confirmed، مدیران
۳۳٬۵۸۰
ویرایش
(۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:مسجد.jpg|بیقاب|چپ]] | |||
'''مسجد''' نیایشگاه و محل گردهمایی [[مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبی]] با ورود [[ | '''مسجد''' نیایشگاه و محل گردهمایی [[مسلمان|مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبى|مسجد النبی]] با ورود [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|محمد]]، پیامبر اسلام به [[مدینه]] در [[عربستان سعودی]] پایهگذاری شد. | ||
پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها منارهها در بافت یک شهر نمیتواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی میسازد که باید در عناصر و مؤلفههای دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را میسازند به دنبال نشانههایی از زیست | پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها منارهها در بافت یک شهر نمیتواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی میسازد که باید در عناصر و مؤلفههای دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را میسازند به دنبال نشانههایی از زیست مسلمانان و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | ||
== معنای لغوی مسجد == | == معنای لغوی مسجد == | ||
مسجد در لغت به معنای محل | [[مسجد]] در لغت به معنای محل [[سجده]]، برگرفته از سجود به معنای به خاک افتادن و خضوع و کرنش کردن است. در سایر ادیان، تنها در اماکن خاصی در برابر [[خدا|خداوند]] سجده میکنند و [[نماز]] میخوانند؛ اما از منظر [[اسلام]]، زمین پاک بوده و سجدهگاه و مسجد است چنانچه بر اساس روایت [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه و آله)]] مسجد بر سراسر زمین اطلاق میگردد و این از اختصاصات [[امت اسلامی]] است. | ||
اما در اصطلاح، مسجد به محل ویژهای اطلاق میشود که برای عبادت و خضوع در برابر حق تعالی [[وقف]] گردیده است. | اما در اصطلاح، مسجد به محل ویژهای اطلاق میشود که برای [[عبادت]] و خضوع در برابر حق تعالی [[وقف]] گردیده است. | ||
مسجد | مسجد <ref>[م َ ج َ] (ع اِ) پیشانی منتهی الارب</ref>. پیشانی شخص که اثر سجده بر آن بماند<ref>از اقرب الموارد</ref>. در لغت به معنی سجده گاه، و در اصطلاح علما، موضع سجود را گویند هر جا که باشد<ref>از کشاف اصطلاحات الفنون</ref>. هر یک از هفت جای مرد که گاه سجده بر زمین رسد. آنجا که بر زمین نشیند در سجود از پیشانی و نوک پا و زانو و کف دست. آنجای که بر زمین رسد از پیشانیگاه سجود. آنجا که بر زمین رسد از اندام آدمیگاه سجده و آن هفت است<ref>ج، مَساجِد (اقرب المواردwww.vajehyab.co</ref>. | ||
== کارکرد مسجد == | == کارکرد مسجد == | ||
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
=== آموزشی === | === آموزشی === | ||
روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای]] | روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای اسلامی]] بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامهریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامههایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمیو آموزشی در مسجد از نگاه [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)]] به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مسجد وارد شدند. | ||
در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمیدارند؛ دستهای خدا را میخوانند و گروهی نیز آموزش میبینند و نادانان را تعلیم میدهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام میدهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست<ref>خَرَجَ (صلّی الله علیه و آله) فَإِذًا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ مَجْلِسٌ یَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ یَدْعُونَ اللَّهَ وَ یَسْأَلُونَهُ فَقَالَ کِلَا الْمَجْلِسَیْنِ إِلَی خَیْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَتَعَلَّمُونَ وَ یُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ (بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هق، ج 1، ص 206)</ref><br>. | در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمیدارند؛ دستهای خدا را میخوانند و گروهی نیز آموزش میبینند و نادانان را تعلیم میدهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام میدهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست<ref>خَرَجَ (صلّی الله علیه و آله) فَإِذًا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ مَجْلِسٌ یَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ یَدْعُونَ اللَّهَ وَ یَسْأَلُونَهُ فَقَالَ کِلَا الْمَجْلِسَیْنِ إِلَی خَیْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَتَعَلَّمُونَ وَ یُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ (بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هق، ج 1، ص 206)</ref><br>. | ||
البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمیشود؛ چنانکه [[موسی بن جعفر ( | البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمیشود؛ چنانکه [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم (علیه السلام)]] میفرماید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زدهاند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاهترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار [[جاهلیت]] و اشعار عربی. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (صلّی الله علیه و آله) إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ<ref>لکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 32</ref>؛ این دانشی است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکمه (اصول اعتقادی)، فریضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)، غیر از اینها فضل است.» یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست. | ||
=== فرهنگی === | === فرهنگی === | ||
خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی میباشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص میشود. | هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی میباشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص میشود. | ||
# | # | ||
# مراکز تبلیغاتی موقت: این مراکز مربوط به زمان یا مکانهایی است که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانه بعضی اصحاب برای اقامه نماز و تبلیغ دین استفاده مینمود. | # مراکز تبلیغاتی موقت: این مراکز مربوط به زمان یا مکانهایی است که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانه بعضی [[صحابه|اصحاب]] برای اقامه نماز و تبلیغ [[دین]] استفاده مینمود. | ||
# | # | ||
# مراکز تبلیغاتی سیار: نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیهای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | # مراکز تبلیغاتی سیار: نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیهای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | ||
خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
این جا لازم است به یک موضوع بسیار مهم در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم اخلاق است. | این جا لازم است به یک موضوع بسیار مهم در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم اخلاق است. | ||
در طول تاریخ کلاسهای ویژه اخلاق [فردی، اجتماعی، خانواده و...] در اوقات تعطیل و فراغت عمومیتوسط علمای گذشته در مساجد برگزار میشده است. هم اکنون نیز چنین برنامهای در برخی شهرهای بزرگ همچون: | در طول تاریخ کلاسهای ویژه اخلاق [فردی، اجتماعی، خانواده و...] در اوقات تعطیل و فراغت عمومیتوسط علمای گذشته در مساجد برگزار میشده است. هم اکنون نیز چنین برنامهای در برخی شهرهای بزرگ همچون: [[قم]]، [[اصفهان]] و [[مشهد]]، توسط علما و در برخی شهرهای کوچکتر با استفاده از اساتید وروحانیون مجرب و متخلّق به اخلاق که گرایش عمومیمردم به آنان بیشتر است برگزار و مورد استقبال قرار گرفته است.<br> | ||
مناسب است چنین برنامهای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامههای مسجد، هفتهای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان احادیث و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی | مناسب است چنین برنامهای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامههای مسجد، هفتهای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان [[حدیث|احادیث]] و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از [[ائمه |ائمه هدی (علیه السلام)]] و زندگانی بزرگان دین، بین دو نماز مغرب و عشا بسیار اثرگذار و جذاب میباشد. | ||
=== اجتماعی === | === اجتماعی === | ||
