حلاجیه: تفاوت میان نسخه‌ها

 

=موسس=

=زندگی‌نامه=

حلاج در حدود سال 244 هجری قمری در قریه طور از قرای بیضای‌فارس در هفت فرسنگی [[شیراز|شیراز]] زاده شد. جدّ او از [[مجوسیان]] زرتشتی بود. <ref>زرکلی خیرالدین، الاعلام، بیروت، نشر دارالملایین، سال۱۹۸۰ میلادی، ج۲، ص۲۶۰.</ref> <ref>سمعانی عبدالکری، الانساب، بیروت، نشر دار الجنان، چاپ اول، سال ۱۴۰۸ هجری قمری، ج۲، ص۲۹۳</ref>گفته شده  که علت ملقب شدن او به حلاج، پنبه‌زنی و یا فاش نمودن اسرار مردم بوده است<ref>ذهبی محمد‌بن‌احمد‌بن‌عثمان، العبر فی خبر من غبر، ج۱، ص۱۱۳</ref> <ref>طبقات‌الصوفیه، ص۹۰</ref>. وی با پدرش منصور از بیضا به واسط رفت و در آنجا علوم اسلامی را آموخت و در بیست‌سالگی به [[بصره]] رفت و مرید صوفی آن سامان [[عمرو مکی|عمرو‌مکی]] شد و به دست او خرقه [[تصوّف]] پوشید و در سال 270 به [[مکّه]] سفر کرد و از آنجا به [[اهواز]] رفت و به دعوت پرداخت. حلّاج برای دعوت به مذهب صوفیانه خود که جنبه «حلولی» داشت، به مسافرت می‌رفت. وی در آغاز خود را رسولِ امام‌غایب و باب آن حضرت معرفی می‌‏کرد و به همین سبب، علمای علم رجال شیعه، او را از مدعیان «بابیت» شمردند. حلّاج پس از دعوی بابیت بر آن شد که [[ابو سهل اسماعیل بن علی نوبختی|ابو‌سهل اسماعیل‌بن‌علی نوبختی]] را که از متکلمان [[امامیه|امامیه]] بود، در سلک یاران خود در آورد و به تبع او هزاران شیعه امامی را که در قول و فعل تابع او بودند، به عقاید حلولی خویش معتقد کرد. به‌ویژه آنکه جماعتی از درباریان خلیفه در باره حلّاج، حسن نظر نشان داده و جانب او را گرفته‏‌اند، ولی ابو‌سهل که پیری مجرّب بود، نمی‏‌توانست ببیند که داعی‌صوفی با مقالاتی تازه خود را معارض [[حسین بن روح نوبختی|حسین بن روح نوبختی]] وکیل امام غایب معرفی کند. در این زمان چون فقه امامیه از طرف خلفا به‌رسمیت شناخته نشده بود، [[شیعیان|شیعیان]] در میان مذاهب [[اهل سنت|اهل‌سنت]]، «مذهب ظاهری» را که مؤسس آن [[ابوبکر محمد بن داوود اصفهانی|ابوبکر محمد‌بن‌داوود اصفهانی]] است پذیرفته بودند.

=ادعای ربوبیت=

سال ۲۹۹ هجری قمری به‌نام سال فتنه حلاج شمرده می‌شود. او در این سال ادعای ربوبیت نمود و به‌طور سرّی افکار خویش را به مریدان خود در مناطق مختلف منتقل می‌کرد.<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، بیروت، نشر دار صادر، ج۲، ص۱۴۲.</ref> از این پس، او مورد تعقیب و حبس و تبعید بود. اعمال وی و مریدانش و رخنه نمودن افکار وی به دربار؛ حکومت عباسی‌را به خوف و خشم آورد و با جمع‌آوری مدارک و اعترافات او را محکوم به اعدام نمودند.<ref>بغدادی عبدالقاهربن طاهربن محمد، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، بیروت، نشر دارالآفاق الجدیده، سال ۱۹۷۷ میلادی، چاپ دوم، ص۲۴۹.

