حزب بعث: تفاوت میان نسخه‌ها

۷۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۱ اکتبر ۲۰۲۳
خط ۱۴: خط ۱۴:


== پیشینۀ تاریخی‌ ==
== پیشینۀ تاریخی‌ ==
حزب بعث مانند دیگر جنبش‌های‌ ملیت‌گرای‌ عربی‌ از حزب‌ «عصبه العمل‌ القومی‌» که‌ در 1315ش‌ / 1936م‌ به‌ دست فارغ‌التحصیلان و دانشجویان دانشگاه آمریکایی‌ [[بیروت‌]] برای‌ کسب‌ استقلال‌ و احیای‌ وحدت‌ عربی‌ تشکیل‌ شد، ریشه‌ گرفت‌. هم‌زمان‌ با تشکیل‌ حزب‌ «عصبة العمل‌» دو روشنفکر سوری‌، زکی‌ ارسوزی‌ و جلال‌ سید، به‌ انتشار مطالبی‌ دربارۀ نظریه‌ای‌ که‌ آن‌ را «بعث‌ عربی‌» می‌خواندند، پرداختند <ref>صلیبی‌،174-173.</ref>؛ و ارسوزی در 1937م‌ کتابخانه‌ای‌ به نام‌ بعث عربی ایجاد کرد <ref>دندشلی‌، 15</ref>. عفلق‌ و بیطار که‌ به‌ ترتیب در رشته تاریخ و علوم در [[فرانسه|فرانسه‌]] تحصیل‌ کرده‌ بودند<ref>همو، 19</ref>، پس‌ از بازگشت‌ به‌ سوریه‌ به‌ تدریس‌ پرداختند و در 1938م‌ پس از آشنایی با نظریات‌ ارسوزی‌، محفلی‌ ادبی‌ به‌ نام‌ «شباب‌ الاحیاء العربی‌» به‌ وجود آوردند<ref>همو، 33-34</ref>.
[[حزب بعث]] مانند دیگر جنبش‌های‌ ملیت‌گرای‌ عربی‌ از حزب‌ «عصبه العمل‌ القومی‌» که‌ در 1315ش‌ / 1936م‌ به‌ دست فارغ‌التحصیلان و دانشجویان دانشگاه آمریکایی‌ [[بیروت‌]] برای‌ کسب‌ استقلال‌ و احیای‌ وحدت‌ عربی‌ تشکیل‌ شد، ریشه‌ گرفت‌. هم‌زمان‌ با تشکیل‌ حزب‌ «عصبة العمل‌» دو روشنفکر سوری‌، [[زکی‌ ارسوزی‌]] و [[جلال‌ سید]]، به‌ انتشار مطالبی‌ دربارۀ نظریه‌ای‌ که‌ آن‌ را «بعث‌ عربی‌» می‌خواندند، پرداختند<ref>صلیبی‌،174-173.</ref>؛ و ارسوزی در 1937م‌ کتابخانه‌ای‌ به نام‌ بعث عربی ایجاد کرد<ref>دندشلی‌، 15</ref>. عفلق‌ و بیطار که‌ به‌ ترتیب در رشته تاریخ و علوم در [[فرانسه|فرانسه‌]] تحصیل‌ کرده‌ بودند<ref>همو، 19</ref>، پس‌ از بازگشت‌ به‌ [[سوریه|سوریه‌]] به‌ تدریس‌ پرداختند و در 1938م‌ پس از آشنایی با نظریات‌ ارسوزی‌، محفلی‌ ادبی‌ به‌ نام‌ «شباب‌ الاحیاء العربی‌» به‌ وجود آوردند<ref>همو، 33-34</ref>.


