روابط ترکیه و سودان

ترکیه در قالب امپراتوری عثمانی

امپراتوری عثمانی که به امپراتوری روم معروف بود، یک امپراتوری مسلمان بود که چندین قرن بخش‌های بزرگی از جنوب شرق اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا را تحت کنترل خود داشت. پایتخت عثمانی شهر قسطنطنیه بود که به مدت شش قرن پلی میان شرق و غرب محسوب می‌شد. این امپراتوری در آغاز قرن هفدهم، ۳۲ ولایت و تعداد زیادی دولت داشت.

دولت عثمانی در طول قرن هفدهم و هجدهم با داشتن نیروی نظامی و اقتصاد نیرومند، کماکان یکی از قدرت‌های بزرگ جهان بود تا در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم رو به اضمحلال گذاشت و بسیاری از قلمروهای سابق این امپراتوری، به کشورهای مستقل جدیدی تبدیل شدند. 

شکست عثمانی در جنگ جهانی اول و حوادث بعد از آن منجر به تأسیس جمهوری ترکیه و در نهایت انقراض امپراتوری عثمانی شد. سلسله خَدیوی مصر دولتی تابع امپراتوری عثمانی در منطقه مصر بود. فرمانروایان مصری این دوره «خدیو» نامیده می‌شدند ظهور «محمدعلی کبیر» و تشکیل سلسله خدیوی مصر تقریباً هم‌زمان با تشکیل سلسله قاجار در ایران است. محمدعلی از جانب سلطان عثمانی پس از کشتار فراوان در سال ۱۲۲۶ هَ.ق. ۱۸۱۱/م. حاکم واقعی آن سرزمین گردید. مصر از این تاریخ، اسماً به نام سلطان عثمانی ولی رسماً به نام او و فرزندانش اداره می‌شد. حکمرانان پاشایی عبارت بودند از: محمدعلی پاشا۱۸۰۵ م؛ ابراهیم پاشا ۱۸۴۸ م؛ عباس اول ۱۸۴۸ م؛ سعید پاشا ۱۸۵۴ م؛ خدیو اسماعیل پاشا. ۱۸۶۳ م؛ خدیو توفیق پاشا. ۱۸۸۲ م؛ خدیو عباس دوم؛ عباس حلمی پاشا ۱۸۹۲ م؛ حسین کامل (برادر عباس دوم). ۱۹۱۴ م؛ سلطان احمد فؤاد اول؛ سلطان فاروق؛ سلطان احمد فؤاد دوم.

سودان در دوره حکومت پاشایی

سودان نیز به دست سپاهیان محمدعلی پاشا و فرزندان او تا عهد اسماعیل پاشا فتح شد در سال ۱۸۷۳، اسماعیل پاشا، حاکم مصر به پیشنهاد دولت بریتانیا، ژنرال گوردون را به فرمانداری استان استوایی سودان جنوبی منصوب کرد. در آن زمان سودان تحت لوای حکومت مشترک بریتانیایی - مصری اداره می‌شد و تا مرگ گوردون پاشا، یعنی تا سال ۱۳۰۲ هَ.ق. / ۱۸۸۵م. جزو مصر بود و سپس به استقلال رسید.

روابط ترکیه و سودان بعد از استقلال سودان

ترکیه در سال 1956 میلادی یعنی در زمان استقلال سودان٬ از نخستین کشورهایی بود که استقلال این کشور آفریقایی را به رسمیت شناخت. بااین‌وجود ترکیه از آن دوران تا اواخر دهه هشتاد٬ توجه چندانی به توسعه روابط با کشورهای آفریقایی نداشت

روابط ترکیه و سودان در دهه های اخیر

در سالیان اخیر اقدامات ترکیه در سودان همگی در راستای تعمیق نفوذ ترکیه و همچنین به‌دست‌آوردن درآمدهای اقتصادی جدید از سودان بوده است و همراهی سودان عزم ترکیه را برای گشایش میدان‌های دیپلماسی و اقتصادی جدید٬ جزم‌تر کرده است ترکیه در حوزه‌هایی همچون کشاورزی٬ صنایع غذایی٬ دامپروری٬ معدن و انرژی٬ کارآفرینی و سرمایه‌گذاری ت مشغول به فعالیت شده و از دیگر سو٬ سودان تاکنون در بخش‌هایی همچون مسکن و مستغلات٬ انرژی و گردشگری٬ مقدار قابل‌توجهی سرمایه از سودان وارد ترکیه شده است. عمر البشیر علی‌رغم انتقادات فراوان علیه وی همواره از سیاست‌مداران تحت حمایت اردوغان و تیم سیاست خارجی او بوده است. رجب طییب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در سال 2017 میلادی در سفر به سودان٬ خواستار آن شد که جزیره تاریخی سواکن در ساحل شمال شرقی دریای سرخ برای مرمت و سرمایه‌گذاری توریستی در اختیار ترکیه قرار بگیرد. او با این اقدام خود نشان داد که علاوه‌برآن که میراث تاریخی دوران عثمانی در قاره آفریقا را مهم می‌داند٬ درعین‌حال به نفوذ اقتصادی بیشتر در این قاره می‌اندیشد. با موافقت البشیر شرکت‌های ترکیه‌ای در این جزیره مشغول به فعالیت و ساختمان‌سازی شدند، مهندسین و کارگران ترکیه‌ای و نیز نیروهای نظامی جهت محافظت از آنان به سودان و جزیره سواکن رفتند. در پی بعد از بازدید رسمی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از سودان در سال 2017. رئیس‌جمهور ترکیه گفته که روابط ما با سودان ریشه‌دار و تاریخی است. به لحاظ فرهنگی نیز روابطی استوار داریم. خبر فسخ توافق جزیره سواکن میان ترکیه و سودان بی‌اساس است. این جزیره از مراکز مدیریت دولت عثمانی در آفریقا بوده و به این دلیل از نظر ما ارزش خاصی دارد».