اساس دین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته است تا انسان را از زندگی فردی و عزلت برهاند. به همین جهت میبینیم اسلام عزلت و تنهایی همراه با راز و نیاز [[اعتکاف]] را نیز در میان جمع، آن هم در مسجد جامع مورد سفارش قرار میدهد. | اساس [[دین]] [[اسلام]] بر اجتماعی بودن قرار گرفته است تا انسان را از زندگی فردی و عزلت برهاند. به همین جهت میبینیم اسلام عزلت و تنهایی همراه با راز و نیاز [[اعتکاف]] را نیز در میان جمع، آن هم در [[مسجد جامع]] مورد سفارش قرار میدهد. | ||
اصولاً یکی از علل تأکیدات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین: بر حضور در نماز جماعت به صورت صفوف فشرده و منسجم، ایجاد روحیه تعاون در میان نمازگزاران و افزایش بُعد اجتماعی مسلمانان در کنار انجام اعمال عبادی آنان میباشد. <br> | اصولاً یکی از علل تأکیدات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و [[ائمه|ائمه معصومین]]: بر حضور در [[نماز جماعت]] به صورت صفوف فشرده و منسجم، ایجاد روحیه تعاون در میان نمازگزاران و افزایش بُعد اجتماعی مسلمانان در کنار انجام اعمال عبادی آنان میباشد. <br> | ||
و این حضور میتواند از هرج و مرج و عنان گسیختگی که جامعه به مرورِ زمان دچار آن میشود، جلوگیری کند و تشکیل این اجتماعات در مکان مقدس مسجد، باعث میشود تا مؤمنین تحت توجه و ارشاد عالمان و مبلغان دینی قرار گیرند | و این حضور میتواند از هرج و مرج و عنان گسیختگی که جامعه به مرورِ زمان دچار آن میشود، جلوگیری کند و تشکیل این اجتماعات در مکان مقدس مسجد، باعث میشود تا مؤمنین تحت توجه و ارشاد عالمان و مبلغان دینی قرار گیرند<ref>آیین مسجد، محمد علی موظف رستمی، ج 2، ص 63</ref>. | ||
از سوی دیگر، با نمایش همبستگی و پیوستگی مسلمانان در مسجد، همدلی و همراهی آنان همه روزه اعلام میگردد. همچنین مسجد عامل مهمیبرای آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال یکدیگر و کمک در وقت نیاز و دعا در وقت گرفتاری یکدیگر میباشد. <br> | از سوی دیگر، با نمایش همبستگی و پیوستگی مسلمانان در مسجد، همدلی و همراهی آنان همه روزه اعلام میگردد. همچنین مسجد عامل مهمیبرای آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال یکدیگر و کمک در وقت نیاز و دعا در وقت گرفتاری یکدیگر میباشد. <br> | ||
همچنین مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در راه خدا و برطرف کردن نیاز نیازمندان و مرکز مبارزه با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و امکانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پیروزیها به شمار میرفته و میرود. <br> | همچنین مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در راه خدا و برطرف کردن نیاز نیازمندان و مرکز مبارزه با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و امکانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پیروزیها به شمار میرفته و میرود. <br> | ||
خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومیو محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دورههای بعد نیز بیشتر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت میگرفت.<br> | یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومیو محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دورههای بعد نیز بیشتر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت میگرفت.<br> | ||
در دوران انقلاب اسلامی ایران پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگترین، فعالترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری تودهها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشتهاند و هم اکنون نیز استعمارگران جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی میترسند. | در دوران [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی ایران]] پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگترین، فعالترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری تودهها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشتهاند و هم اکنون نیز [[استعمار|استعمارگران]] جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی میترسند. | ||
=== جهادی === | === جهادی === | ||
بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامیفعالیتها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت میپذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشههای جنگی بوده، بلکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور میدادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref><br>. | بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامیفعالیتها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت میپذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشههای جنگی بوده، بلکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور میدادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در [[جنگ]] با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref>.<br>. | ||
آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در | آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوی آکنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار دادهاند و هم اینک نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور کردن مردم به خصوص جوانان از مساجد میباشند.<br> | ||
بت شکن زمان، [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی]]; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرمودهاند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از | بت شکن زمان، [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی]]; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرمودهاند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد<ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref>.» | ||
=== رسانهای === | === رسانهای === | ||
خط ۱۹۳: | خط ۱۹۳: | ||
== زیباترین مساجد جهان == | == زیباترین مساجد جهان == | ||
# | # | ||
# [[مسجدالحرام]] ([[عربستان سعودی|عربستان]]) | # [[مسجدالحرام]] ([[عربستان سعودی|عربستان]])؛ | ||
# | # | ||
# [[مسجد النبى|مسجدالنبی]] (عربستان) | # [[مسجد النبى|مسجدالنبی]] (عربستان)؛ | ||
# | # | ||
# مسجد سلطان احمد ([[ترکیه]]) | # مسجد سلطان احمد ([[ترکیه]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد جامع کوالالامپور ([[مالزی]]) | # مسجد جامع کوالالامپور ([[مالزی]])؛ | ||
# | # | ||
# سجد شاه فیصل ([[پاکستان]]) | # سجد شاه فیصل ([[پاکستان]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی) ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]]) | # مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی) ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد شیخ زاید ابوظبی (بزرگترین مسجد [[امارات متحده عربی|امارات متحده]]) | # مسجد شیخ زاید ابوظبی (بزرگترین مسجد [[امارات متحده عربی|امارات متحده]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد امام اصفهان ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]]) | # مسجد امام اصفهان ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد استقلال (بزرگترین مسجد جنوب شرق آسیا) (اندونزی) | # مسجد استقلال (بزرگترین مسجد جنوب شرق آسیا) (اندونزی)؛ | ||
# | # | ||
# مسجد سلیمانیه (ترکیه) | # مسجد سلیمانیه (ترکیه)؛ | ||
# | # | ||
# مسجد حسن دوم (دارای بلندترین مناره جهان) ([[آفریقا]]) | # مسجد حسن دوم (دارای بلندترین مناره جهان) ([[آفریقا]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد جامع دوحه ([[قطر]]) | # مسجد جامع دوحه ([[قطر]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد لاله مصطفی پاشا (ترکیه) | # مسجد لاله مصطفی پاشا (ترکیه)؛ | ||
# | # | ||
# مسجد پوترا کوالالامپور (مالزی) | # مسجد پوترا کوالالامپور (مالزی)؛ | ||
# | # | ||
# مسجد باشکوه سلطان قابوس عمان ([[عمان]]) | # مسجد باشکوه سلطان قابوس عمان ([[عمان]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد کریستالی مالزی (اولین مسجد هوشمند دنیا) | # مسجد کریستالی مالزی (اولین مسجد هوشمند دنیا)؛ | ||
# | # | ||
# مسجد جامع مسکو ([[روسیه]]) | # مسجد جامع مسکو ([[روسیه]])؛ | ||
# | # | ||
# مسجد قل شریف (روسیه)<ref>lahzeakhar.com</ref>. | # مسجد قل شریف (روسیه)<ref>lahzeakhar.com</ref>. | ||
خط ۲۵۷: | خط ۲۵۷: | ||
برای بررسی دقیقتر نقش مساجد در بسیج تودهای مردم، در وهلهی نخست، باید نحوهی تعامل مساجد و نخبگان متعهد به ارزشهای اسلامی و انقلابی را مورد توجه قرار داد؛ چراکه بدون جمع این دو، هر حرکتی میتوانست ناقص باشد و به نتیجهی مطلوب منجر نگردد. اسناد بهجامانده از انقلاب اسلامی نشان میدهد مساجد نقش انقلابی خود را در قالبهای گوناگونی انجام دادهاند.<br> | برای بررسی دقیقتر نقش مساجد در بسیج تودهای مردم، در وهلهی نخست، باید نحوهی تعامل مساجد و نخبگان متعهد به ارزشهای اسلامی و انقلابی را مورد توجه قرار داد؛ چراکه بدون جمع این دو، هر حرکتی میتوانست ناقص باشد و به نتیجهی مطلوب منجر نگردد. اسناد بهجامانده از انقلاب اسلامی نشان میدهد مساجد نقش انقلابی خود را در قالبهای گوناگونی انجام دادهاند.<br> | ||