طی‌ [[جنگ جهانی دوم|جنگ‌ جهانی‌ دوم‌]] و قیام‌ رشید عالی‌ گیلانی‌ در 1320ش‌ / 1941م‌ برضد تسلط [[بریتانیا]] و ادغام‌ طرفداران‌ ارسوزی‌ و عفلق‌ در جنبش‌ «نصرة العراق‌»، عفلق‌ و بیطار به‌ بهانۀ اعتراض‌ به‌ خشونت‌ فرانسوی‌ها نسبت‌ به‌ دانشجویان، از تدریس‌ کناره‌ گرفتند. عفلق‌ در مقاله‌ای‌ با عنوان‌ «ایمان‌» از اهداف‌ بعث‌ سخن‌ راند و در گروه‌ سیاسی‌ جدیدی‌ به‌ نام‌ «شباب البعث‌ العربی‌» شرکت‌ کرد <ref>همو، 34- 35؛ عیسمی‌، 71</ref>. او سپس‌ در 1943م‌ برای‌ آشنا ساختن‌ محافل‌ ملی‌ و سیاسی‌ با نظریات‌ خود، نامزد انتخابات‌ مجلس‌ سوریه‌ شد و در برنامۀ انتخاباتی‌ خود شعارِ «ملت‌ واحد عربی‌ با رسالتی‌ جاودان‌» را عنوان‌ کرد. گفته‌اند که‌ این‌ مبارزات‌ آغاز تشکیل‌ حزب‌ بود <ref>دندشلی‌، 35-36</ref> و با آنکـه‌ عفلق‌ در انتخابات‌ شکست‌ خورد، اما از دولت‌ تقاضا کرد اجازۀ انتشار روزنامۀ البعث‌ العربی‌ را صادر کند و مقامات‌ با این‌ شرط که‌ به‌ نام‌ حزب‌ انتشار نیابد، موافقت‌ کردند. با این‌همه‌، در 1945م‌ نخستین‌بار عنوان‌ حزب‌ بعث‌ عربی‌ در اعلامیه‌ای‌ درج‌ گردید و عفلق‌ درصدد تحصیل‌ اجازه فعالیت‌ برای‌ آن‌ برآمد <ref>عیسمی‌، 72-73؛ دندشلی‌، 35</ref>.
طی‌ [[جنگ جهانی دوم|جنگ‌ جهانی‌ دوم‌]] و قیام‌ [[رشید عالی‌ گیلانی‌]] در 1320ش‌ / 1941م‌ برضد تسلط [[بریتانیا]] و ادغام‌ طرفداران‌ ارسوزی‌ و عفلق‌ در جنبش‌ «نصرة العراق‌»، عفلق‌ و بیطار به‌ بهان اعتراض‌ به‌ خشونت‌ فرانسوی‌ها نسبت‌ به‌ دانشجویان، از تدریس‌ کناره‌ گرفتند. عفلق‌ در مقاله‌ای‌ با عنوان‌ «ایمان‌» از اهداف‌ بعث‌ سخن‌ راند و در گروه‌ سیاسی‌ جدیدی‌ به‌ نام‌ «شباب البعث‌ العربی‌» شرکت‌ کرد<ref>همو، 34- 35؛ عیسمی‌، 71</ref>. او سپس‌ در 1943م‌ برای‌ آشنا ساختن‌ محافل‌ ملی‌ و سیاسی‌ با نظریات‌ خود، نامزد انتخابات‌ مجلس‌ سوریه‌ شد و در برنامۀ انتخاباتی‌ خود شعارِ «ملت‌ واحد عربی‌ با رسالتی‌ جاودان‌» را عنوان‌ کرد. گفته‌اند که‌ این‌ مبارزات‌ آغاز تشکیل‌ حزب‌ بود<ref>دندشلی‌، 35-36</ref> و با آنکـه‌ عفلق‌ در انتخابات‌ شکست‌ خورد، اما از دولت‌ تقاضا کرد اجازۀ انتشار روزنامۀ البعث‌ العربی‌ را صادر کند و مقامات‌ با این‌ شرط که‌ به‌ نام‌ حزب‌ انتشار نیابد، موافقت‌ کردند. با این‌همه‌، در 1945م‌ نخستین‌بار عنوان‌ حزب‌ بعث‌ عربی‌ در اعلامیه‌ای‌ درج‌ گردید و عفلق‌ درصدد تحصیل‌ اجازه فعالیت‌ برای‌ آن‌ برآمد<ref>عیسمی‌، 72-73؛ دندشلی‌، 35</ref>.


