شعب ابی طالب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - '[[ماه محرم الحرام' به '[[محرم الحرام') |
||
| (۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class="wikiInfo">[[پرونده: شعب ابی طالب.jpg |جایگزین= شعب ابی طالب|شعب ابی طالب]]</div> | |||
'''شِعْب ابی‌طالب''' درّه‌ای میان دو کوه ابوقبیس و خندمه در [[مکه]] است. [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه)]] در سال هفتم [[بعثت]] به همراه [[بنی‌هاشم]] و [[مسلمانان]] به سبب آزارهای [[شرک|مشرکان]] [[مکه]] به شعب پناه جستند و سه سال در محاصره اقتصادی و اجتماعی در این مکان به سر بردند. [[علی بن ابی طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] در نامه‌ای به [[معاویه]] به دشمنی [[قریش]] و محاصرۀ ۳ ساله شعب ابی‌طالب اشاره کرده است. | |||
[[قریش|قریشیان]] برای اینکه بنی‌هاشم دست از حمایت [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه)]] بردارند و او را به قریش واگذارند، آنان را در شعب ابی‌طالب محاصره اقتصادی و اجتماعی کرده و عهدنامه‌ای نوشته و بسیاری از بزرگان قریش امضا کردند. | |||
این محاصره در سال هفتم [[هجری]] آغاز و سه سال طول کشید و سرانجام به نوشته اکثر مورخان به خاطر خورده‌شدن عهدنامه توسط <big>موریانه</big> محاصره نقص و به پایان رسید. | |||
</ | |||
== موقعیت جغرافیایی شعب ابی‌طالب == | |||
این شعب در شرق [[کعبه معظمه]] و میان [[کوه ابوقبیس]] و [[شعب ابن‌عامر]] قرار دارد<ref>ارزقی، ابی‌الولید محمد بن عبدالله؛ اخبار مکه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1411ق، چاپ اول، ج2، ص165</ref> و فاصله آن تا [[کعبه]] حدود دویست تا سیصد متر است. | |||
</ | |||
عرب دامنه‌ها و وادیه‌های کوچک میان کوه را اصطلاحاً <big>شعب</big> می‌نامد. شهر [[مکه]] به دلیل داشتن تپه‌های فراوان، شعب‌های متعددی نیز در دامنه‌های تپه‌ها دارا بوده و هر شعب به نام طایفه ساکن آن نام‌گذاری شده است. شعب ابی‌طالب یکی از آنان است که در آغاز<big>شعب ابی‌یوسف</big> <ref>ارزقی، ابی‌الولید محمد بن عبدالله؛ اخبار مکه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1411ق، چاپ اول، ج2،ص233 و 265 </ref> و پس از [[بعثت]] شعب ابی‌طالب نام گرفت و بعدها به شعب بنی‌هاشم و اکنون به شعب امام علی(علیه‌السلام) شهرت یافته است<ref>ارزقی، ابی‌الولید محمد بن عبدالله؛ اخبار مکه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1411ق، چاپ اول، ج2،ص232</ref>. | |||
[[ | == چرایی محاصره شعب ابی‌طالب == | ||
ناکامی [[قریش]] در بازگرداندن [[مهاجران]] [[حبشه]] به مکه و خطر ایجاد پایگاهی خارج از قدرت سیاسی [[قریش]] در آنجا و نیز نفوذ رو به گسترش [[مسلمان]] در میان جوانان قریش، آنان را به اتخاذ راه حلی جدید کشاند و آن اندیشه قتل [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه)]] بود<ref> حلبی شافعی، علی بن برهان الدین؛ السیرة الحلبیه، زینی دحلان، سید احمد؛ بیروت، المکتبة الاسلامیه، بی‌تا، ج1، ص336</ref>. [[مشرکان]] از [[ابوطالب]] خواستند تا دو برابر [[دیه]] قتل آن حضرت را دریافت کند تا فردی غیر قریشی [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|محمد(صلی الله علیه)]] را به قتل برساند<ref> یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371ش، ج6، ص336</ref>. | |||