یکی از برجستهترین گامهای مساجد در این حوزه را میتوان در جلسات اندیشمندان اسلامی در مسجد الجواد تهران ملاحظه نمود. در واقع اندیشمندان و متفکرانی نظیر شهید مطهری یا [[آیتالله مفتح]] با همکاری نخبگانی چون [[سید محمد حسینی بهشتی|شهید بهشتی]] و [[شهید باهنر]]، کلاسهای متعددی را در این مساجد برپا مینمودند تا از این راه بتوانند ضمن بسیج نخبگان جامعه، مردم را نیز بیش از پیش به حضور پررنگ در این قبیل اجتماعات تشویق نمایند؛ اقدامیکه با برگزاری مراسم مشابه در شیراز، بجنورد و سایر شهرهای ایران، بیانگر دستاورد مثبت مساجد در این حوزه بوده است. گزارشهای تاریخی فوق نشان میدهد در سالهای انقلاب، مساجد محل تجمیع همفکران و نخبگان جامعه برای همفکری و تبادل آرا برمبنای ارزشهای اسلامی و انقلابی بوده است<ref> مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج ۲۶، ۱۳۸۲، ص ۲۷</ref>. | یکی از برجستهترین گامهای مساجد در این حوزه را میتوان در جلسات اندیشمندان اسلامی در مسجد الجواد تهران ملاحظه نمود. در واقع اندیشمندان و متفکرانی نظیر [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] یا [[آیتالله مفتح]] با همکاری نخبگانی چون [[سید محمد حسینی بهشتی|شهید بهشتی]] و [[شهید باهنر]]، کلاسهای متعددی را در این مساجد برپا مینمودند تا از این راه بتوانند ضمن بسیج نخبگان جامعه، مردم را نیز بیش از پیش به حضور پررنگ در این قبیل اجتماعات تشویق نمایند؛ اقدامیکه با برگزاری مراسم مشابه در شیراز، بجنورد و سایر شهرهای ایران، بیانگر دستاورد مثبت مساجد در این حوزه بوده است. گزارشهای تاریخی فوق نشان میدهد در سالهای انقلاب، مساجد محل تجمیع همفکران و نخبگان جامعه برای همفکری و تبادل آرا برمبنای ارزشهای اسلامی و انقلابی بوده است<ref> مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج ۲۶، ۱۳۸۲، ص ۲۷</ref>. | ||
=== مساجد و آموزش ارزشهای اسلامی و انقلابی به مردم === | === مساجد و آموزش ارزشهای اسلامی و انقلابی به مردم === | ||
دومین گام توسط مساجد در مسیر انسجامبخشی نیروها و بسیج مردم، آموزشهای اجتماعی و سیاسی به تودههای انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانیها و برگزاری کلاسهای آموزشی و همچنین ترویج کتابهای خاص و مرتبط، انجام میگرفته است.<br> | دومین گام توسط مساجد در مسیر انسجامبخشی نیروها و بسیج مردم، آموزشهای اجتماعی و سیاسی به تودههای انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانیها و برگزاری کلاسهای آموزشی و همچنین ترویج کتابهای خاص و مرتبط، انجام میگرفته است.<br> | ||
سخنرانی رایج روحانیان در مساجد و بهویژه در ماههای محرم، صفر، رمضان و مناسبتهای مذهبی صورت میگرفته است؛ تا جایی که حلقهای از منبرهای مذهبی در تهران و شهرستانها همزمان و بهطور منظم از اواخر دههی چهل شروع به فعالیت کردند که رسالت اصلی آنها طرح مباحث اجتماعی و سیاسی در دل مباحث مذهبی بوده است. گزارشهای ساواک در این خصوص، بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامیکه تنها به تهران ختم نمیشد و در سایر شهرهای ایران از جمله مشهد، تبریز، شیراز و قم نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار میگرفت | سخنرانی رایج روحانیان در مساجد و بهویژه در ماههای محرم، صفر، رمضان و مناسبتهای مذهبی صورت میگرفته است؛ تا جایی که حلقهای از منبرهای مذهبی در تهران و شهرستانها همزمان و بهطور منظم از اواخر دههی چهل شروع به فعالیت کردند که رسالت اصلی آنها طرح مباحث اجتماعی و سیاسی در دل مباحث مذهبی بوده است. گزارشهای ساواک در این خصوص، بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامیکه تنها به تهران ختم نمیشد و در سایر شهرهای ایران از جمله مشهد، تبریز، شیراز و قم نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار میگرفت<ref>رسول جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی-سیاسی ایران؛ از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، قم، ۱۳۸۵، ص ۲۶۴ و ۲۶۵</ref><br>. | ||