اهمیت جزیره سواکن

جزیره سواکن در کمتر از ۶۰ کیلومتری پورت سودان در مقابل شهر جده عربستان قرار دارد و نقطه تلاقی میان مصر و عربستان به شمار می‌آید. این جزیره در ساحل غربی دریای سرخ قرار دارد و یکی از قدیمی‌ترین بنادر آفریقا به شمار می‌رود. حجاج آفریقایی درگذشته از این جزیره برای سفر به مکه استفاده می‌کردند و عثمانی‌ها نیز از موقعیت استراتژیک آن استفاده می‌کردند. در این جزیره، بندری قرار دارد که یکی از قدیمی‌ترین بنادر این کشور به شمار می‌رود و درگذشته بیشتر برای انتقال مسافر و کالا به بندر جده در عربستان مورداستفاده قرار می‌گرفت. این جزیره از نظر نظامی نیز به دلیل نزدیکی به یمن و اریتره دارای یک موقعیت راهبردی است و احتمال بازکردن بازاری جدید برای سلاح‌های ترکیه در سودان را تقویت می‌کند. و نیز گفته می شود که اقدام ترکیه برای امضای توافق‌نامه اداره جزیره سواکن دارای ابعاد پنهان دیگری همچون فشار بر برخی از کشورهای منطقه همچون مصر، عربستان و امارات می‌باشد. اردوغان اعلام کرد که کشورش ۶۵۰ میلیون دلار در سودان سرمایه‌گذاری کرده که ۳۰۰ میلیون دلار آن سرمایه‌گذاری مستقیم بوده است.

واکنش کشورهای منطقه به گسترش نفوذ ترکیه در سودان

درصورت واگذاری سواکن به ترکیه، سودان سومین کشور عربی در خاورمیانه است که پایگاه نظامی ترکیه در آن وجود دارد چراکه پایگاه‌های نظامی ترکیه در سومالی مشرف به خلیج استراتژیک عدن و در قطر مشرف به خلیج‌فارس است و در صورت ایجاد این پایگاه نظامی، ترکیه می‌تواند بر دریای استراتژیک سرخ نیز مشرف باشد. لذا تحلیلگران عرب نسبت به خطرات پایگاه‌های ترکیه حساس شده و آن را خطری برای امنیت ملی عربی به شمار می‌آورند سفر رجب طیب اردوغان به سودان و استقبال بیش از حد سودانی‌ها از این سفر، که یک سفر تاریخی بود یک گام بزرگ و مهم در راستای همگرایی هر چه بیشتر ترکیه و سودان به شمار می‌آید که نگرانی محور عربستان - امارات - مصر را به دنبال داشته است. برخی تحلیلگران معتقدند که توافق ترکیه و سودان در واقع واکنشی به ائتلاف مصر - یونان و قبرس و همچنین توافق اولیه میان قاهره و مسکو برای استفاده از پایگاه‌های هوایی دو طرف محسوب می‌شود. حضور ترکیه در جزیره سواکن بدون شک دربرگیرنده یک تمرکز نظامی دریایی به شمار می‌آید که امتدادی برای دو پایگاه نظامی آنکارا در سومالی و قطر و تحقق رؤیای امپراتوری عثمانی محسوب می‌شود. ترکیه در حالی این جزیره را که مشرف به سواحل عربستان است و در مجاورت مصر قرار دارد تحویل می‌گیرد که تنش‌ها میان قاهره و خارطوم بر سر دو منطقه حلایب و شلاتین بالا گرفته است، همچنین روابط میان ترکیه از یک سو و محور عربستان- امارات و مصر از سوی دیگر نیز تیره‌وتار شده است چراکه عربستان می‌ترسد ترکیه به‌اصطلاح رهبری جهان اسلام را از ریاض بگیرد. وزیر خارجه امارات نیز مواضع مشترکی علیه ترکیه اعلام کرده است.

روابط ترکیه و سودان بعد از البشیر

ناآرامی‌های سودان و کنار نهاده شدن عمر البشیر موجب نگرانی ترکیه شد ابهام در معادلات قدرت و آینده سودان موجب می‌شود که ترکیه در حوزه نفوذ سیاسی و اقتصادی خود احساس خطر کند نظامیان سودانی که قدرت را در دست گرفتند٬ عملاً علیه ترکیه و قطر موضع‌گیری کرده و نشان دادند که در دوران آتی٬ احتمال تعمیق نفوذ مصر٬ عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سودان٬ بیش از امکان نفوذ ترکیه و قطر خواهد بود لذا ترکیه از وعده شورای نظامی سودان برای واگذاری قدرت به غیر نظامیان استقبال کرد

روابط امروزی ترکیه و سودان

ترکیه بعد از البشیر هم روابط خود را با سودان ادامه داده است و مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در چارچوب سفر به سودان پیام رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان را به ژنرال عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای نظامی انتقالی و عمر ذهاب فاضل محمد، سرپرست وزارت خارجه سودان منتقل کرده است. https://www.aa.com.tr/fa/ ترکیه مدعی است که امروزه در سودان با دیگران رقابت نمی‌کند و خود با تمام طرف‌های سودانی مستقیم و غیرمستقیم تماس برقرار کرده است و سودان هم تمایلی برای دوری از ترکیه ندارد؛ بنابراین روابط دو کشور بر پایه‌های مستحکم‌تر بنا نهاده خواهد شد. آنکارا تأکید کرده که امروز نیز همانند سابق به حمایت روزافزون خود از کشور دوست و برادر سودان ادامه خواهد داد.