ابن عجیبه: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری)
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
اِبن‌ِ عَجیبه‌ '''ابوالعباس‌ احمد بن‌ محمد بن‌ مهدی‌ بن‌ عجیبة حسنی‌''' عارف‌، مفسر و دانشمند مراکشی‌. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است.
{{جعبه اطلاعات شخصیت
| عنوان = ابن عجیبه
| تصویر = عالمان اهل سنت.jpg
| نام = احمد بن‌ محمد بن‌ مهدی‌ بن‌ عجیبه حسنی‌
| نام‌های دیگر = ابن عجیبه
| سال تولد = 1160 ق
| تاریخ تولد =
| محل تولد = [[مراکش]]
| سال درگذشت = 1224 ق
| تاریخ درگذشت =
| محل درگذشت = [[مراکش]]
| استادان = {{فهرست جعبه افقی|محمد السنوسی‌|احمد الرشا| عبدالکریم‌ بن‌ قرّیش‌|محمد ورزازی‌}}
| شاگردان =
| دین = [[اسلام]]
| مذهب = [[سنی]]
| آثار = {{فهرست جعبه افقی| البحر المدید فی‌ تفسیر القرآن‌ مجید|ایقاظ الهمم‌ فی‌ شرح‌ الحکم‌، شرح‌ الحکم‌ ابن‌ عطاءالله‌ سکندری‌|الفتوحات‌ الالهیة فی‌ شرح‌ المباحث‌ الاصلیة|الفتوحات‌ القدوسیة فی‌ شرح‌ المقدمة الاجرومیة|و...}}
| فعالیت‌ها =
| وبگاه =
}}
'''احمد بن‌ محمد بن‌ مهدی‌ بن‌ عجیبه حسنی‌''' معروف به '''ابن عجیبه'''، عارف‌، مفسر و دانشمند [[مراکش|مراکشی‌]] است. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است.


== پیشینه ==
== زندگی‌نامه ==
وی‌ در سال 1160 یا 1161 (1747 یا 1748م) در قریة الخمیس‌ واقع‌ در ناحیه منسوب‌ به‌ قبیله انجرا، در سواحل‌ جنوبی‌ مدیترانه‌ میان‌ طنجه‌ و تطوان‌ زاده‌ شد <ref>میشون‌، 2 -1؛ صالح‌ حمدان‌، 7</ref>. خانواده او از شرفای‌ (سادات‌ِ) آنجا بوده‌اند.
وی‌ در سال 1160 یا 1161 (1747 یا 1748م) در قریة الخمیس‌ واقع‌ در ناحیه منسوب‌ به‌ قبیله انجرا، در سواحل‌ جنوبی‌ مدیترانه‌ میان‌ طنجه‌ و تطوان‌ زاده‌ شد<ref>میشون‌، 2 -1؛ صالح‌ حمدان‌، 7</ref>. خانواده او از شرفای‌ (سادات‌ِ) آنجا بوده‌اند.


وی‌ در کتاب‌ خود الفهرسة به‌ تفصیل‌ درباره نسب‌، زادگاه‌، تحصیلات‌، گرایشهای‌ فکری‌، ورود به‌ طریقه صوفیانه‌، طی‌ مدارج‌ سلوک‌، زندگی‌ خانوادگی‌، سفرها و رویدادهای‌ دیگر دوران‌ حیات‌ خویش‌ سخن‌ گفته‌ و آثار خود را نیز به‌ ترتیب‌ تاریخی‌ و در ضمن‌ بیان‌ سرگذشت‌ خویش‌ بر شمرده‌ است‌.
وی‌ در کتاب‌ خود الفهرسة به‌ تفصیل‌ درباره نسب‌، زادگاه‌، تحصیلات‌، گرایش‌های‌ فکری‌، ورود به‌ طریقه صوفیانه‌، طی‌ مدارج‌ سلوک‌، زندگی‌ خانوادگی‌، سفرها و رویدادهای‌ دیگر دوران‌ حیات‌ خویش‌ سخن‌ گفته‌ و آثار خود را نیز به‌ ترتیب‌ تاریخی‌ و در ضمن‌ بیان‌ سرگذشت‌ خویش‌ بر شمرده‌ است‌.


