مسجد: تفاوت میان نسخه‌ها

روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای]] اسلامی ‌بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامه‌ریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامه‌هایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمی‌و آموزشی در مسجد از نگاه [[پیامبر اکرم]](صلی الله علیه و آله) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مسجد وارد شدند. <br>

در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمی‌دارند؛ دسته‌ای خدا را می‌خوانند و گروهی نیز آموزش می‌بینند و نادانان را تعلیم می‌دهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام می‌دهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست.<ref>خَرَجَ 9 فَإِذًا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ مَجْلِسٌ یَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ یَدْعُونَ اللَّهَ وَ یَسْأَلُونَهُ فَقَالَ کِلَا الْمَجْلِسَیْنِ إِلَی خَیْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَتَعَلَّمُونَ وَ یُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ (بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ه‍ق، ج 1، ص 206)</ref><br>

البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم (علیه السلام) می‌فرماید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زده‌اند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاه‌ترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار جاهلیت و اشعار عربی. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ 9 إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ؛<ref>لکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 32</ref> این دانشی است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکمه (اصول اعتقادی)، فریضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)، غیر از اینها فضل است.» یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست.

پس از نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی در بین دیگر نقش‌ها و کارکردهای مسجد، دارای بیش‌ترین اهمیت می‌باشد. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) محیط مسجد را کاملاً فرهنگی مى‌دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازه ایشان برخی مسابقات برگزار می‌شد و حضرت ضمن ابراز خرسندی از این کار، با حوصله و بردباری کامل از چنین مسایلی استقبال می‌کردند.<ref><br>

هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی ‌می‌باشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص می‌شود.

شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ‌ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهم‌ترین برنامه‌های مساجد بوده و می‌باشد.

در سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌بینیم که آن حضرت برای جلوگیری از خستگی شنوندگان فقط برخی از روزها موعظه می‌فرمود؛ عبدالله بن مسعود می‌گوید: «کَانَ النَّبِیُّ9 یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَهِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَهَ السَّامَهِ عَلَیْنَا<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی9 یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref>؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، برخی از روزها ما را موعظه می‌فرمودند.»<br>

همچنین آن حضرت دیگران را نیز به آسان گرفتن در تبلیغ سفارش می‌نمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی9 یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref> آسان بگیرید، سخت‌گیر مباشید، بشارت بدهید و مردم را گریزان نسازید.»

مناسب است چنین برنامه‌ای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامه‌های مسجد، هفته‌ای یا ماهی یک‌بار انجام پذیرد. همچنین بیان احادیث و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی ع و زندگانی بزرگان دین، بین دو نماز مغرب و عشا بسیار اثرگذار و جذاب می‌باشد.

یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیان‌گذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومی‌و محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دوره‌های بعد نیز بیش‌تر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت می‌گرفت.<br>

بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامی‌فعالیت‌ها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت می‌پذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشه‌های جنگی بوده، بلکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور می‌دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref><br>.

[[امام جعفر صادق|امام صادق (علیه السلام)]] به مسلمانان سفارش می‌کنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوه‌های دنیوی، به [[نماز]] و مسجد پناه ببرند؛ چنانکه می‌فرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»؛<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، علامه طبرسی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372، ج 1، ص 217</ref> هنگامی‌که اندوهی از اندوه‌های دنیا یکی از شما را فراگرفت، چه می‌شود که وضو گرفته به مسجد داخل شود و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، خدا را بخواند [و دعا کند]؛ مگر نشنیده‌ای که خدا می‌فرماید: و با صبر و نماز یاری جویید.»<br>

# در طول تاریخ مساجد واقعی (نه مساجدی مثل مسجد ضرار) مخاطبین خود را از مسیر حق منحرف نساخته است؛ ولی رسانه‌ها معاویه را امیر و حضرت علی (علیه السلام) را [[کافر]] و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین (علیه السلام)]] را خارجی معرفی کردند<ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref>.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از ورود به مدینه در 12 [[ربیع الاول|ربیع‌الاول]] در توقف چهار روزه‌ با کمک اصحاب و یارانشان اولین مسجد تاریخ اسلام را به نام همان منطقه «قبا» بنا کردند و در اطراف این مسجد دیوارهایی از سنگ حره کشیدند، تا زمان توسعه آن توسط ولید سقفی نداشت، مگر پوششی که از شاخه‌های خرما بود.<br>

گفتنی است که در پشت این مسجد منزلی متعلق به [[امیرالمؤمنین]](علیه السلام) قرار دارد که جلوی مسجد چاه آب شیرینی وجود داشته است و به دلیل اینکه انگشتر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در داخل چاه افتاده بود آن را «چاه انگشتر» نامیده بودند که البته در زمان حال اثری از آن چاه باقی نمانده است. بنابر روایات متعدد مسجد قبا مصداق آیه {{متن قرآن |«لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ<ref>توبه آیه 108</ref>»}} جج است که این‌ آیه اشاره به این نکته دارد که این مسجد از روز نخست بر پایه تقوا ساخته شده و لذا سزاوار است تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نه در مسجد ضرار که در این مسجد نماز بگذارد. به دلیل همین نزول همین آیه در آن زمان مسجد قبا را «مسجد التقوی» هم می‌خواندند.<br>

یادگار [[حضرت ابراهیم|ابراهـــیم (علیه السلام)]] و اســماعیل (علیه السلام) بوده که برخی آغاز ساخت آن را به [[حضرت آدم|حضرت آدم (علیه السلام)]] نسبت می‌دهندکه بوسیله ابراهیم (علیه السلام) و اسماعیل (علیه السلام) تجدید بنا گردید.