فقه شعائری و تقریب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'می رود' به 'می‌رود') |
جز (جایگزینی متن - 'رده:مقالات' به 'رده:مقاله‌ها') |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''فقه شعائری و تقریب''' یکی از رویکردهای مهم [[فقه]]ی مربوط به [[تقریب]] مذاهب اسلامی است. | '''فقه شعائری و تقریب''' یکی از رویکردهای مهم [[فقه]]ی مربوط به [[تقریب]] مذاهب اسلامی است. | ||
==تبیین رویکرد== | == تبیین رویکرد == | ||
علاوه بر مشترکات فراوانی که بین اصول مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد در بسیاری از فروع فقهی نیز این مشترکات به چشم | علاوه بر مشترکات فراوانی که بین اصول مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد در بسیاری از فروع فقهی نیز این مشترکات به چشم می‌خورد که تأکید بر آنها گام مهمی برای تحقّق تقریب به شمار می‌رود. علاوه بر تأکید بر این مشترکات، گاهی می‌توان با توجه و بازنگری در فروعات فقهی، به توسعه این مشترکات فقهی نیز دست پیدا کرد و از این طریق به سمت وحدت فقهی گام برداشت. این امر در برخی از [[شعائر]] اسلامی امکان‌پذیر است. | ||
به عنوان نمونه، اذان، یک حداقل پذیرفته شده در بین تمام مذاهب دارد و یک مستحبّاتی که یکی از آنها در مذهب امامیه، شهادت به ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابیطالب (علیه الصّلاة والسّلام) است. تأکید بر اذان حداقلی که مورد وفاق بین همه مذاهب است و ترویج آن | به عنوان نمونه، اذان، یک حداقل پذیرفته شده در بین تمام مذاهب دارد و یک مستحبّاتی که یکی از آنها در مذهب امامیه، شهادت به ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابیطالب (علیه الصّلاة والسّلام) است. تأکید بر اذان حداقلی که مورد وفاق بین همه مذاهب است و ترویج آن می‌تواند به عنوان شعار واحد برای مسلمانان تلقی شده و به وحدت و انسجام و تقریب بین پیروان مذاهب کمک کند. | ||
نمونه دیگر از شعائر مشترک، اعیاد واحد است. با توجه به برخی از مبانی پذیرفته شده نزد اهل سنّت در احراز اول ماه قمری مانند حکم حاکم که مورد پذیرش مذاهب اهل سنّت | نمونه دیگر از شعائر مشترک، اعیاد واحد است. با توجه به برخی از مبانی پذیرفته شده نزد اهل سنّت در احراز اول ماه قمری مانند حکم حاکم که مورد پذیرش مذاهب اهل سنّت نیز هست و پذیرش این مبنا در فقه شیعه می‌توان در اعیادی مانند عید فطر وقربان، اعلام مشترک عید از طرف صاحبان مذاهب داشت. | ||
بنابراین رویکرد فقه شعائری به تقریب معتقد است که | بنابراین رویکرد فقه شعائری به تقریب معتقد است که می‌توان با توجه به مبانی فقهی مورد قبول در نزد همه مذاهب، شعائر مشترک دینی را احیاء کرد و به سمت وحدت فقهی حرکت کرد. | ||
==طرفداران== | == طرفداران == | ||
این رویکرد در آراء و عملکرد امام موسی صدر رهبر سابق شیعیان لبنان یافت | این رویکرد در آراء و عملکرد امام موسی صدر رهبر سابق شیعیان لبنان یافت می‌شود. ایشان تأکید بر اشتراکات در اصول دین را به تنهایی کافی نمى‌دانست و معتقد بود برای تقریب بیشتر و بهتر بین پیروان مذاهب باید به سمت وحدت فقهی و شعائر مشترک واعمال عبادی مشترک گام برداشت. ایشان در برخی از مصاحبه‌ها گفته‌اند: | ||
«دو سال قبل به نشست «مجمع پژوهش‌های اسلامی» پیشنهاد دادم کمیته‌ای برای مطالعه درباره امکان یک‌پارچه‌سازی شعائر | «دو سال قبل به نشست «مجمع پژوهش‌های اسلامی» پیشنهاد دادم کمیته‌ای برای مطالعه درباره امکان یک‌پارچه‌سازی شعائر اسلامی مانند اعیاد و مناسبت‌ها و اعمال عبادی و اذان تشکیل شود. من ایمان کامل دارم که تحقق چنین هدفی امکان‌پذیر است» | ||