علاوه بر سازوکار سخنرانی علما بر منبر، از دیگر شیوههای مساجد در خصوص بسیج مردم، میتوان به برگزاری کلاسهای آموزشی اشاره نمود؛ کلاسهایی که مخفی نبوده و بهصورتی آشکار نشاندهندهی تجمیع همفکران و تبادل آرا میان آنها بوده است. شاید بتوان این قبیل کلاسها را کلاسهایی پُرشور و پُرمخاطب توصیف نمود که صبغهی آموزش عمومیداشتند و در آنها، به ترویج الگوهای ارزشی متضاد با نظام اجتماعی حاکم در میان مردم میپرداختند. | علاوه بر سازوکار سخنرانی علما بر منبر، از دیگر شیوههای مساجد در خصوص بسیج مردم، میتوان به برگزاری کلاسهای آموزشی اشاره نمود؛ کلاسهایی که مخفی نبوده و بهصورتی آشکار نشاندهندهی تجمیع همفکران و تبادل آرا میان آنها بوده است. شاید بتوان این قبیل کلاسها را کلاسهایی پُرشور و پُرمخاطب توصیف نمود که صبغهی آموزش عمومیداشتند و در آنها، به ترویج الگوهای ارزشی متضاد با نظام اجتماعی حاکم در میان مردم میپرداختند. | ||
برای مثال، مسجد کرامت | برای مثال، مسجد کرامت [[مشهد]]، محل فعالیت رهبر معظم انقلاب بود که براساس اسناد [[ساواک]]، پس از اتمام نماز، آیاتی از قرآن را که ایشان برای افزایش فهم سیاسی و اجتماعی مردم مناسب میدانستند، تفسیر مینمودند. | ||
یا نمونهی دیگر، مسجد هدایت تهران است که با مدیریت آیتالله طالقانی و درس تفسیر مشهور ایشان که وجههی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری را دور خود جمع کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. وجههی اجتماعی این جلسات و استقبال گستردهی مردم از مساجد نهایتاً سبب شد تا رژیم شاه مجالس درس و آموزشی مساجد را تعطیل کند و برخی از علما را نیز به زندان بیندازد | یا نمونهی دیگر، مسجد هدایت تهران است که با مدیریت [[سید محمود علایی طالقانی|آیتالله طالقانی]] و درس تفسیر مشهور ایشان که وجههی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری را دور خود جمع کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. وجههی اجتماعی این جلسات و استقبال گستردهی مردم از مساجد نهایتاً سبب شد تا رژیم شاه مجالس درس و آموزشی مساجد را تعطیل کند و برخی از علما را نیز به زندان بیندازد<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمتالله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳، ص ۳۶</ref><br> | ||
ترویج کتابهای آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و تودهها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سالهای انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد بهقدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش میکرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شمارهی ۱۷۸ از آرشیو مرکز اسناد انقلاب | ترویج کتابهای آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و تودهها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سالهای انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد بهقدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش میکرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شمارهی ۱۷۸ از آرشیو [[مرکز اسناد انقلاب اسلامی]]، در مورد کتابخانههای مساجد آمده است: برای جلوگیری از فعالیتهای گستردهی مساجد در افزایش روحیهی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانههای گسترده هستند، انجام دهید. چنانکه از مطالب مزبور مستفاد میگردد، رژیم پهلوی اقدامات مساجد را در حوزهی بسیج افکار عمومیعلیه شاه، خطری بزرگ برای خود میدانسته است<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمتالله سلیمی، پیشین، ص ۳۱</ref>. | ||
=== مساجد و ایجاد شبکهی اطلاعرسانی در تقابل با رژیم پهلوی === | === مساجد و ایجاد شبکهی اطلاعرسانی در تقابل با رژیم پهلوی === | ||
یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکلدهی به بسیج افکار عمومیعلیه رژیم شاه، شکلدهی به نوعی شبکهی اطلاعرسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانههای رژیم حاکم را در میان تودههای مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارشهای بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان میدهد که ارتباط رسانهای دولت با بخش عظیمیاز مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیتها، وقایع و پدیدهها توسط مساجد شکل میگرفت. بهعنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانهای دولت توسط مساجد» مینویسد:<br> | یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکلدهی به بسیج افکار عمومیعلیه رژیم شاه، شکلدهی به نوعی شبکهی اطلاعرسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانههای رژیم حاکم را در میان تودههای مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارشهای بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان میدهد که ارتباط رسانهای دولت با بخش عظیمیاز مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیتها، وقایع و پدیدهها توسط مساجد شکل میگرفت. بهعنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانهای دولت توسط مساجد» مینویسد:<br> | ||
