۵٬۵۶۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (Heydari صفحهٔ آموزه های اخلاقی در قرآن کریم را بدون برجایگذاشتن تغییرمسیر به آموزه های اخلاقی در قرآن کریم (مقاله) منتقل کرد) |
||
(۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''آموزههای اخلاقی در قرآن کریم''' عنوان مقالهای است به زبان فارسی <ref>نویسنده مقاله در قالب ویکی: رحیم ابوالحسینی</ref> که در آن به مساله آموزهها و مسائل اخلاقی در [[قرآن کریم]] پرداخته است. | |||
== چکیده == | |||
مفهوم اخلاق در «علم اخلاق» به طور کلی به دو قسم تقسیم میشود: | |||
1- اخلاق فلسفی | |||
2- اخلاق دینی | |||
در اخلاق فلسفی مباحثی نظیر: خیر و شر اخلاقی، حسن و قبح عقلی، طبّ روحانی(بحث از ماهیت لذت و ألم و مانند آن)، حکمت عملی(بحث از اموری که در اختیار ماست)، سیاست مدن، تدبیر منزل، فضیلت عقل، نفوس سهگانه افلاطونی، سعادت و شقاوت، و مانند اینها مطرح میشود. | |||
اما نظام اخلاقی در قرآن کریم، نظامی دینی است و پایه دستورهای آن، رابطه انسان با خداوند است. | |||
== مقدمه == | |||
«علم اخلاق» یکی از شاخههای علوم انسانی است و با «فلسفه اخلاق» فرق دارد. در فلسفه اخلاق سخن از تحلیل مفاهیم اخلاقی و مبادی اولیه علم اخلاق است؛ در حالی که در علم اخلاق موارد و مصادیق این مفاهیم و احکام آنها مورد توجه قرار میگیرد. به تعبیر دیگر در فلسفه اخلاق، از مفاهیم و احکام لابشرطی بحث میشود مانند نسبیت یا اصالت گزارههای اخلاقی، ولی در علم اخلاق از مصادیق و قضایای درجه اول اخلاقی بحث میشود. آنچه در اینجا مورد بحث قرار میگیرد «علم اخلاق» است نه فلسفه اخلاق. | |||
== نظام اخلاقی در قرآن == | |||
انسان هدایت نخستین را از خداوند دریافت داشته است. دستورهای گفتاری و کرداری پیشوایان دینی به ویژه رسول گرامی اسلام(ص) نمونه کاملی از نظام اخلاقی در قرآن به شمار میآیند. | |||
إنک لعلی خلق عظیم <ref>(قلم / 4)</ref> | |||
انسان این توانایی را دارد که با سپاس بر هدایت الهی راه راستی را پیش گیرد، یا در راه زشتکاری گام گذارد. | |||
إنا هدیناه السبیل إما شاکرا وإما کفورا <ref>[انسان/ 3]</ref> | |||
فألهمها فجورها وتقواها <ref>[شمس / 8]</ref> * قد أفلح من زکاها [شمس 9] * وقد خاب من دساها <ref>[شمس / 10]</ref> | |||
قرآن کریم بارها اطاعت از رسول خدا را در کنار اطاعت از خداوند قرار داده: | |||
قل أطیعوا الله والرسول فإن تولوا فإن الله لا یحب الکافرین <ref>[آل عمران / 32]</ref> | |||
و در آیهای به صراحت چنین آمده است که آنچه را رسول آورده، برگیرید و آنچه را از آن نهی کرده، واگذارید: | |||
ما آتاکم الرسول فخذوه وما نهاکم عنه فانتهوا واتقوا الله إن الله شدید العقاب <ref>[حشر / 7]</ref> | |||
قرآن، رسول اکرم(ص) را برای مؤمنان اسوهای نیک معرفی کرده است: | |||
لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة لمن کان یرجوا الله والیوم الآخر وذکر الله کثیرا <ref>[احزاب / 21]</ref> | |||
و بدین ترتیب نه تنها دستورهای گفتاری، بلکه کردار پیامبر(ص) نیز برای مسلمانان نمونهای اخلاقی معرفی شده است. | |||
=انسان، مخاطب دستورهای اخلاقی قرآن= | |||
آیاتی در قرآن وجود دارند که انسان را آفریدهای برتر معرفی میکنند: | |||
ثم أنشأناه خلقا آخر فتبارک الله أحسن الخالقین <ref>[مؤمنون / 14]</ref> | |||
لقد خلقنا الانسان فی أحسن تقویم <ref>[تین / 4]</ref> | |||
در داستان آفرینش آدم نیز، انسان به عنوان خلیفه خداوند بر زمین به فرشتگان نمایانده شده است: | |||