ایشان در پاسخ به این پرسش که چگونه | ایشان در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان بین این پیشنهاد و اختلاف افق در بین کشورهای اسلامی سازگاری ایجاد کرد فرموده‌اند: | ||
«اختلاف افق تأثیری حتمی بر واجبات مرتبط با افق و زمان طلوع و غروب خورشید دارد؛ مانند زمان نمازهای صبح و ظهر و عصر و حتی وقت نماز عید و زمان روزه گرفتن و افطار کردن. اما مناسبت‌هایی که به خود روز مربوط می‌شود، مانند عید‌ها و روزهای هفته و مناسبت‌های عمومی اسلامی، می‌تواند یکپارچه باشد؛ مانند روز جمعه و شنبه و دیگر روزهای هفته که در همه جای دنیا با وجود تفاوت ساعت‌ها، یکی است. | «اختلاف افق تأثیری حتمی بر واجبات مرتبط با افق و زمان طلوع و غروب خورشید دارد؛ مانند زمان نمازهای صبح و ظهر و عصر و حتی وقت نماز عید و زمان روزه گرفتن و افطار کردن. اما مناسبت‌هایی که به خود روز مربوط می‌شود، مانند عید‌ها و روزهای هفته و مناسبت‌های عمومی اسلامی، می‌تواند یکپارچه باشد؛ مانند روز جمعه و شنبه و دیگر روزهای هفته که در همه جای دنیا با وجود تفاوت ساعت‌ها، یکی است. | ||
باید گفت: دیدگاه مذاهب اسلامی در مورد امکان یکپارچه کردن عید‌ها متفاوت است، ولی اخیراً اجتهاد، ما را به اتفاق نظر بیشتر علما، از همه مذاهب، برای یکپارچه کردن عید‌ها رسانده است. مرجع بزرگ اسلامی، آیت اللّه ابوالقاسم خویی فتوا داده است که ثابت شدن عید در یک منطقه سبب ثابت شدن آن در همه مناطق می‌شود. از علمای گذشته نیز صاحب جواهر و مرحوم نراقی در کتاب المستند و برخی دیگر از علما به این دیدگاه متمایل هستند و به آن توجه دارند. مذاهب حنفی و مالکی و حنبلی، از دیرباز چنین دیدگاهی داشته‌اند. علمای بزرگ شافعی در عصر ما نیز با این دیدگاه موافقت کرده‌اند. بدین ترتیب، راه را برای یکپارچه کردن اعیاد هموار کرده‌اند. این کار وقتی تحقق می‌یابد که بتوانیم گام دوّم را برداریم و از ابزارهای علمی جدید برای دیدن هلال ماه و اثبات وجود آن در افق با زاویه‌ای مشخص استفاده کنیم. به نظر من این گام نیز به برخی از مناقشات پایان می‌دهد؛ به‌ویژه پس از آنکه مرجع بزرگ اسلامی، آیت اللّه محسن حکیم (قدّس اللّه سرّه) نیز فتوا داد و مجتهدان و علمای بزرگ جهان اسلام با آن موافقت کردند.» | باید گفت: دیدگاه مذاهب اسلامی در مورد امکان یکپارچه کردن عید‌ها متفاوت است، ولی اخیراً اجتهاد، ما را به اتفاق نظر بیشتر علما، از همه مذاهب، برای یکپارچه کردن عید‌ها رسانده است. مرجع بزرگ اسلامی، آیت اللّه ابوالقاسم خویی فتوا داده است که ثابت شدن عید در یک منطقه سبب ثابت شدن آن در همه مناطق می‌شود. از علمای گذشته نیز صاحب جواهر و مرحوم نراقی در کتاب المستند و برخی دیگر از علما به این دیدگاه متمایل هستند و به آن توجه دارند. مذاهب حنفی و مالکی و حنبلی، از دیرباز چنین دیدگاهی داشته‌اند. علمای بزرگ شافعی در عصر ما نیز با این دیدگاه موافقت کرده‌اند. بدین ترتیب، راه را برای یکپارچه کردن اعیاد هموار کرده‌اند. این کار وقتی تحقق می‌یابد که بتوانیم گام دوّم را برداریم و از ابزارهای علمی جدید برای دیدن هلال ماه و اثبات وجود آن در افق با زاویه‌ای مشخص استفاده کنیم. به نظر من این گام نیز به برخی از مناقشات پایان می‌دهد؛ به‌ویژه پس از آنکه مرجع بزرگ اسلامی، آیت اللّه محسن حکیم (قدّس اللّه سرّه) نیز فتوا داد و مجتهدان و علمای بزرگ جهان اسلام با آن موافقت کردند.» | ||