تأسیس‌ حزب‌ بعث‌ عربی‌ در واقع‌ واکنشی‌ نسبت‌ به‌ سلطۀ [[عثمانی|عثمانی‌]] و [[اروپا]] بر سوریه‌ بود که‌ به‌ وسیلۀ طرفداران‌ عفلق‌ و بیطار و گروهی‌ از یاران‌ [[ارسوزی‌]] ابراز می‌شد. در اوایل‌ سال‌ 1326ش‌ / 1947م‌ گروهی‌ متشکل‌ از میشل‌ عفلق‌، صلاح‌ بیطار، وهیب‌ غانم‌، عبدالمنعم‌ شریف‌، صدقی‌ اسماعیل‌، جمال‌ اتاسی‌ و عبدالبر عیون‌السود مأمور تهیۀ مرامنامه‌ و اساسنامۀ حزب‌ شدند. این‌ کار انجام‌ گرفت‌ و در 4 آوریل‌ همین‌ سال‌ حزب‌ بعث‌ اعلام‌ موجودیت‌ کرد.  
تأسیس‌ حزب‌ بعث‌ عربی‌ در واقع‌ واکنشی‌ نسبت‌ به‌ سلطه [[عثمانی|عثمانی‌]] و [[اروپا]] بر سوریه‌ بود که‌ به‌ وسیله طرفداران‌ عفلق‌ و بیطار و گروهی‌ از یاران‌ [[ارسوزی‌]] ابراز می‌شد. در اوایل‌ سال‌ 1326ش‌ / 1947م‌ گروهی‌ متشکل‌ از میشل‌ عفلق‌، صلاح‌ بیطار، وهیب‌ غانم‌، عبدالمنعم‌ شریف‌، صدقی‌ اسماعیل‌، جمال‌ اتاسی‌ و عبدالبر عیون‌السود مأمور تهیۀ مرامنامه‌ و اساسنامۀ حزب‌ شدند. این‌ کار انجام‌ گرفت‌ و در 4 آوریل‌ همین‌ سال‌ حزب‌ بعث‌ اعلام‌ موجودیت‌ کرد.  
نخستین‌ کنگرۀ حزب‌ پس‌ از 3 روز به‌ کار خود پایان‌ داد. عفلق‌ به‌ عنوان‌ رئیس‌، بیطار و جلال‌ سید و وهیب‌ غانم‌ به‌ عنوان‌ هیأت‌ اجرایی‌ تعیین‌ شدند و بیطار دبیرکل‌ حزب‌ گردید<ref>عیسمی‌، 78-80</ref>. در 1332ش‌ / 1953م‌ حزب‌ سوسیالیست‌ عربی‌ به‌ رهبری‌ اکرم‌ حورانی‌ در حزب‌ بعث‌ ادغام‌ شد و از آن‌ پس‌ حزب‌ بعث‌ عربی‌ سوسیالیست‌ نام‌ گرفت‌ <ref>پرتز، 409؛ هاپوود</ref> .(82-83 ادغام‌ این‌ دو حزب‌ سبب‌ اتحاد روشنفکران‌ طرفدار بعث‌ با کارگران و دهقانان طرفدار حورانی گردید. همچنین نفوذ حورانی‌ در میان‌ افسران‌ جوانی‌ که‌ در فلسطین‌ همراه‌ او جنگیده‌ بودند، بر اهمیت بعث افزود<ref>پرتز، 410</ref> و در نخستین‌ انتخابات‌ آزاد سوریه‌ در 1954م‌، 15 نماینده‌ از حزب‌ بعث‌ به‌ مجلس‌ سوریه‌ راه‌ یافتند <ref>همو،.(409</ref>.