[[ابوطالب]] ـ عموی پیامبر(صلی الله علیه) ـ با شهامت و قاطعیت به این اقدام آنها اعتراض کرد و اشعاری مبنی بر حمایت از رسول خدا(صلی الله علیه) سرود<ref> یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371ش، ج6،ص388</ref>. | |||
قریش به ناچار راهی دیگر در پیش گرفتند و تحریم اقتصادی ـ اجتماعی را بر یاران پیامبر(صلی الله علیه) تحمیل کردند تا دست از حمایت ایشان بردارند و او را به قریش واگذارند. ابوطالب پس از مشورت با پیامبر(صلی الله علیه) تصمیم گرفت برای سهولت در مراقبت از جان ایشان و حفظ تعصبات و همبستگی عشیره‌ای<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، 1378ش، چاپ اول، ص281</ref> بنی‌هاشم و [[بنی‌مطلب]] را در شعب ابی‌طالب گرد آورد<ref>ابن شهر‌آشوب؛ مناقب آل ابی‌طالب، قم، المطبعه العلمیه، بی‌تا، ج1، ص63</ref>. | |||
از سوی دیگر چون قتل پیامبر(صلی الله علیه) بدون جلب رضایت حامیان او به معنای جاری‌ساختن خون در مکه بود<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، 1378ش، چاپ اول، ص297</ref>. مشرکان به ناچار پس از اجتماع در [[دارالندوه]] ـ محل شورای قریش ـ تصمیم گرفتند، [[بنی‌هاشم]] و بنی‌مطلب را در محاصره کامل اقتصادی ـ اجتماعی قرار دهند تا شاید بدین‌وسیله آنان را به تسلیم پیامبر(صلی الله علیه) به قریش مجبور کنند<ref>یعقوبی؛ تاریخ یعقوبی، پیشین، ج1، ص336</ref>؛ زیرا مکیان، قدرت سیاسی متمرکزی نداشتند و هر عشیره به طور جداگانه، زعامت سیاسی ـ اقتصادی ـ اجتماعی خویش را در اختیار داشت؛ بنابراین قطع روابط اقتصادی ـ اجتماعی، نهایت اعمال قدرت آنان برای تحت فشار قرار دادن بنی‌هاشم بود. در جریان محاصره شعب، همه بنی‌هاشم و بنی‌مطلب به جز [[ابوجهل]]، [[ابولهب]] و [[ابوسفیان]] بن حارث<ref> ابنهشام؛ سیره ابنهشام، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دار احیاء و التراث العربی، 1985م، ج1، ص351</ref> حضور داشتند. | |||
== زمان و مدت محاصره == | |||
شروع محاصره از اوایل [[محرم الحرام|محرم]] سال هفتم هجری بنا بر قول مشهور به مدت سه سال ذکر شده است<ref>بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق محمد حمیدالله، قاهره، دار المعارف، بی‌تا، چاپ سوم، ج1،ص236</ref>. | |||
== مزایای محاصره در شعب ابی‌طالب == | |||
# از بروز شکاف میان بنی‌هاشم در حمایت از پیامبر(صلی الله علیه) بر اثر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و عاطفی مشرکان مکه بر مشرکان بنی‌هاشم جلوگیری شد<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، 1378ش، چاپ اول، ص281</ref>. | |||
# حفاظت مستمر از جان پیامبر(صلی الله علیه) که در جریان زندگی عادی در مکه میسر نبود<ref>بیهقی، ابی‌بکر احمد بن حسین ج2، ص312</ref>. | |||
# حفظ تعصبات و همبستگی عشیره‌ای؛ زیرا تجمع همه بنی‌هاشم در شعب، عواطف خاندان‌های وابسته به بنی‌هاشم را علیه اشراف قریش تحریک می‌کرد و مانع تن‌دادن آنان به سیاست‌های خشونت‌بار علیه بنی‌هاشم می‌شد. | |||
# حضور