==مبانی== | == مبانی == | ||
بنابر تفحّصی که انجام شد امام موسی صدر در | بنابر تفحّصی که انجام شد امام موسی صدر در سخنرانی‌ها و نوشته‌ها مبانی این رویکرد را به وضوح روشن نساخته‌اند و بحثی راجع به مبانی دیدگاه وحدت فقهی نکرده اند امّا آنچه به دست آمده این است که ایشان معتقد بودند که تا وحدت فقهی حاصل نشود، تقریب بین پیروان مذاهب به نحو کامل اتفاق نمی‌افتد. | ||
ایشان | ایشان در جایی فرموده‌اند: | ||
«منظور از شعائر اسلامی احکامی است که هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی اجرا | «منظور از شعائر اسلامی احکامی است که هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی اجرا می‌شود. چون اختلاف در این شعائر، امت را پراکنده و متفرق نشان می‌دهد و موجودیت آن را تضعیف می‌کند، به ویژه آنکه به جاآورندگان این شعایر معمولاً توده مردم اند که از اختلافات شکلی و ظاهری، بسیار تأثیر می‌پذیرند. بنابراین، تردیدی نیست که وظیفه اسلامی ما اقتضا می‌کند برای یکپارچه سازی این شعائر با وجود تفاوت در آرای فقهی تلاش کنیم و من تأکید می‌کنم که یکپارچه سازی این شعائر امکان پذیر است و در نشست مجمع پژوهش‌های اسلامی در قاهره پیشنهاد مطالعه شدهای در این زمینه ارائه داده ام و بسیاری دیگر از علما نیز تلاشهای در خور تحسینی در‌این‌باره انجام داده و میدهند.» | ||
شاید بتوان یکی از مبانی این رویکرد را | شاید بتوان یکی از مبانی این رویکرد را عملیاتی‌تر بودن این دیدگاه نسبت به سایر رویکردهای تقریبی دانست و از آنجا که فقه، ناظر به صحنه عمل مسلمانان است و وحدت فقهی موجب یک پارچگی مسلمانان در صحنه عمل می‌شود، طبیعی است که این راه، از راه‌های نظری صرف برای تقریب، راه‌گشاتر بوده و مسیر تقریب بین پیروان مذاهب گوناگون را هموارتر کرده و دلهای پیروان مذاهب را به یکدیگر نزدیکتر می‌کند. | ||
در برخی از | در برخی از مصاحبه‌ها جناب امام موسی صدر به این نکته اشاره کرده‌اند که چون مذاهب در عمق جان پیروانش شکل گرفته است، موضوع تقریب بعد از دستیابی به وحدت فقهی امکان‌پذیر است و تنها با گفت وگو و مذاکره صوری رهبران مذاهب به دست نمی‌آید. | ||
== بررسی == | |||
شکی نیست که وحدت فقهی در مقام عمل باعث همبستگی و شکوه بیشتر امّت اسلامی می‌شود و این خود به تقریب و همدلی بین پیروان مذاهب کمک فراوان می‌کند. این رویکرد ناظر به ورود فقه در عرصه اجتماع و موجب عملیاتی‌تر شدن دعوت تقریب بین مذاهب و حرکت به سمت وحدت امّت اسلامی در مقام عمل است امّا آن چه مهم است راه کارها و امکانات عملی این رویکرد است. | |||
این که دیدگاه حرکت به سمت وحدت فقهی در صحنه عمل چه مقدار عملی است و حدود و مرزهای آن چیست و جزئیات این طرح کدام است توسط صاحبان و مروّجان این رویکرد روشن نشده است. آن چه در دست است بیان کلیّاتی در حد چند کلمه از بین مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های امام موسی صدر است که متأسّفانه کافی نیست. بنابراین یکی از ضعف‌های این دیدگاه، عدم تبیین دقیق و روشن نبودن مرزها و حدود آن است. | |||
[[رده:مقاله‌ها]] | |||
[[رده:فقه]] | |||
[[رده: | |||
[[رده: فقه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۳۳
فقه شعائری و تقریب یکی از رویکردهای مهم فقهی مربوط به تقریب مذاهب اسلامی است.