«در بقیهی سال ۱۳۵۶ شمسی، برای اولینبار شبکهی مسجد تأثیر خود را به مخالفین اثبات نمود... در نتیجه، شهروندان عادی با یک منبع اطلاعاتی دیگر که به دولت نیز وابستگی نداشت، از جریان امور آگاه شدند... این گروههای اصلی، حوادث را برای پیروان خود و سایر کسانی که علاقهمند بودند، تفسیر میکردند و این امر برای تبلیغ مسائل سیاسی، جانشین رسانههای گروهی دولت شده بود | «در بقیهی سال ۱۳۵۶ شمسی، برای اولینبار شبکهی مسجد تأثیر خود را به مخالفین اثبات نمود... در نتیجه، شهروندان عادی با یک منبع اطلاعاتی دیگر که به دولت نیز وابستگی نداشت، از جریان امور آگاه شدند... این گروههای اصلی، حوادث را برای پیروان خود و سایر کسانی که علاقهمند بودند، تفسیر میکردند و این امر برای تبلیغ مسائل سیاسی، جانشین رسانههای گروهی دولت شده بود<ref>جان. دی استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمهی منوچهر شجاعی، تهران، رسا، ۱۳۷۷، ص ۱۲۹ و ۱۳۰</ref>.» | ||
و یا در تحلیلی عمیقتر از نقش رسانهای و اطلاعاتی مساجد، فوکو در مشاهدههای خود از آبادان در سال ۱۳۵۷ شمسی، شبکهی رسانهای جریانهای مذهبی را، که بر اثر استبداد شاهی روزبهروز گسترش یافت، اینگونه توصیف میکند: | و یا در تحلیلی عمیقتر از نقش رسانهای و اطلاعاتی مساجد، فوکو در مشاهدههای خود از آبادان در سال ۱۳۵۷ شمسی، شبکهی رسانهای جریانهای مذهبی را، که بر اثر استبداد شاهی روزبهروز گسترش یافت، اینگونه توصیف میکند: | ||
«یک شبکهی اطلاعاتی تمامعیار؛ شبکهای که بر اثر پانزده سال تاریکاندیشی برقرار شده و مرکب است از تلفن، نوار، ضبطصوت، مسجد و منبر، دفتر کار وکلا و محفلهای روشنفکران. من طرز فکر یکی از این سلولهای بنیادی اطلاعاتی را نزدیک مسجدی در آبادان، به چشم دیدم | «یک شبکهی اطلاعاتی تمامعیار؛ شبکهای که بر اثر پانزده سال تاریکاندیشی برقرار شده و مرکب است از تلفن، نوار، ضبطصوت، مسجد و منبر، دفتر کار وکلا و محفلهای روشنفکران. من طرز فکر یکی از این سلولهای بنیادی اطلاعاتی را نزدیک مسجدی در آبادان، به چشم دیدم<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹</ref><br>.» | ||
این قبیل گزارشها نشان میدهند که در کشور، دو طیف رسانهای جداگانه و متضاد در حال فعالیت بودند و بخش عظیمیاز مردم، اخبار و تحلیلهای مساجد را گوش میکردند، تاریخ قمری و نه شاهنشاهی را جهت تنظیم زندگی خود مورد استفاده قرار میدادند و به دستورات ائمهی جماعت و نه دولت عمل میکردند و این موارد همه نشاندهندهی شکلگیری یک راه ارتباطی جدید و البته تأثیرگذار و از کار افتادن رسانههای رسمیشاهنشاهی بود. | این قبیل گزارشها نشان میدهند که در کشور، دو طیف رسانهای جداگانه و متضاد در حال فعالیت بودند و بخش عظیمیاز مردم، اخبار و تحلیلهای مساجد را گوش میکردند، تاریخ قمری و نه شاهنشاهی را جهت تنظیم زندگی خود مورد استفاده قرار میدادند و به دستورات ائمهی جماعت و نه دولت عمل میکردند و این موارد همه نشاندهندهی شکلگیری یک راه ارتباطی جدید و البته تأثیرگذار و از کار افتادن رسانههای رسمیشاهنشاهی بود. | ||
مسجد کرامت مشهد محل فعالیت رهبر معظم انقلاب بود که براساس اسناد ساواک، پس از اتمام نماز، آیاتی از قرآن را که ایشان برای افزایش فهم سیاسی و اجتماعی مردم مناسب میدانستند، تفسیر مینمودند. همچنین مسجد هدایت تهران با مدیریت آیتالله طالقانی و درس تفسیر مشهور ایشان، که وجههی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری جلب کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. | مسجد کرامت مشهد محل فعالیت رهبر معظم انقلاب بود که براساس اسناد ساواک، پس از اتمام نماز، آیاتی از قرآن را که ایشان برای افزایش فهم سیاسی و اجتماعی مردم مناسب میدانستند، تفسیر مینمودند. همچنین مسجد هدایت تهران با مدیریت آیتالله طالقانی و درس تفسیر مشهور ایشان، که وجههی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری جلب کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. | ||
