از سید اسماعیل موسوی زنجانی | «کشف الأسرار» از سید اسماعیل موسوی زنجانی | ||
«بنادر البحار»، که ترجمه و تلخیص بحار است. از سید علی نقی فیض‌الاسلام متوفای ۱۴۰۶ هجری. (مترجم | «بنادر البحار»، که ترجمه و تلخیص بحار است. از سید علی نقی فیض‌الاسلام متوفای ۱۴۰۶ هجری. (مترجم نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه) | ||
ترجمه برخی قسمت‌های بحار مانند توحید مفضل توسط خود علامه مجلسی. | ترجمه برخی قسمت‌های بحار مانند توحید مفضل توسط خود علامه مجلسی. | ||
| خط ۱۴۴: | خط ۱۴۴: | ||
چاپ دیگر این کتاب توسط دارالکتب الإسلامیه در ۱۱۰ جلد تهیه شده است. از این چاپ به دفعات مکرر افست شده و چاپ موجود در بازار همین نسخه است. | چاپ دیگر این کتاب توسط دارالکتب الإسلامیه در ۱۱۰ جلد تهیه شده است. از این چاپ به دفعات مکرر افست شده و چاپ موجود در بازار همین نسخه است. | ||
در یک چاپ از مؤسسه آل البیت | در یک چاپ از مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام که افست همان چاپ اسلامیه است. فهرست‌های بحار که جلد ۵۴ - ۵۶ بوده به آخر کتاب منتقل شده، بنابراین شماره مجلدات از ۵۴ به بعد با چاپ اسلامیه متفاوت شده است. | ||
=منابع= | =منابع= | ||
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، | مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم‌افزار معجم موضوعی بحارالانوار [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، معرفی کتاب "بحارالانوار". | ||
گلشن ابرار، | گلشن ابرار، زندگی‌نامه علامه مجلسی از حسن ابراهیم زاده(ج 1، ص 249) در دسترس در اندیشه قم، بازیابی:25 آبان 1392. | ||
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدی مطیع در دسترس در سایت تبیان، بازیابی:25 آبان 1392. | دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "بحارالانوار" از مهدی مطیع در دسترس در سایت تبیان، بازیابی:25 آبان 1392. | ||
| خط ۱۵۵: | خط ۱۵۵: | ||
پایگاه اطلاع رسانی علامه محمد باقر مجلسی. | پایگاه اطلاع رسانی علامه محمد باقر مجلسی. | ||
[[رده:کتاب‌ها]] | |||
[[رده:کتاب‌های شیعه]] | |||
[[رده: | [[رده:کتاب‌های حدیثی]] | ||
[[رده: | |||
[[رده: | |||