تبیین رویکرد
علاوه بر مشترکات فراوانی که بین اصول مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد در بسیاری از فروع فقهی نیز این مشترکات به چشم می‌خورد که تأکید بر آنها گام مهمی برای تحقّق تقریب به شمار می‌رود. علاوه بر تأکید بر این مشترکات، گاهی می‌توان با توجه و بازنگری در فروعات فقهی، به توسعه این مشترکات فقهی نیز دست پیدا کرد و از این طریق به سمت وحدت فقهی گام برداشت. این امر در برخی از شعائر اسلامی امکان‌پذیر است. به عنوان نمونه، اذان، یک حداقل پذیرفته شده در بین تمام مذاهب دارد و یک مستحبّاتی که یکی از آنها در مذهب امامیه، شهادت به ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابیطالب (علیه الصّلاة والسّلام) است. تأکید بر اذان حداقلی که مورد وفاق بین همه مذاهب است و ترویج آن می‌تواند به عنوان شعار واحد برای مسلمانان تلقی شده و به وحدت و انسجام و تقریب بین پیروان مذاهب کمک کند. نمونه دیگر از شعائر مشترک، اعیاد واحد است. با توجه به برخی از مبانی پذیرفته شده نزد اهل سنّت در احراز اول ماه قمری مانند حکم حاکم که مورد پذیرش مذاهب اهل سنّت نیز هست و پذیرش این مبنا در فقه شیعه می‌توان در اعیادی مانند عید فطر وقربان، اعلام مشترک عید از طرف صاحبان مذاهب داشت. بنابراین رویکرد فقه شعائری به تقریب معتقد است که می‌توان با توجه به مبانی فقهی مورد قبول در نزد همه مذاهب، شعائر مشترک دینی را احیاء کرد و به سمت وحدت فقهی حرکت کرد.
طرفداران
این رویکرد در آراء و عملکرد امام موسی صدر رهبر سابق شیعیان لبنان یافت می‌شود. ایشان تأکید بر اشتراکات در اصول دین را به تنهایی کافی نمى‌دانست و معتقد بود برای تقریب بیشتر و بهتر بین پیروان مذاهب باید به سمت وحدت فقهی و شعائر مشترک واعمال عبادی مشترک گام برداشت. ایشان در برخی از مصاحبه‌ها گفته‌اند:
«دو سال قبل به نشست «مجمع پژوهش‌های اسلامی» پیشنهاد دادم کمیته‌ای برای مطالعه درباره امکان یک‌پارچه‌سازی شعائر اسلامی مانند اعیاد و مناسبت‌ها و اعمال عبادی و اذان تشکیل شود. من ایمان کامل دارم که تحقق چنین هدفی امکان‌پذیر است»
ایشان در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان بین این پیشنهاد و اختلاف افق در بین کشورهای اسلامی سازگاری ایجاد کرد فرموده‌اند:
«اختلاف افق تأثیری حتمی بر واجبات مرتبط با افق و زمان طلوع و غروب خورشید دارد؛ مانند زمان نمازهای صبح و ظهر و عصر و حتی وقت نماز عید و زمان روزه گرفتن و افطار کردن. اما مناسبت‌هایی که به خود روز مربوط می‌شود، مانند عید‌ها و روزهای هفته و مناسبت‌های عمومی اسلامی، می‌تواند یکپارچه باشد؛ مانند روز جمعه و شنبه و دیگر روزهای هفته که در همه جای دنیا با وجود تفاوت ساعت‌ها، یکی است. باید گفت: دیدگاه مذاهب اسلامی در مورد امکان یکپارچه کردن عید‌ها متفاوت است، ولی اخیراً اجتهاد، ما را به اتفاق نظر بیشتر علما، از همه مذاهب، برای یکپارچه کردن عید‌ها رسانده است. مرجع بزرگ اسلامی، آیت اللّه ابوالقاسم خویی فتوا داده است که ثابت شدن عید در یک منطقه سبب ثابت شدن آن در همه مناطق می‌شود. از علمای گذشته نیز صاحب جواهر و مرحوم نراقی در کتاب المستند و برخی دیگر از علما به این دیدگاه متمایل هستند و به آن توجه دارند. مذاهب حنفی و مالکی و حنبلی، از دیرباز چنین دیدگاهی داشته‌اند. علمای بزرگ شافعی در عصر ما نیز با این دیدگاه موافقت کرده‌اند. بدین ترتیب، راه را برای یکپارچه کردن اعیاد هموار کرده‌اند. این کار وقتی تحقق می‌یابد که بتوانیم گام دوّم را برداریم و از ابزارهای علمی جدید برای دیدن هلال ماه و اثبات وجود آن در افق با زاویه‌ای مشخص استفاده کنیم. به نظر من این گام نیز به برخی از مناقشات پایان می‌دهد؛ به‌ویژه پس از آنکه مرجع بزرگ اسلامی، آیت اللّه محسن حکیم (قدّس اللّه سرّه) نیز فتوا داد و مجتهدان و علمای بزرگ جهان اسلام با آن موافقت کردند.»
