قم: تفاوت میان نسخه‌ها

هنوز مدت زیادی از ورود اشعریان به منطقه قم نگذشته بود که تهاجمات موسمی دیلمیان به این منطقه آغاز شد و ساکنان قم مورد هجوم آنان قرار گرفتند، ولی مهاجمان با واکنش نظامی سخت اشعریان به فرماندهی احوص، مواجه و با تحمل تلفات سنگینی متواری شدند<ref>همان؛ گنجینه آثار قم، ص145</ref>. این پیروزی اشعریان که دستاورد مهّم بومیان تلّقی می‌شد، بزرگان قم را بر آن داشت که خواستار اقامت اشعریان در این منطقه باشند و با آنان عهدنامه همزیستی و همیاری امضا کنند<ref>همان</ref>. امضای این پیمان، ماندگاری اشعریان را در این منطقه تثبیت کرد.

با استقرار اشعریان در قم دیگر عموزادگان آنان از عراق و دیگر مناطق اسلامی نیز رو به این سو آوردند؛ به طوری که ابوبکر در روستای فراهان، پسرش حماد در روستای ساوه، عمران در روستای تفرش، آدم در روستای کاشان، عمر و همچنین فرزندان احوص در دیگر آبادی‌های این منطقه استقرار یافتند<ref>تاریخ قدیم قم، ص262</ref>.

از سوی دیگر احوص با به فروش رساندن اموال و املاک باقی مانده در کوفه، مبلغ کلانی را که بالغ بر پنجاه هزار دینار طلا بود، پشتوانه مالی قدرتمندی برای اشعریان قرار داد و از این راه املاک و اجناس بسیاری برای آنان تهیه کرد که به نفوذ بیشتر آنان در منطقه قم و دیگر مناطق جبال انجامید. البته تحقق برخی از این امور به قرن دوم هجری مربوط می‌شود.<ref>مقدمه کتاب تاریخ قم، به قلم محمد علی انصاری، ص15</ref>

یزدانفادار در سال 97ق ده ممجان را برای سکونت اشعریان و در سال 99 و یا102ق ده جمر را برای کشت و زراعت آنان و سپس ده فرابه (گزنه) را برای چراگاه دام این جماعت معین کرد<ref>تاریخ قدیم قم، ص260.

== حرم ==

آنچه از محتوای نوشته‌ها و تحقیقات بر می‌آید، هنگامی که در سال 201 هجری حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) رحلت فرمود و در باغ بابلان به خاک سپرده شد، موسی بن خزرج بر مزار مطهر وی سایبانی از بوریا برپاداشت. چون حصیر در برابر گرما و سرما مقاومت نداشت، به مرور زمان خراب شد.

در عصر [[صفویه]] حرم حضرت معصومه دارای چهار صحن بود که پشت سر هم قرار گرفته بود و زائرین از یکی از صحن‌ها وارد و از صحن دیگر خارج می‌شدند. در عصر [[قاجاریه]]، توجه خاص [[فتحعلی شاه]] بنای کنونی حرم را با تزیینات خود به دنبال داشت؛ چنان که تزیینات، رواق‌ها و بیوتات فعلی حرم اغلب متعلق به آن دوره می‌باشد<ref>تاریخچه حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) از چه زمانی است</ref>.

مقبره شاهزاده حمزه از فرزندان [[موسی بن جعفر |موسی بن جعفر (علیهماالسلام)]] و برادر [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا (علیه‌السلام)]] در میدان کمند قم واقع شده و حرمت و تقدّس ویژه ای نزد مردم قم داراست.

این بنا در مزرعه شاه ابراهیم در 24 کیلومتری قم واقع شده و بنای کنونی آن مزار از دوره صفوی است.

=== شاهزاده احمد و علی حارث ===

این بنا در شرق شهر قم - در خاکفرج - واقع شده و شامل بقعه و دو ایوان با چندین حجره، غرفه و صحن است که قدمت آن به دوره شاه طهماسب صفوی می‌رسد.

این آرامگاه در 6 کیلومتری شرق قم و مدفن یکی از نوادگان [[موسی بن جعفر (موسی الکاظم)|امام کاظم (علیه‌السلام)]] می‌باشد. در وسط بقعه، مرقدی با پوشش کاشی و از آثار عصر فتحعلی شاه دیده می‌شود.

=== بقعه بابا مسافر ===

این بقعه در منتهی الیه کوچه تکیه باغ پنبه در شمال شرقی شهر قم و نزدیک دروازه ری واقع شده است. این بقعه از ابینه تاریخی و احتمالاً از آثار دوره صفویه است.

=== بقعه خدیجه خاتون ===

بنای مزار منسوب به سلطان محمد شریف - فرزند ابوالقاسم علی نقیب قم از نوادگان امام چهارم در محله ای به همین نام، نزدیک دروازه قلعه شهر واقع شده است و نمونه‌ای خوب از سبک معماری و تزیین قرن نهم و دهم هجری می‌باشد.