=عقاید=

حلّاج به ادای فرایض دین اعتقاد نداشت و از نظر کلامی خداوند را منزه از حدود خلق یعنی طول و عرض می‌‏دانست و می‏‌گفت روح ناطقه غیر مخلوق است و متحد با روح خداوند می‏‌باشد و حلول لاهوت در ناسوت است و از این جهت چون قایل به «حلول» روح خداوندی در انسان بود، دعوی انا الحقی می‏‌کرد. وی می‌‏گفت از طریق «شوق» و «ریاضت» ممکن است که اراده صوفی با اراده خداوند متحد گردد و هر گونه رنج و عذابی را تحمل کند و آن را «عین الجمع» می‏‌خواند. او سخنان غریب می‏‌گفت و کتاب‌های عجیب تصنیف کرد که از آن جمله: «طس الازل» و «قرآن القرآن» و «کبریت الاحمر» و اشعاری نیز در «وحدت وجود» از او باقی است. <ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 163</ref>و اما برخی دیگر از عقاید حلاج به فهرست زیر است. نقل شده است که در پنجاه سالگی می‌گفت که هنوز هیچ مذهبی را بر نگزیده‌ام اما از هر مذهبی چیزی برگرفته ام. <ref>عطار نیشابوری، تذکره الاولیا، ص۵۸۷.</ref>معتقد بود که همه [[ادیان الهی]] و غیر الهی بر حق است و [[ترسا]] و [[جهودی]] و [[مسلمان]] و دین‌های دیگر؛ فقط لقب و نام است یعنی پوسته‌ای است که مغز همه آنها یکی است و هیچ اختلافی بین آنها وجود ندارد. <ref> ساعی، علی بن انجب، اخبار الحلاج، ص۶۹-۷۰.</ref> جملاتی که در پی می‌آید، عقاید سخیف و کفر گویی او را ثابت می‌کند. انا الحق، و ما فی الجبه الا الله، به دین خداوند کافر شدم و این کفر نزد من از واجبات است در حالی که نزد مسلمانان قبیح است، در نامه‌ای به دوستش چنین نوشته بود: من الرحمن الرحیم الی فلان بن فلان که در دادگاه بر او عرضه کردند و او منکر نشد. برخی مریدانش او را این‌گونه خطاب می‌کردند: ای حقیقت ذات وای نهایت خواسته‌ها، گواهی می‌دهم بر اینکه تو همان کسی هستی که در هر زمان به صورتی در می‌آیی و در زمان ما به صورت حلاج درآمده‌ای و ما به تو پناه می‌بریم و به رحمت تو امیدواریم. ‌ای دانای پنهانی‌ها، شخصی به او گفت که ادعای پیامبری داری؟ حلاج گفت اف بر شما باد! که قدر مرا تنزل دادی! کسی که خانه ما را نظافت کند و نماز بخواند و بر او طواف کند و نیز صدقه دهد، از [[حج]] بی‌‌نیاز می‌شود. معتقد به [[تناسخ]] و حلیت فحشاء بوده است<ref> ر. ک. ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ص۱۱۳</ref> <ref>بغدادی عبدالقاهربن طاهربن محمد، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، نشر دارالآفاق الجدیده، سال ۱۹۷۷ میلادی، چاپ دوم، ص۲۴۸</ref> <ref>افغانی ابو عبدالله شمس الدین بن محمد، جهود علماء الحنفیة فی ابطال عقائد القبوریة، نشر دار الصمیعی، چاپ دوم، سال ۱۴۱۶ هجری قمری و ۱۹۹۶ میلادی، ج۳، ص۱۳۳۵</ref> <ref>شیرازی، روزبهان، شرح شطحیات، انتشارات طهوری، ۱۳۸۵، ص۳۲۴</ref> <ref>شیرازی، روزبهان، شرح شطحیات، انتشارات طهوری، سال ۱۳۸۵شمسی، ص۳۲۸.</ref>.

== پانویس ==

{{پانویس|2}}