مبانی
بنابر تفحّصی که انجام شد امام موسی صدر در سخنرانی‌ها و نوشته‌ها مبانی این رویکرد را به وضوح روشن نساخته‌اند و بحثی راجع به مبانی دیدگاه وحدت فقهی نکرده اند امّا آنچه به دست آمده این است که ایشان معتقد بودند که تا وحدت فقهی حاصل نشود، تقریب بین پیروان مذاهب به نحو کامل اتفاق نمی‌افتد.
ایشان در جایی فرموده‌اند:
«منظور از شعائر اسلامی احکامی است که هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی اجرا می‌شود. چون اختلاف در این شعائر، امت را پراکنده و متفرق نشان می‌دهد و موجودیت آن را تضعیف می‌کند، به ویژه آنکه به جاآورندگان این شعایر معمولاً توده مردم اند که از اختلافات شکلی و ظاهری، بسیار تأثیر می‌پذیرند. بنابراین، تردیدی نیست که وظیفه اسلامی ما اقتضا می‌کند برای یکپارچه سازی این شعائر با وجود تفاوت در آرای فقهی تلاش کنیم و من تأکید می‌کنم که یکپارچه سازی این شعائر امکان پذیر است و در نشست مجمع پژوهش‌های اسلامی در قاهره پیشنهاد مطالعه شدهای در این زمینه ارائه داده ام و بسیاری دیگر از علما نیز تلاشهای در خور تحسینی در‌این‌باره انجام داده و میدهند.»
شاید بتوان یکی از مبانی این رویکرد را عملیاتی‌تر بودن این دیدگاه نسبت به سایر رویکردهای تقریبی دانست و از آنجا که فقه، ناظر به صحنه عمل مسلمانان است و وحدت فقهی موجب یک پارچگی مسلمانان در صحنه عمل می‌شود، طبیعی است که این راه، از راه‌های نظری صرف برای تقریب، راه‌گشاتر بوده و مسیر تقریب بین پیروان مذاهب گوناگون را هموارتر کرده و دلهای پیروان مذاهب را به یکدیگر نزدیکتر می‌کند.
در برخی از مصاحبه‌ها جناب امام موسی صدر به این نکته اشاره کرده‌اند که چون مذاهب در عمق جان پیروانش شکل گرفته است، موضوع تقریب بعد از دستیابی به وحدت فقهی امکان‌پذیر است و تنها با گفت وگو و مذاکره صوری رهبران مذاهب به دست نمی‌آید.
بررسی
شکی نیست که وحدت فقهی در مقام عمل باعث همبستگی و شکوه بیشتر امّت اسلامی می‌شود و این خود به تقریب و همدلی بین پیروان مذاهب کمک فراوان می‌کند. این رویکرد ناظر به ورود فقه در عرصه اجتماع و موجب عملیاتی‌تر شدن دعوت تقریب بین مذاهب و حرکت به سمت وحدت امّت اسلامی در مقام عمل است امّا آن چه مهم است راه کارها و امکانات عملی این رویکرد است.
این که دیدگاه حرکت به سمت وحدت فقهی در صحنه عمل چه مقدار عملی است و حدود و مرزهای آن چیست و جزئیات این طرح کدام است توسط صاحبان و مروّجان این رویکرد روشن نشده است. آن چه در دست است بیان کلیّاتی در حد چند کلمه از بین مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های امام موسی صدر است که متأسّفانه کافی نیست. بنابراین یکی از ضعف‌های این دیدگاه، عدم تبیین دقیق و روشن نبودن مرزها و حدود آن است.