وإذ قال ربک للملائکة إنی جاعل فی الارض خلیفة قالوا أتجعل فیها من یفسد فیها ویسفک الدماء ونحن نسبح بحمدک ونقدس لک قال إنی أعلم ما لا تعلمون <ref>[بقرة / 30]</ref> | |||
با این همه، در قرآن کریم انسان بارها به سبب اخلاق ناپسند سرزنش شده، و صفاتی چون ستمکاری، ناسپاسی، شتابزدگی و نادانی به طور عام به انسان نسبت داده شده است: | |||
وإن تعدوا نعمة الله لا تحصوها إن الانسان لظلوم کفار <ref>[ابراهیم / 34]</ref> | |||
ویدع الانسان بالشر دعاءه بالخیر وکان الانسان عجولا <ref>[إسراء / 11]</ref> | |||
إنا عرضنا الامانة علی السماوات والارض والجبال فأبین أن یحملنها واشفقن منها وحملها الانسان إنه کان ظلوما جهولا <ref>[احزاب / 72]</ref> | |||
در مقام تحلیل این آیات، میتوان گفت که انسان از دیدگاه قرآن، موجودی است که همواره آمادگی انحراف از جاده صواب و رویکردن به کردار ناپسند را داراست و نیرویی پرتوان باید تا او را از این انحراف باز دارد: | |||
وما أبرئ نفسی إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی إن ربی غفور رحیم <ref>[یوسف / 53]</ref> | |||
در فرهنگ قرآنی دو نیروی نفس و شیطان، یکی از درون و دیگری از برون انسان را به زشتکاری فرامیخوانند و انسان موظف به خودداری از پیروی از آن دو است. | |||
== نفس و تأثیر آن در اخلاق انسانها == | |||
نفس انسانی در فرهنگ قرآن، طبیعتی است با گرایشهای متقابل که گاه در جایگاه وعظ مینشیند و انسان را به سبب بدکاری به سرزنش میگیرد(نفس لوّامه): | |||
ولا أقسم بالنفس اللوامة <ref>[قیامة / 2]</ref> | |||
اما در غالب آیات قرآنی، بیشتر بر نقش نفس به عنوان دورکننده انسان از نیککرداری و فرمان دهنده به زشتکاری تأکید شده است(نفس أمّاره): | |||
وما أبرئ نفسی إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی إن ربی غفور رحیم <ref>[یوسف / 53]</ref> | |||
در قرآن واژه نفس(به معنای هوای نفس) چهار بار آمده است. نفس امّاره دوبار: إن النفس لامارة بالسوء <ref>[یوسف / 53]</ref>؛ وأما من خاف مقام ربه ونهی النفس عن الهوی <ref>[نازعات / 40]</ref>؛ نفس لوّامه یک بار: ولا أقسم بالنفس اللوامة <ref>[قیامة / 2]</ref>؛ نفس مطمئنه یک بار: یا أیتها النفس المطمئنة <ref>[فجر / 27]</ref> | |||
از نظر قرآن، پیروی از هوای نفس جز گمراهی و زشتکاری به بار نمیآورد: | |||
إن هی إلا أسماء سمیتموها أنتم وآباءکم ما أنزل الله بها من سلطان إن یتبعون إلا الظن وما تهوی الانفس ولقد جاءهم من ربهم الهدی <ref>[نجم / 23]</ref> | |||
و از همین روست که انسان خداترس، موظف بر آن است که نفس خود را از هوا برکنار دارد: | |||
وأما من خاف مقام ربه ونهی النفس عن الهوی <ref>[نازعات / 40]</ref> * فإن الجنة هی المأوی <ref>[نازعات / 41]</ref> | |||
جامعترین گفتار درباره نفس در سوره شمس دیده میشود که بر پایه آن، خداوند هم فجور و هم تقوا را به انسان الهام کرده و این انسان است که خود با تزکیه نفس به رستگاری میرسد و با پیروی از هوای نفس راه زیانکاری میپیماید: | |||
ونفس وما سواها <ref>[شمس / 7]</ref> * فألهمها فجورها وتقواها <ref>[شمس / 8]</ref> * قد أفلح من زکاها <ref>[شمس / 9]</ref> * وقد خاب من دساها <ref>[شمس / 10]</ref> | |||
== شیطان و تأثیر آن در اخلاق انسانها == | |||
کلمه شیطان به صورت مفرد در قرآن، هفتاد مرتبه و به صورت جمع، هیجده مرتبه آمده است. | |||
شیطان در قرآن کریم به عنوان دشمن ناپیدای انسان معرفی شده است: | |||