در واقع چنانکه در اظهارات و مشاهدات فوق آمده است، مساجد پس از ایجاد انسجام و هماهنگی میان نخبگان، با برگزاری فعالیتهای آموزشی، زمینهی مقابله با رژیم پهلوی را گسترش دادند و در واقع با بهرهگیری از توان اطلاعرسانی و ارتباطی، نه تنها مقولات فوق را تکمیل نمودند، بلکه زمینهی انتقال گستردهتر اخبار، اطلاعات و برنامهها را نیز فراهم آوردند؛ اقداماتی که در نهایت با انتقادات گستردهی مساجد از رژیم شاهنشاهی و بسیج مردم در مقابلهی با آن به بار نشست. در قسمت بعد، به تشریح این مورد نیز خواهیم پرداخت. | در واقع چنانکه در اظهارات و مشاهدات فوق آمده است، مساجد پس از ایجاد انسجام و هماهنگی میان نخبگان، با برگزاری فعالیتهای آموزشی، زمینهی مقابله با رژیم پهلوی را گسترش دادند و در واقع با بهرهگیری از توان اطلاعرسانی و ارتباطی، نه تنها مقولات فوق را تکمیل نمودند، بلکه زمینهی انتقال گستردهتر اخبار، اطلاعات و برنامهها را نیز فراهم آوردند؛ اقداماتی که در نهایت با انتقادات گستردهی مساجد از رژیم شاهنشاهی و بسیج مردم در مقابلهی با آن به بار نشست. در قسمت بعد، به تشریح این مورد نیز خواهیم پرداخت. | ||
خط ۲۸۷: | خط ۲۸۷: | ||
فوکو در یادداشتهای خود از مشاهداتش در تهران، مطلبی را در این خصوص ذکر کرده که نشاندهندهی نقش گفتمان متضاد مساجد با نظام حاکم در بسیج افکار عمومیو نیروهای اجتماعی علیه رژیم شاه است:<br> | فوکو در یادداشتهای خود از مشاهداتش در تهران، مطلبی را در این خصوص ذکر کرده که نشاندهندهی نقش گفتمان متضاد مساجد با نظام حاکم در بسیج افکار عمومیو نیروهای اجتماعی علیه رژیم شاه است:<br> | ||
«مساجد و روحانیان سرچشمهی یک تسلای دائمیاند. ایشان باید بیداد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، برضد اقدامهای ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزهی سیاسی، همین که لایههای مردمیرا بسیج کند، به خود میگیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید میآورد و به این دلیل، این همه را بهصورت یک نیرو درمیآورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوهی با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن میتوان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، همزمان با ایشان، همخواست شد | «مساجد و روحانیان سرچشمهی یک تسلای دائمیاند. ایشان باید بیداد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، برضد اقدامهای ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزهی سیاسی، همین که لایههای مردمیرا بسیج کند، به خود میگیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید میآورد و به این دلیل، این همه را بهصورت یک نیرو درمیآورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوهی با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن میتوان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، همزمان با ایشان، همخواست شد<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹.</ref><br>.» | ||
از همین روست که در جایجای اسناد بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی، به مواردی برمیخوریم که مساجد نسبت به تحولات سیاسی و وضعیت اجتماعی، به انتقاد پرداختهاند، مردم را به نوعی واکنش شکل دادهاند و آن را به حکومت منتقل کردهاند و نهایتاً با برگزاری تجمعهای بزرگ یا تظاهرات مسالتآمیز و گاهی خشونتآمیز یا تهدید به برگزاری آن، به حکومت پهلوی فشار آوردهاند. طبیعی است که این قبیل اقدامات مساجد در جهت بسیج تودهای مردم برای مقابله و مبارزه با رژیم پهلوی، نه تنها ساختارهای پوشالی رژیم طاغوت را سست نمود، بلکه در ۲۲ بهمنماه سال ۱۳۵۷، زمینههای فروریزی کامل آن را نیز فراهم آورد<ref>حمیدرضا کشاورز، پژوهشگر تاریخ معاصر/برهان</ref>. | از همین روست که در جایجای اسناد بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی، به مواردی برمیخوریم که مساجد نسبت به تحولات سیاسی و وضعیت اجتماعی، به انتقاد پرداختهاند، مردم را به نوعی واکنش شکل دادهاند و آن را به حکومت منتقل کردهاند و نهایتاً با برگزاری تجمعهای بزرگ یا تظاهرات مسالتآمیز و گاهی خشونتآمیز یا تهدید به برگزاری آن، به حکومت پهلوی فشار آوردهاند. طبیعی است که این قبیل اقدامات مساجد در جهت بسیج تودهای مردم برای مقابله و مبارزه با رژیم پهلوی، نه تنها ساختارهای پوشالی رژیم طاغوت را سست نمود، بلکه در ۲۲ بهمنماه سال ۱۳۵۷، زمینههای فروریزی کامل آن را نیز فراهم آورد<ref>حمیدرضا کشاورز، پژوهشگر تاریخ معاصر/برهان</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[سجده]] | |||
* [[نماز جماعت]] | |||
* [[وقف]] | |||
== پانویس == | == پانویس == |