این بنا در بیرون دروازه کاشان - قم و نزدیک مزار «در بهشت» درون محوطه محصوری که به عنوان گورستان استفاده می‌شود، واقع شده و مدفن یکی از نوادگان امام هفتم است. تاریخ ساخت این بنا بر اساس قدیمی‌ترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هجری می‌رسد.

بنای بقعه شاهزاده ابراهیم در فردیجان - غرب شهر قم - از آثار دوره ایلخانی و مدفن دو تن از فرزندان امام هفتم به نام‌های ابراهیم و محمد است. اصل بنا متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری است.

بنای مزار احمد بن قاسم بن احمد بن علی بن جعفر الصادق علیه‌السلام در نزدیک دروازه قلعه قم - جنوب شرقی شهر - از آثار خاندان علی صفی است.

=== بقعه شیخ اباصلت ===

# [[حسین وحید خراسانی]]

# [[حسین نوری همدانی]]

# [[سید موسی شبیری زنجانی]]

# عباس محفوظی

# [[عبدالله جوادی آملی]]

# یدالله دوزدوزانی

# [[محمدعلی گرامی قمی]]

== حوزه علمیه ==

[[حوزه علمیه قم]] یکی از بزرگترین [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] است که در شهر قم قرار دارد. مکتب و حوزهٔ حدیثی قم (در کنار [[کوفه]] و [[بغداد]]) یکی از سه حوزهٔ حدیثی کهن در تاریخ علمی جهان تشیع بود و در قرن اخیر توسط [[عبدالکریم حائری یزدی]] در سال ۱۳۰۱ خورشیدی تجدید حیات شد به گونه‌ای وی را مؤسس حوزه علمیه قم نامیده‌اند.

حوزهٔ علمیهٔ قم، با تلاش‌های افرادی هم‌چون [[میرزا محمد فیض قمی]]، [[محمد تقی بافقی |محمد تقی بافقی یزدی]]، مهدی پایین شهری قمی، میرزا محمد ارباب قمی، [[محمدرضا شریعتمدار ساوجی]] و چند تن دیگر و در نهایت با استقرار عبدالکریم حائری یزدی (معروف به مجدد حوزهٔ قم) در این شهر، جانی دوباره گرفت.

# مدرسه علمیه الزهرا

# مدرسه علمیه شهید سید حسن شیرازی

# مدرسه علمیه امام حسین

# مدرسه علمیه امام باقر

# مدرسه علمیه امام مهدی

# مدرسه علمیه رسول اعظم

# مدرسه علمیه امام رضا

# مدرسه علمیه رضویه

# مدرسه علمیه ستیه

# مدرسه علمیه امام خمینی

# مدرسه علمیه سید الشهداء

# مدرسه علمیه اباصالح

# مدرسه علمیه المهدی

# مدرسه علمیه الهادی

# مدرسه اسلامی هنر

# مدرسه علمیه امام مهدی موعود

# مدرسه علمیه بقیةالله

# مدرسه علمیه حقانی

# مدرسه علمیه رشد

# مدرسه علمیه جانبازان

# مدرسه علمیه رسالت

# مدرسه علمیه حضرت آیت‌الله‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی

# مدرسه علمیه شهیدین

# مدارس علمیه مجتمع شهید صدوقی

# مدرسه علمیه عترت

# مدرسه علمیه کرمانی‌ها

# مدرسه علمیه معصومیه

# مدرسه علمیه امام عصر

# مدرسه علمیه سعد حلت

# مدرسه علمیه اثیرالملک

# مدرسه علمیه سید سعید عزالدین مرتضی

# مدرسه علمیه سید زین الدین

# مدرسه علمیه سید عبدالعزیز

# مدرسه علمیه ابوالحسن کمیج

# مدرسه علمیه شمس الدین مرتضی

# مدرسه علمیه مرتضی کبیر

# مدرسه علمیه در آستانه

# مدرسه علمیه سفیران هدایت

# مدرسهٔ علمیه مومنیه مدرسهٔ عمیه رضویه<ref>علی کرجی، قم و مرجعیت، ج۱، ص۶۴ـ۶۹، قم ۱۳۸۳ ش</ref>.

== نقش قم در آینده ==

# مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث

# پژوهشگاه قرآن و حدیث

# مرکز تحقیقات رایانه‌ای نور

# پژوهشگاه [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]

# مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی

# دفتر انتشارات اسلامی

# مرکز المعجم الفقهی

# مرکز جهانی انصارالمهدی

# مرکز دائرةالمعارف فقه اسلامی

# مرکز تحقیقات علمی و فنی دکتر حسابی

# مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی

# مؤسسهٔ قرآنی بیت‌النور

# مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه

# مؤسسهٔ تحقیقاتی اسرا

# مرکز پژوهشی صافا

# مجمع جهانی اهل بیت

# پژوهشکدهٔ فلسفه و کلام

# پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

# پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی

# مؤسسهٔ علمی طه

# مجمع اندیشهٔ اسلامی

# مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه (نام سابق این مرکز: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزهٔ علمیه)

