۸۷٬۹۳۹
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'اهانت آمیز' به 'اهانت‌آمیز') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
'''باسماچیان'''، قیام، حرکت جماعاتی از مسلمانان ترکستان، برضد حکومت شوروی، عمدتاً از ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۰. «باسماچی» (املای ترکی: باصماچی) در زبان روسی به معنای '''یاغی''' است و ریشه آن «باسماق» ترکی و به معنای هجوم آوردن و حمله کردن است. | '''باسماچیان'''، قیام، حرکت جماعاتی از مسلمانان ترکستان، برضد حکومت شوروی، عمدتاً از ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۰. «باسماچی» (املای ترکی: باصماچی) در زبان روسی به معنای '''یاغی''' است و ریشه آن «باسماق» ترکی و به معنای هجوم آوردن و حمله کردن است. | ||
«باسماچگی» در تاجیکی، یا به عبارت دقیق‌تر از نظر مقامات دولتی [[تاجیکستان]]، به معنای حرکت ضدانقلاب شورایی بود. | «باسماچگی» در تاجیکی، یا به عبارت دقیق‌تر از نظر مقامات دولتی [[تاجیکستان]]، به معنای حرکت ضدانقلاب شورایی بود. | ||
در واقع باسماچی لقب اهانت‌آمیزی است که روسها به | در واقع باسماچی لقب اهانت‌آمیزی است که روسها به قیام‌کنندگان مسلمان آن صفحات داده‌اند و این لقب توسّع معنی پیدا کرده و بمرور به بسیاری از انواع حرکت‌های مسلحانه سیاسی نیز اطلاق شده است. | ||
صدرالدین عینی نیز از آن قیام کنندگان با نام «باسمه چیان» یاد کرده و دزد و تاراجگرشان خوانده است. <ref>مایکل ریوکین، حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی، ترجمة محمود رمضان زاده، مشهد ۱۳۶۶ ش.</ref> | صدرالدین عینی نیز از آن قیام کنندگان با نام «باسمه چیان» یاد کرده و دزد و تاراجگرشان خوانده است. <ref>مایکل ریوکین، حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی، ترجمة محمود رمضان زاده، مشهد ۱۳۶۶ ش.</ref> | ||
== علت شکل‌گیری جنبش == | == علت شکل‌گیری جنبش == | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
او هم به دلایلی نامعلوم در زندان بود. باسماچی‌ها با رهبری قورباشی‌ها، نظامی اداری – نظامی‌مانند خان‌های فئودال ایجاد کرده بودند. با توجه به رقابت‌های [[بریتانیا]] با [[روسیه]] و نیز انقلابیون اکتبر، گزارش‌هایی در مورد حمایت‌های گوناگون آنها وجود دارد. <ref>همان، ص 49</ref> | او هم به دلایلی نامعلوم در زندان بود. باسماچی‌ها با رهبری قورباشی‌ها، نظامی اداری – نظامی‌مانند خان‌های فئودال ایجاد کرده بودند. با توجه به رقابت‌های [[بریتانیا]] با [[روسیه]] و نیز انقلابیون اکتبر، گزارش‌هایی در مورد حمایت‌های گوناگون آنها وجود دارد. <ref>همان، ص 49</ref> | ||
== | == بلشویک‌ها علیه باسماچیان == | ||
اقدام‌های بلشویک‌ها در سال 1918 علیه باسماچی‌ها شدت یافت. اختلاف در میان اعضای شورای '''تاشکند''' برای '''باسماچیان''' فرصت فعالیت بیشتری را ایجاد کرد. | اقدام‌های بلشویک‌ها در سال 1918 علیه باسماچی‌ها شدت یافت. اختلاف در میان اعضای شورای '''تاشکند''' برای '''باسماچیان''' فرصت فعالیت بیشتری را ایجاد کرد. | ||
در تابستان 1918 '''ایرگش''' در پی‌تحمل شکست‌هایی از '''بلشویک‌ها'''، پذیرفت مبارزه‌اش را پایان دهد. ولی '''خال‌خوجا''' فرمانده نیروهای او به '''محمدامین''' پیوست. | در تابستان 1918 '''ایرگش''' در پی‌تحمل شکست‌هایی از '''بلشویک‌ها'''، پذیرفت مبارزه‌اش را پایان دهد. ولی '''خال‌خوجا''' فرمانده نیروهای او به '''محمدامین''' پیوست. | ||
ارتش دهقانی روسها در تاشکند هم به آنان پیوست. آنها در اواخر سال 1918 کنترل خود را در فرغانه گسترش دادند. | ارتش دهقانی روسها در تاشکند هم به آنان پیوست. آنها در اواخر سال 1918 کنترل خود را در فرغانه گسترش دادند. | ||