بنی‌هاشم در کنار پیامبر(صلی الله علیه) سبب نفوذ و آشنایی بیشتر آنان با محتوای [[اسلام]] می‌شد. <ref>مزمل، 1ـ 5</ref> | |||
# فشارهای مالی، تشنگی و گرسنگی فرزندان و زنان بنی‌هاشم باعث بروز شکاف بیشتر میان مکیان در اتخاذ سیاست‌های خشونت‌آمیز علیه بنی‌هاشم و دست‌برداشتن از این‌گونه اقدام‌ها می‌شد<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام، ص۲۸۲-۲۸۴ (اقتباس)، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۸ش، چاپ اول</ref>. | |||
= | == نامه امام علی به معاویه == | ||
به روایت نصر بن مزاحم، حضرت علی(علیه‌السلام) در مورد ظلم و ستم قریش در شعب ابی‌طالب به پیامبر(صلی الله علیه) و مسلمانان، چنین به معاویه نوشت: | |||
«خویشان ما (قبیلۀ قریش) بر این شدند که پیامبر ما را بکشند و نسل ما را براندازند. دربارۀ ما تصمیم گرفتند و ستم‌ها رواداشتند. خواروبار از ما قطع کردند و آب گوارا از ما بازگرفتند و ما را در جایگاه بیم و هراس نشاندند و جاسوس‌ها بر ما گماشتند و ما را ناچار ساختند تا در میان کوهی ناهموار پناه جوییم و بدین اکتفا نکرده جنگ علیه ما افروختند و پیمان‌نامه در میان خود علیه ما نوشتند بدین مضمون که با ما هم خوراک نشوند و با ما آب ننوشند و با ما وصلت و ازدواج نکنند و خرید و فروش ننمایند و از آنان در امان نباشیم تا اینکه محمد(صلی الله علیه) را در اختیار آنان نهیم تا اینکه وی را بکشند و جسدش را مثله[قطعه قطعه] کنند. | |||
جز در موسم حج و [[عمره]] ما بنی‌هاشم از امنیت برخوردار نبودیم. اما مشیت خداوند دربارۀ ما چنین قرار گرفت که ما با تمام وجود از آن حضرت دفاع کنیم. و پروانه وار شمع وجودش را طواف نماییم و با شمشیرهای خود شب و روز از او حمایت کنیم. مومنانمان به انگیزۀ نیل به پاداش پروردگار و کافرانمان به منظور دفاع از حریم قوم و تبار از وجود مقدس وی حمایت می‌کردند<ref>شوشتری، بهج الصباغه، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۳۵۵</ref>.» | |||
=پانویس= | == پانویس == | ||
{{پانویس | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:تاریخ]] | ||
[[رده:تاریخ اسلام]] | [[رده:تاریخ اسلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۴۳
شِعْب ابی‌طالب درّه‌ای میان دو کوه ابوقبیس و خندمه در مکه است. رسول خدا(صلی الله علیه) در سال هفتم بعثت به همراه بنی‌هاشم و مسلمانان به سبب آزارهای مشرکان مکه به شعب پناه جستند و سه سال در محاصره اقتصادی و اجتماعی در این مکان به سر بردند. امام علی(علیه‌السلام) در نامه‌ای به معاویه به دشمنی قریش و محاصرۀ ۳ ساله شعب ابی‌طالب اشاره کرده است. قریشیان برای اینکه بنی‌هاشم دست از حمایت پیامبر(صلی الله علیه) بردارند و او را به قریش واگذارند، آنان را در شعب ابی‌طالب محاصره اقتصادی و اجتماعی کرده و عهدنامه‌ای نوشته و بسیاری از بزرگان قریش امضا کردند. این محاصره در سال هفتم هجری آغاز و سه سال طول کشید و سرانجام به نوشته اکثر مورخان به خاطر خورده‌شدن عهدنامه توسط موریانه محاصره نقص و به پایان رسید.
موقعیت جغرافیایی شعب ابی‌طالب
این شعب در شرق کعبه معظمه و میان کوه ابوقبیس و شعب ابن‌عامر قرار دارد[۱] و فاصله آن تا کعبه حدود دویست تا سیصد متر است.