طبق‌ شجره‌نامه‌ای‌ که‌ مترجم‌ به‌ زبان‌ فرانسوی‌ در مقدمه کتاب‌ الفهرسة تنظیم‌ کرده‌ است‌، در اصل‌ از طریق‌ [[حسن‌ مثنی‌]] و امام [[امام حسن|حسن‌ مجتبی(ع‌)]] به‌ امام [[امام علی|علی‌ بن‌ ابی‌ طالب‌(ع‌)]] می‌رسد. <ref>نک: میشون‌، 28</ref>
طبق‌ شجره‌نامه‌ای‌ که‌ مترجم‌ به‌ زبان‌ فرانسوی‌ در مقدمه کتاب‌ الفهرسة تنظیم‌ کرده‌ است‌، در اصل‌ از طریق‌ [[حسن‌ مثنی‌]] و امام [[حسن بن علی (عسکری)|امام حسن‌ (ع‌)]] به‌ امام [[علی بن ابی طالب|علی‌ بن‌ ابی‌ طالب‌(ع‌)]] می‌رسد. <ref>نک: میشون‌، 28</ref>


== تحصیلات ==
== تحصیلات ==
وی‌ تحصیلات‌ مقدماتی‌ و قرائت‌ [[قرآن|قرآن‌]] را در زادگاه‌ خود فراگرفت‌ و یک‌ چند در قصر الکبیر نزد فقیه‌ محمد السوسی‌ و سپس‌ در تطوان‌ نزد استادانی‌ چون‌ احمد الرشا، عبدالکریم‌ بن‌ قرّیش‌ و محمد ورزازی‌ به‌ تحصیل‌ فقه‌ و کلام‌ و تفسیر و علوم‌ ادبی‌ پرداخت‌. هنگامی‌ که‌ شیخ‌ محمد جنوی‌ به‌ تطوان‌ آمد، وی‌ ملازم‌ مجلس‌ درس‌ او شد و فقه‌ و حدیث‌ و سپس‌ مباحثی‌ در عرفان‌ را از او فراگرفت‌ <ref>ابن‌ عجیبه‌، الفهرسة، 29-32</ref>. پس‌ از وفات‌ محمد جنوی‌، ابن‌ عجیبه‌ عازم‌ [[فاس|فاس‌]] شد و در آنجا به‌ مجلس‌ درس‌ سیدی‌ محمد التاودی‌ ابن‌ سوده‌ پیوست‌ و از او اجازه تدریس‌ و نقل‌ حدیث‌ گرفت‌.
وی‌ تحصیلات‌ مقدماتی‌ و قرائت‌ [[قرآن|قرآن‌]] را در زادگاه‌ خود فراگرفت‌ و یک‌ چند در قصر الکبیر نزد فقیه‌ محمد السنوسی‌ و سپس‌ در تطوان‌ نزد استادانی‌ چون‌ احمد الرشا، عبدالکریم‌ بن‌ قرّیش‌ و محمد ورزازی‌ به‌ تحصیل‌ فقه‌ و کلام‌ و تفسیر و علوم‌ ادبی‌ پرداخت‌. هنگامی‌ که‌ شیخ‌ محمد جنوی‌ به‌ تطوان‌ آمد، وی‌ ملازم‌ مجلس‌ درس‌ او شد و فقه‌ و حدیث‌ و سپس‌ مباحثی‌ در عرفان‌ را از او فراگرفت‌ <ref>ابن‌ عجیبه‌، الفهرسة، 29-32</ref>. پس‌ از وفات‌ محمد جنوی‌، ابن‌ عجیبه‌ عازم‌ [[فاس|فاس‌]] شد و در آنجا به‌ مجلس‌ درس‌ سیدی‌ محمد التاودی‌ ابن‌ سوده‌ پیوست‌ و از او اجازه تدریس‌ و نقل‌ حدیث‌ گرفت‌.