باسماچی‌ها '''دولت موقت فرغانه''' را در سپتامبر 1919 ایجاد کردند که مورد حمایت همه آنها قرار نگرفت. خال‌خوجا و ایرگش هم آن را به رسمیت | باسماچی‌ها '''دولت موقت فرغانه''' را در سپتامبر 1919 ایجاد کردند که مورد حمایت همه آنها قرار نگرفت. خال‌خوجا و ایرگش هم آن را به رسمیت نشناختند. آنها 620 روس و 4500 باسماچی را در اختیار داشتند. <ref>همان، ص 60</ref> | ||
روسها در برابر گرایش‌های هواداری از [[بریتانیا]] در میان باسماچی‌ها، کوشیدند تمایل‌های | روسها در برابر گرایش‌های هواداری از [[بریتانیا]] در میان باسماچی‌ها، کوشیدند تمایل‌های پان‌اسلامی را در میان آنان گسترش دهند. | ||
در این دوره افغان‌ها با بریتانیا در جنگ بودند و از این گرایش به سود خود بهره بردند. تبلیغات | در این دوره افغان‌ها با بریتانیا در جنگ بودند و از این گرایش به سود خود بهره بردند. تبلیغات پان‌اسلامی آنان جنبه‌های ضد انگلیسی داشت، در حالی که مسلمانان را به بیداری و اتحاد فرا می‌خواند. | ||
[[افغانستان]] در جریان رویارویی با بریتانیا، روابط نزدیکی با بلشویک‌ها ایجاد کرد. '''محمدامین''' که دیگر باسماچی‌ها را «'''ارتش مردم مسلمان'''» می‌خواند، خواستار برپایی جهاد علیه روسها بود. | [[افغانستان]] در جریان رویارویی با بریتانیا، روابط نزدیکی با بلشویک‌ها ایجاد کرد. '''محمدامین''' که دیگر باسماچی‌ها را «'''ارتش مردم مسلمان'''» می‌خواند، خواستار برپایی جهاد علیه روسها بود. | ||
== تغییر سیاست | == تغییر سیاست روسها در آسیای مرکزی == | ||
[[پرونده:ابراهیم بک.jpg|بندانگشتی|چپ|ابراهیم بیگ یکی از رهبران باسماچیان در آسیای میانه]] | [[پرونده:ابراهیم بک.jpg|بندانگشتی|چپ|ابراهیم بیگ یکی از رهبران باسماچیان در آسیای میانه]] | ||
در بهار 1920 با تغییر سیاست مسکو در آسیای مرکزی، گروهی از باسماچی‌ها قرارداد ترک مخاصمه را پذیرفتند، برخی هم به مبارزه ادامه دادند. | در بهار 1920 با تغییر سیاست مسکو در آسیای مرکزی، گروهی از باسماچی‌ها قرارداد ترک مخاصمه را پذیرفتند، برخی هم به مبارزه ادامه دادند. | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
مسکو نیز در پاسخ او را عامل بریتانیا خواند. مرگ '''انور پاشا''' در سپتامبر 1922 جنبش باسماچی را از یک رهبر نظامی قدرتمند محروم ساختت. | مسکو نیز در پاسخ او را عامل بریتانیا خواند. مرگ '''انور پاشا''' در سپتامبر 1922 جنبش باسماچی را از یک رهبر نظامی قدرتمند محروم ساختت. | ||
او خود را منجی ترک‌های جهان می‌دانست. او می‌خواست این جنبش را به جای جنگ چریکی به سوی جنگ متعارف بکشاند و بیش از آنکه به جریان فکری سنت‌گرایی باسماچیان تعلق داشته باشد، به نوگرایی بخاراییان جوان گرایش داشت. | او خود را منجی ترک‌های جهان می‌دانست. او می‌خواست این جنبش را به جای جنگ چریکی به سوی جنگ متعارف بکشاند و بیش از آنکه به جریان فکری سنت‌گرایی باسماچیان تعلق داشته باشد، به نوگرایی بخاراییان جوان گرایش داشت. | ||
== فشار | == فشار روسها بر باسماچیان و دوران افول == | ||
سال 1923 برای باسماچی‌ها بسیار سخت بود. روسها تشدید فشار برآنها را با ایجاد گرسنگی دنبال کردند. با این حال شایعه کمک انگلیسی‌ها به آنان سبب تقویت این مبارزان شد. | سال 1923 برای باسماچی‌ها بسیار سخت بود. روسها تشدید فشار برآنها را با ایجاد گرسنگی دنبال کردند. با این حال شایعه کمک انگلیسی‌ها به آنان سبب تقویت این مبارزان شد. | ||
'''حاجی سامی بیگ''' فرمانده آنان نیز از بریتانیا کمک درخواست کرد. پیشروی‌های نظامی روسها در تابستان 1923 نشان می‌داد حمایت مؤثری از سوی بریتانیا انجام نشد. | '''حاجی سامی بیگ''' فرمانده آنان نیز از بریتانیا کمک درخواست کرد. پیشروی‌های نظامی روسها در تابستان 1923 نشان می‌داد حمایت مؤثری از سوی بریتانیا انجام نشد. | ||