عرب دامنه‌ها و وادیه‌های کوچک میان کوه را اصطلاحاً شعب می‌نامد. شهر مکه به دلیل داشتن تپه‌های فراوان، شعب‌های متعددی نیز در دامنه‌های تپه‌ها دارا بوده و هر شعب به نام طایفه ساکن آن نام‌گذاری شده است. شعب ابی‌طالب یکی از آنان است که در آغازشعب ابی‌یوسف [۲] و پس از بعثت شعب ابی‌طالب نام گرفت و بعدها به شعب بنی‌هاشم و اکنون به شعب امام علی(علیه‌السلام) شهرت یافته است[۳].
چرایی محاصره شعب ابی‌طالب
ناکامی قریش در بازگرداندن مهاجران حبشه به مکه و خطر ایجاد پایگاهی خارج از قدرت سیاسی قریش در آنجا و نیز نفوذ رو به گسترش مسلمان در میان جوانان قریش، آنان را به اتخاذ راه حلی جدید کشاند و آن اندیشه قتل پیامبر(صلی الله علیه) بود[۴]. مشرکان از ابوطالب خواستند تا دو برابر دیه قتل آن حضرت را دریافت کند تا فردی غیر قریشی محمد(صلی الله علیه) را به قتل برساند[۵].
ابوطالب ـ عموی پیامبر(صلی الله علیه) ـ با شهامت و قاطعیت به این اقدام آنها اعتراض کرد و اشعاری مبنی بر حمایت از رسول خدا(صلی الله علیه) سرود[۶].
قریش به ناچار راهی دیگر در پیش گرفتند و تحریم اقتصادی ـ اجتماعی را بر یاران پیامبر(صلی الله علیه) تحمیل کردند تا دست از حمایت ایشان بردارند و او را به قریش واگذارند. ابوطالب پس از مشورت با پیامبر(صلی الله علیه) تصمیم گرفت برای سهولت در مراقبت از جان ایشان و حفظ تعصبات و همبستگی عشیره‌ای[۷] بنی‌هاشم و بنی‌مطلب را در شعب ابی‌طالب گرد آورد[۸].
از سوی دیگر چون قتل پیامبر(صلی الله علیه) بدون جلب رضایت حامیان او به معنای جاری‌ساختن خون در مکه بود[۹]. مشرکان به ناچار پس از اجتماع در دارالندوه ـ محل شورای قریش ـ تصمیم گرفتند، بنی‌هاشم و بنی‌مطلب را در محاصره کامل اقتصادی ـ اجتماعی قرار دهند تا شاید بدین‌وسیله آنان را به تسلیم پیامبر(صلی الله علیه) به قریش مجبور کنند[۱۰]؛ زیرا مکیان، قدرت سیاسی متمرکزی نداشتند و هر عشیره به طور جداگانه، زعامت سیاسی ـ اقتصادی ـ اجتماعی خویش را در اختیار داشت؛ بنابراین قطع روابط اقتصادی ـ اجتماعی، نهایت اعمال قدرت آنان برای تحت فشار قرار دادن بنی‌هاشم بود. در جریان محاصره شعب، همه بنی‌هاشم و بنی‌مطلب به جز ابوجهل، ابولهب و ابوسفیان بن حارث[۱۱] حضور داشتند.
زمان و مدت محاصره
شروع محاصره از اوایل محرم سال هفتم هجری بنا بر قول مشهور به مدت سه سال ذکر شده است[۱۲].
مزایای محاصره در شعب ابی‌طالب
- از بروز شکاف میان بنی‌هاشم در حمایت از پیامبر(صلی الله علیه) بر اثر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و عاطفی مشرکان مکه بر مشرکان بنی‌هاشم جلوگیری شد[۱۳].
- حفاظت مستمر از جان پیامبر(صلی الله علیه) که در جریان زندگی عادی در مکه میسر نبود[۱۴].
- حفظ تعصبات و همبستگی عشیره‌ای؛ زیرا تجمع همه بنی‌هاشم در شعب، عواطف خاندان‌های وابسته به بنی‌هاشم را علیه اشراف قریش تحریک می‌کرد و مانع تن‌دادن آنان به سیاست‌های خشونت‌بار علیه بنی‌هاشم می‌شد.