نخستین‌ کنگرۀ حزب‌ پس‌ از 3 روز به‌ کار خود پایان‌ داد. عفلق‌ به‌ عنوان‌ رئیس‌، بیطار و جلال‌ سید و وهیب‌ غانم‌ به‌ عنوان‌ هیأت‌ اجرایی‌ تعیین‌ شدند و بیطار دبیرکل‌ حزب‌ گردید<ref>عیسمی‌، 78-80</ref>. در 1332ش‌ / 1953م‌ حزب‌ سوسیالیست‌ عربی‌ به‌ رهبری‌ اکرم‌ حورانی‌ در حزب‌ بعث‌ ادغام‌ شد و از آن‌ پس‌ حزب‌ بعث‌ عربی‌ سوسیالیست‌ نام‌ گرفت‌<ref>پرتز، 409؛ هاپوود</ref> .(82-83 ادغام‌ این‌ دو حزب‌ سبب‌ اتحاد روشنفکران‌ طرفدار بعث‌ با کارگران و دهقانان طرفدار حورانی گردید. همچنین نفوذ حورانی‌ در میان‌ افسران‌ جوانی‌ که‌ در [[فلسطین|فلسطین‌]] همراه‌ او جنگیده‌ بودند، بر اهمیت بعث افزود<ref>پرتز، 410</ref> و در نخستین‌ انتخابات‌ آزاد سوریه‌ در 1954م‌، 15 نماینده‌ از حزب‌ بعث‌ به‌ مجلس‌ سوریه‌ راه‌ یافتند<ref>همو،.(409</ref>.


از اوایل‌ تأسیس‌ حزب‌ بعث، فعالان سیاسی برخی از کشورهای‌ عربی‌ نیز به‌ آن‌ گرایش‌ یافتند و این‌ حزب‌ به‌ تدریج‌ در این‌ کشورها نیز رسوخ‌ کرد. در [[لبنان]] ابتدا برخی‌ از دانشجویان‌ لبنانی‌ دانشگاه‌ [[بیروت]] در تماس با دانشجویان‌ سوری‌، و نیز برخی‌ دانشجویان‌ لبنانی‌ دانشگاه‌ [[دمشق‌]] با اهداف‌ بعث‌ آشنا شدند و به‌ این‌ حزب‌ گرویدند. فعالیت‌ حزب‌ بعث‌ لبنان‌ در 1952م‌ در سطح‌ عمومی‌ آغاز گردید و نخستین‌ رهبری‌ منطقه‌ای‌ انتخاب‌ شد <ref>عیسمی‌، 83 -84</ref>.
از اوایل‌ تأسیس‌ حزب‌ بعث، فعالان سیاسی برخی از کشورهای‌ عربی‌ نیز به‌ آن‌ گرایش‌ یافتند و این‌ حزب‌ به‌ تدریج‌ در این‌ کشورها نیز رسوخ‌ کرد. در [[لبنان]] ابتدا برخی‌ از دانشجویان‌ لبنانی‌ دانشگاه‌ [[بیروت]] در تماس با دانشجویان‌ سوری‌، و نیز برخی‌ دانشجویان‌ لبنانی‌ دانشگاه‌ [[دمشق‌]] با اهداف‌ بعث‌ آشنا شدند و به‌ این‌ حزب‌ گرویدند. فعالیت‌ حزب‌ بعث‌ لبنان‌ در 1952م‌ در سطح‌ عمومی‌ آغاز گردید و نخستین‌ رهبری‌ منطقه‌ای‌ انتخاب‌ شد<ref>عیسمی‌، 83 -84</ref>.
در [[اردن]] تحت‌ سلطۀ [[انگلستان]]، پس‌ از جنگ‌ 1948 اعراب‌ و [[اسراییل]]، دانشجویان‌ اردنی‌ دانشگاه‌ دمشق‌ که‌ به‌ حزب‌ گرویده‌ بودند، مجلۀ هفتگی‌ الیقظة را به‌ اهداف‌ حزب‌ بعث‌ متمایل‌ ساختند و نظرات‌ خود را بین‌ کارگران‌ و کشاورزان‌ منتشر کردند<ref>همو، 85</ref>.  