# مؤسسهٔ قرآن و نهج‌البلاغه

# مرکز کتاب‌شناسی شیعه

# مؤسسهٔ علوم آل محمد

# خانه فرهنگی حضرت زهرا

# مؤسسهٔ فرهنگی دارالمعارف

# مؤسسهٔ فرهنگی هنری صاحب‌الامر

# مؤسسهٔ تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر

# مؤسسهٔ فرهنگی انتظار نور

# بنیاد هنری ـ دینی الرضا

# مؤسسهٔ معارف اهل‌بیت

# مجمع جهانی شیعه شناسی

# مرکز حقایق اسلامی

# مرکز تحقیقات علمی مجلس خبرگان

# مرکز شیعه شناسی

# بنیاد پژوهش‌های اسلامی

# مرکز جهانی آل‌البیت

# مرکز تخصصی علوم حدیث

# بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه

# دائرةالمعارف کامپیوتری اسلامی

# فرهنگستان علوم اسلامی

# مؤسسه معارف اسلامی امام رضا

# مرکز تحقیقاتی امیرالمؤمنین

# مرکز تخصصی امامت و مهدویت

# مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه

# مؤسسهٔ تحقیقاتی سروش کورش کبیر

# دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری<ref>حوزه علمیه. ۳ شهریور ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۶ آگوست ۲۰۱۳</ref>.

== دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی ==

# دانشگاه قرآن و حدیث

# دانشگاه معارف

# دانشگاه معارف اسلامی

# دانشگاه علمی کاربردی شهرداری

# دانشگاه پیامبر اعظم

# دانشگاه علمی کاربردی صنایع دستی و گردشگری

# دانشکدهٔ علوم بهداشت

# مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی

# مؤسسهٔ آموزش عالی شهاب دانش

# [[دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی]]

# دانشگاه شهید مدنی

# دانشکدهٔ پرستاری و مامایی

# دانشگاه کریمهٔ اهل بیت

# دانشگاه علوم قرآنی

# دانشکدهٔ اصول دین

# دانشگاه علمی کاربردی هنر و فرهنگ

# دانشگاه صنعتی قم

# دانشکدهٔ حضرت معصومه

# دانشگاه حکمت قم

# دانشگاه تعالی قم

# مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر قم

# دانشگاه صنعتی شهاب دانش (برق - فناوری اطلاعات و ارتباطات)

# آموزشکده فنی پسران قم

# پردیس قم دانشگاه تهران

# مؤسسه آموزش عالی پویش

# دانشکده صداوسیما - قم

# دانشگاه قم

# دانشگاه صنعتی قم

# دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

# دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد استان قم

# دانشگاه مفید

# دانشگاه پیام نور

# مؤسسه آموزش عالی معصومیه قم

# دانشگاه علوم پزشکی قم

# جامعه المصطفی العالمیه

# دانشگاه باقرالعلوم<ref>www.yaalee.com › showthread

# </ref>.

# کتابخانه عمومی آیت‌الله خامنه‌ای

# کتابخانه عمومی نرگس

# کتابخانه عمومی امام‌زاده ابراهیم

# کتابخانه عمومی امام صادق

# کتابخانه مجمع آثار اسلامی

# کتابخانه تخصصی صاحب‌الزمان

# کتابخانه المهدی

# کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی

# کتابخانه سیدالشهداء

# کتابخانه محقق طباطبایی

# کتابخانه تخصصی فقه و اصول

# کتابخانه تخصصی ادبیات

# کتابخانه تخصصی حدیث

# کتابخانه آیت‌الله حائری

# کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی

# کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآن

# کتابخانه قرآن و عترت

# کتابخانه آستانه مقدسه قم

# کتابخانه عترت

# کتابخانه دفتر تبلیغات

# کتابخانه دانشگاه قم

# کتابخانه آیت‌الله مشکینی

# کتابخانه عمومی امام علی

# کتابخانه عمومی علامه امینی

# کتابخانه عمومی امام رضا<ref>«کتابخانه‌های قم». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۴.</ref>.

# آیت‌الله آخوند ملا مهدی عراقی

# آیت‌الله میرزا حسن کاشفی

# آیت‌الله سید صدرالدین

# آیت‌الله محمد تقی خوانساری

# آیت‌الله بروجردی

# مرتضی مطهری

# آیت‌الله اراکی

# آیت‌الله علامه طباطبایی

# پروین اعتصامی<ref>مقاله اماکن مقدس قم، شماره ۱و۲</ref>.