- حضور بنی‌هاشم در کنار پیامبر(صلی الله علیه) سبب نفوذ و آشنایی بیشتر آنان با محتوای اسلام می‌شد. [۱۵]
- فشارهای مالی، تشنگی و گرسنگی فرزندان و زنان بنی‌هاشم باعث بروز شکاف بیشتر میان مکیان در اتخاذ سیاست‌های خشونت‌آمیز علیه بنی‌هاشم و دست‌برداشتن از این‌گونه اقدام‌ها می‌شد[۱۶].
نامه امام علی به معاویه
به روایت نصر بن مزاحم، حضرت علی(علیه‌السلام) در مورد ظلم و ستم قریش در شعب ابی‌طالب به پیامبر(صلی الله علیه) و مسلمانان، چنین به معاویه نوشت:
«خویشان ما (قبیلۀ قریش) بر این شدند که پیامبر ما را بکشند و نسل ما را براندازند. دربارۀ ما تصمیم گرفتند و ستم‌ها رواداشتند. خواروبار از ما قطع کردند و آب گوارا از ما بازگرفتند و ما را در جایگاه بیم و هراس نشاندند و جاسوس‌ها بر ما گماشتند و ما را ناچار ساختند تا در میان کوهی ناهموار پناه جوییم و بدین اکتفا نکرده جنگ علیه ما افروختند و پیمان‌نامه در میان خود علیه ما نوشتند بدین مضمون که با ما هم خوراک نشوند و با ما آب ننوشند و با ما وصلت و ازدواج نکنند و خرید و فروش ننمایند و از آنان در امان نباشیم تا اینکه محمد(صلی الله علیه) را در اختیار آنان نهیم تا اینکه وی را بکشند و جسدش را مثله[قطعه قطعه] کنند.
جز در موسم حج و عمره ما بنی‌هاشم از امنیت برخوردار نبودیم. اما مشیت خداوند دربارۀ ما چنین قرار گرفت که ما با تمام وجود از آن حضرت دفاع کنیم. و پروانه وار شمع وجودش را طواف نماییم و با شمشیرهای خود شب و روز از او حمایت کنیم. مومنانمان به انگیزۀ نیل به پاداش پروردگار و کافرانمان به منظور دفاع از حریم قوم و تبار از وجود مقدس وی حمایت می‌کردند[۱۷].»
پانویس
- ↑ ارزقی، ابی‌الولید محمد بن عبدالله؛ اخبار مکه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1411ق، چاپ اول، ج2، ص165
- ↑ ارزقی، ابی‌الولید محمد بن عبدالله؛ اخبار مکه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1411ق، چاپ اول، ج2،ص233 و 265
- ↑ ارزقی، ابی‌الولید محمد بن عبدالله؛ اخبار مکه، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1411ق، چاپ اول، ج2،ص232
- ↑ حلبی شافعی، علی بن برهان الدین؛ السیرة الحلبیه، زینی دحلان، سید احمد؛ بیروت، المکتبة الاسلامیه، بی‌تا، ج1، ص336
- ↑ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371ش، ج6، ص336
- ↑ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371ش، ج6،ص388
- ↑ زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، 1378ش، چاپ اول، ص281
- ↑ ابن شهر‌آشوب؛ مناقب آل ابی‌طالب، قم، المطبعه العلمیه، بی‌تا، ج1، ص63
- ↑ زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، 1378ش، چاپ اول، ص297
- ↑ یعقوبی؛ تاریخ یعقوبی، پیشین، ج1، ص336
- ↑ ابنهشام؛ سیره ابنهشام، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دار احیاء و التراث العربی، 1985م، ج1، ص351
- ↑ بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق محمد حمیدالله، قاهره، دار المعارف، بی‌تا، چاپ سوم، ج1،ص236
- ↑ زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، 1378ش، چاپ اول، ص281
- ↑ بیهقی، ابی‌بکر احمد بن حسین ج2، ص312
- ↑ مزمل، 1ـ 5
- ↑ زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام، ص۲۸۲-۲۸۴ (اقتباس)، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۸ش، چاپ اول
- ↑ شوشتری، بهج الصباغه، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۳۵۵