در [[اردن]] تحت‌ سلطۀ [[بریتانیا|انگلستان]]، پس‌ از جنگ‌ 1948 اعراب‌ و [[رژیم صهیونیستی|اسراییل]]، دانشجویان‌ اردنی‌ دانشگاه‌ دمشق‌ که‌ به‌ حزب‌ گرویده‌ بودند، مجلۀ هفتگی‌ الیقظة را به‌ اهداف‌ حزب‌ بعث‌ متمایل‌ ساختند و نظرات‌ خود را بین‌ کارگران‌ و کشاورزان‌ منتشر کردند<ref>همو، 85</ref>.  
همچنین دانشجویان عراقی دانشگاه‌های دمشق و بیروت‌ با اهداف‌ بعث‌ آشنا شدند و پس‌ از بازگشت‌ به‌ عراق‌ به‌ نشر اندیشه‌های‌ حاکم‌ بر حزب‌ پرداختند. به‌ علاوه‌، سوریاییهایی‌ که‌ در عراق‌ تحصیل‌ می‌کردند، نیز در توسعۀ افکار بعث‌ مؤثر بودند <ref>همو، 86</ref>.  
همچنین دانشجویان عراقی دانشگاه‌های دمشق و بیروت‌ با اهداف‌ بعث‌ آشنا شدند و پس‌ از بازگشت‌ به‌ عراق‌ به‌ نشر اندیشه‌های‌ حاکم‌ بر حزب‌ پرداختند. به‌ علاوه‌، سوریه‌ایها که‌ در عراق‌ تحصیل‌ می‌کردند، نیز در توسعۀ افکار بعث‌ مؤثر بودند<ref>همو، 86</ref>.  
سامی‌ شوکت‌ در 1327ش‌ / 1948م‌ حزب‌ بعث‌ عراق‌ را پایه‌ریزی‌ کرد<ref>بیگدلی‌، 67</ref>، ولی‌ نخستین‌ کنگره آن‌ به‌ طور رسمی‌ در 1333ش‌ / 1954م‌ تشکیل شد. این‌ کنگره‌ اساسنامۀ حزب‌ را تصویب‌ کرد و رهبری‌ حزب‌ بعث‌ سوریه‌ را پذیرفت‌ <ref>همانجا</ref>.  
سامی‌ شوکت‌ در 1327ش‌ / 1948م‌ حزب‌ بعث‌ عراق‌ را پایه‌ریزی‌ کرد<ref>بیگدلی‌، 67</ref>، ولی‌ نخستین‌ کنگره آن‌ به‌ طور رسمی‌ در 1333ش‌ / 1954م‌ تشکیل شد. این‌ کنگره‌ اساسنامۀ حزب‌ را تصویب‌ کرد و رهبری‌ حزب‌ بعث‌ سوریه‌ را پذیرفت‌<ref>همانجا</ref>.  


شعبه‌های‌ حزب‌ بعث‌ به‌ تدریج‌ در [[کویت]]، [[قطر]]، [[بحرین]]، [[عدن]]، [[سودان]]، [[مراکش]] و [[تونس]]، و گروه‌های‌ دانشجویی‌ عرب‌ در اروپا و آمریکا تشکیل‌ شد. طرفداران‌ بعث‌ در [[قاهره]] هم‌ در فاصله سال‌های‌ 1957- 1960م‌ در سازمان‌های‌ دانشجویی‌ نفوذ داشتند و در بین‌دیگر قشرها هم‌ فعالیت‌ می‌کردند<ref>دندشلی‌، 189</ref>.
شعبه‌های‌ حزب‌ بعث‌ به‌ تدریج‌ در [[کویت]]، [[قطر]]، [[بحرین]]، [[عدن]]، [[سودان]]، [[مراکش]] و [[تونس]]، و گروه‌های‌ دانشجویی‌ عرب‌ در اروپا و آمریکا تشکیل‌ شد. طرفداران‌ بعث‌ در [[قاهره]] هم‌ در فاصله سال‌های‌ 1957- 1960م‌ در سازمان‌های‌ دانشجویی‌ نفوذ داشتند و در بین‌دیگر قشرها هم‌ فعالیت‌ می‌کردند<ref>دندشلی‌، 189</ref>.
confirmed، مدیران
۳۷٬۴۵۷

ویرایش