ژئوپولتیک وحدت (مقاله)

ژئوپولیتیک وحدت عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی، در موضوع جریان‌شناسی جهان اسلام به نگارش در آمده است.

چکیده

جهان اسلام سال‌ها شاهد رقابت‌های غیرسازنده دولت‌های اسلامی بوده و موجب شکاف‌های سیاسی، قومی و مذهبی گشته است. به نظر می‌رسد جایگزینی «ژئوپلیتیک وحدت» به جای تفرقه می‌تواند گذرگاهی به سوی برون‌رفت از بحران‌های خاورمیانه باشد. برای تحقق این امر ابتداء باید چالش‌ها و مشکلات جهان اسلام را بازخوانی کرد و سپس به راه حل مناسب برای تحقق وحدت و تقریب دست یافت.

چالش‌های ژئوپولیتیک وحدت

بدون شک یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که جهان اسلام با آن روبروست، عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است، با این حال ریشه چالش‌ها در کشورهای اسلامی به ویژه خاورمیانه را باید از دو منظر داخلی و خارجی بررسی کرد. از منظر داخلی «فقدان جامعه پذیری سیاسی» به واسطه تمامیت‌خواهی حاکمان، یکی از چالش‌هایی است که در داخل جهان اسلام وجود دارد. ناکارآمدی شماری از حکومت‌ها در ارایه پاسخ مناسب به مطالبات مربوط به ایجاد جامعه مدنی، مسیر حرکت به سوی خواست مردم را تنگ و در بسیاری موارد سدّ کرده است. همچنین «فقدان گفتمان مذهبی مشترک» یکی دیگر از چالش‌های داخلی جهان اسلام است، و دقیقاً بر همین اساس است که «گفتمان یهودی – اسلامی» جایگزین «گفتمان شیعه – سنی» می‌گردد و رابطه با رژیم اسرائیل عادی می‌شود. اما از منظر خارجی «رخنه و حضور نیروهای خارجی در منطقه» از مهم‌ترین معضلات این روزهای جهان اسلام و خاورمیانه است. در اینجا، صرفِ حضور فرامنطقه‌ای که صد البته مسائل و مشکلات فراوانی به دنبال دارد، مطرح نیست بلکه نکته مهم، تحمیل سیاست‌ها بر دولت‌های به اصطلاح «شریک استراتژیک» مطرح است.

ژئوپولیتیک وحدت به جای ژئوپولیتیک تفرقه

در چنین شرایطی، همکاری بین کشورهای منطقه و در پیش گرفتن سیاست «ژئوپولتیک وحدت» به جای «ژئوپولتیک تفرقه» نخستین راهکاری است که هر عقل سلیمی به سمت آن متمایل می‌شود. بدیهی است موقعیت جغرافیای سیاسی جهان اسلام بویژه خاورمیانه، موجب شده تا این منطقه، به محل تلاقی منافع قدرت‌های بزرگ بدل شود. در این شرایط بهترین تصمیم، اولویت نهادن بر وحدت و همدلی به جای کثرت و واگرایی در جهت خروج از وضعیت دست افزاری قدرت‌های بزرگ است.