إن الشیطان للانسان عدو مبین <ref>[یوسف / 5]</ref> | |||
وقل لعبادی یقولوا التی هی أحسن إن الشیطان ینزغ بینهم إن الشیطان کان للانسان عدوا مبینا <ref>[إسراء / 53]</ref> | |||
شیطان همواره به دنبال آن است که انسان را خوار سازد: | |||
وکان الشیطان للانسان خذولا <ref>[الفرقان / 29]</ref> | |||
و در آغاز آفرینش نیز همو بود که با وسوسه و فریب، آدم و حوا را از بهشت راند: | |||
ولا تقربا هذه الشجرة فتکونا من الظالمین <ref>[بقرة / 35]</ref> * فأزلهما الشیطان عنها فأخرجهما مما کانا فیه وقلنا اهبطوا بعضکم لبعض عدو ولکم فی الارض مستقر ومتاع إلی حین <ref>[بقرة / 36]</ref> | |||
در قرآن شیطان به عنوان نماد رذایل اخلاقی شناخته شده است که انسان را به سوی ارتکاب اعمال ناشایست فرا میخواند: | |||
الشیطان یعدکم الفقر ویأمرکم بالفحشاء والله یعدکم مغفرة منه وفضلا والله واسع علیم <ref>[بقرة/ 268]</ref> | |||
إنما یرید الشیطان أن یوقع بینکم العداوة والبغضاء فی الخمر والمیسر ویصدکم عن ذکر الله وعن الصلاة فهل أنتم منتهون <ref>[مائدة / 91]</ref> | |||
و در آیاتی پرشمار انسان از پیروی او به شدت نهی شده است: | |||
ولا تتبعوا خطوات الشیطان إنه لکم عدو مبین <ref>[بقرة / 168]</ref> * إنما یأمرکم بالسوء والفحشاء وأن تقولوا علی الله ما لا تعلمون <ref>[بقرة / 169]</ref> | |||
یا أیها الذین آمنوا ادخلوا فی السلم کافة ولا تتبعوا خطوات الشیطان إنه لکم عدو مبین <ref>[بقرة/ 208]</ref> | |||
الشیطان یعدکم الفقر ویأمرکم بالفحشاء والله یعدکم مغفرة منه وفضلا والله واسع علیم <ref>[بقرة / 268]</ref> | |||
إنما ذلکم الشیطان یخوف أولیاءه فلا تخافوهم وخافون إن کنتم مؤمنین <ref>[آل عمران / 175]</ref> | |||
ومن یکن الشیطان له قرینا فساء قرینا <ref>[نساء / 38]</ref> | |||
الذین آمنوا یقاتلون فی سبیل الله والذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطاغوت فقاتلوا أولیاء الشیطان إن کید الشیطان کان ضعیفا <ref>[نساء / 76]</ref> | |||
ومن یتخذ الشیطان ولیا من دون الله فقد خسر خسرانا مبینا <ref>[نساء / 119]</ref> * یعدهم ویمنیهم وما یعدهم الشیطان إلا غرورا <ref>[نساء / 120]</ref> | |||
فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا ولکن قست قلوبهم وزین لهم الشیطان ما کانوا یعملون <ref>[انعام / 43]</ref> | |||
شیطان در فرهنگ قرآنی، همانند هر موجود دیگر تحت سیطره خداوند است و جز عاملی برای آزمودن انسان نیست؛ او در گمراه ساختن انسانها توان چندانی نداردو به تعبیر قرآن، دارای «کیدی ضعیف» است: | |||
إن کید الشیطان کان ضعیفا <ref>[نساء / 76]</ref> | |||
از ویزگیهای شیطان، یکی نیک جلوه دادن رذایل است: | |||
وزین لهم الشیطان ما کانوا یعملون <ref>[انعام / 43]</ref> | |||
و دیگر بردن ذکر خداوند از یاد انسان است: | |||
وإذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا فأعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره وإما ینسینک الشیطان فلا تقعد بعد الذکری مع القوم الظالمین <ref>[انعام / 68]</ref> | |||
آنچه نجات دهنده انسانها از وسوسههای نفس و شیطان است رحمت خداوندی است: | |||
وما أبرئ نفسی إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی إن ربی غفور رحیم <ref>[یوسف / 53]</ref> | |||
ولولا فضل الله علیکم ورحمته لاتبعتم الشیطان إلا قلیلا <ref>[نساء / 83]</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:مقالهها]] | |||
[[رده:قرآن]] | |||