فاس‌ در آن‌ روزگار یکی‌ از مراکز مهم‌ علوم‌ و معارف‌ اسلامی‌ بود و ابن‌ عجیبه‌ در آن‌ شهر با جمعی‌ از دانشمندان‌ بزرگ‌ مغرب‌ آشنا شد و از چندتن‌ از آنان‌ نیز در تفسیر و حدیث‌ و فقه‌ کسب‌ علم‌ کرد و اجازه روایت‌ گرفت‌ <ref>همان‌، 35- 38</ref>، ولی‌ چندی‌ بعد به‌ تطوان‌ بازگشت‌ و به‌ تعلیم‌ و تدریس‌ مشغول‌ شد و در این‌ سفر (1208ق‌/1794م‌) با عارف‌ مشهور سیدی‌ محمد بوزیدی‌ (د 1229ق‌/1814م‌) آشنا و به‌ طریقه درقاوی‌ وارد شد <ref>همان‌، 32-33</ref>.  
فاس‌ در آن‌ روزگار یکی‌ از مراکز مهم‌ علوم‌ و معارف‌ اسلامی‌ بود و ابن‌ عجیبه‌ در آن‌ شهر با جمعی‌ از دانشمندان‌ بزرگ‌ مغرب‌ آشنا شد و از چندتن‌ از آنان‌ نیز در تفسیر و حدیث‌ و فقه‌ کسب‌ علم‌ کرد و اجازه روایت‌ گرفت‌ <ref>همان‌، 35- 38</ref>، ولی‌ چندی‌ بعد به‌ تطوان‌ بازگشت‌ و به‌ تعلیم‌ و تدریس‌ مشغول‌ شد و در این‌ سفر (1208ق‌/1794م‌) با عارف‌ مشهور سیدی‌ محمد بوزیدی‌ (د 1229ق‌/1814م‌) آشنا و به‌ طریقه درقاوی‌ وارد شد <ref>همان‌، 32-33</ref>.  
خط ۱۸: خط ۳۷:
وی‌ در فهرسة‌ چگونگی‌ تغییر و تحول‌ روحی‌ و باطنی‌ خود را با ذکر جزئیات‌ بیان‌ می‌کند و عوامل‌ مؤثر در این‌ دگرگونی‌ را باز می‌گوید <ref>ص‌ 40- 48</ref> و مجاهدتها و ریاضتهای‌ سخت‌ و مساعی‌ و مصائب‌ خود را به‌ تفصیل‌ بر می‌شمارد <ref>ص‌ 52 -57</ref> و از جمله‌ ماجرای‌ گرفتار شدن‌ خود و برادر و یارانش‌ را در تطوان‌ که‌ به‌ سبب‌ مجاهدت‌ در تبلیغ‌ و ترویج‌ طریقه‌ و به‌ تهمتی‌ ناروا به‌ زندان‌ افتاده‌ بودند، حکایت‌ می‌کند.  
وی‌ در فهرسة‌ چگونگی‌ تغییر و تحول‌ روحی‌ و باطنی‌ خود را با ذکر جزئیات‌ بیان‌ می‌کند و عوامل‌ مؤثر در این‌ دگرگونی‌ را باز می‌گوید <ref>ص‌ 40- 48</ref> و مجاهدتها و ریاضتهای‌ سخت‌ و مساعی‌ و مصائب‌ خود را به‌ تفصیل‌ بر می‌شمارد <ref>ص‌ 52 -57</ref> و از جمله‌ ماجرای‌ گرفتار شدن‌ خود و برادر و یارانش‌ را در تطوان‌ که‌ به‌ سبب‌ مجاهدت‌ در تبلیغ‌ و ترویج‌ طریقه‌ و به‌ تهمتی‌ ناروا به‌ زندان‌ افتاده‌ بودند، حکایت‌ می‌کند.  


با ورود درویشان‌ همراه‌ او به‌ زندان‌ و پیوستن‌ برخی‌ دیگر از صوفیه‌ به‌ آنان‌، زندان‌ به‌ خانقاه‌ تبدیل‌ و حلقه‌های‌ ذکر و تلقین‌ تشکیل‌ شد و زندانیان‌ همگی‌ به‌ آنان‌ پیوستند و در خیرات‌ و خوراکیهایی‌ که‌ از بیرون‌ می‌رسید، با آنان‌ سهیم‌ شدند <ref>ص‌ 57 - 58</ref>. پس‌ از 3 روز ابن‌ عجیبه‌ و یارانش‌ از زندان‌ آزاد شدند و از آنان‌ التزام‌ و تعهد گرفته‌ شد که‌ از ترویج‌ و تبلیغ‌ افکار و روشهای‌ صوفیانه‌ خودداری‌ کنند، ولی‌ پس‌ از چندی‌ این‌ خبر به‌ فاس‌ رسید و مردم‌ آنجا عامل‌ تطوان‌ را به‌ سبب‌ این‌ عمل‌ مورد ملامت‌ و تقبیح‌ قرار دادند و فقیه‌ ادیب‌ سیدی‌ سلیمان‌ الحوات‌ در قصیده‌ای‌ که‌ در فهرسة‌ نقل‌ شده‌ است‌، به‌ مذمت‌ مسببان‌ آن‌ پرداخت‌ <ref>ص‌ 57 -60</ref>.
با ورود درویشان‌ همراه‌ او به‌ زندان‌ و پیوستن‌ برخی‌ دیگر از صوفیه‌ به‌ آنان‌، زندان‌ به‌ خانقاه‌ تبدیل‌ و حلقه‌های‌ ذکر و تلقین‌ تشکیل‌ شد و زندانیان‌ همگی‌ به‌ آنان‌ پیوستند و در خیرات‌ و خوراکیهایی‌ که‌ از بیرون‌ می‌رسید، با آنان‌ سهیم‌ شدند <ref>ص‌ 57 - 58</ref>. پس‌ از 3 روز ابن‌ عجیبه‌ و یارانش‌ از زندان‌ آزاد شدند و از آنان‌ التزام‌ و تعهد گرفته‌ شد که‌ از ترویج‌ و تبلیغ‌ افکار و روش‌های‌ صوفیانه‌ خودداری‌ کنند، ولی‌ پس‌ از چندی‌ این‌ خبر به‌ فاس‌ رسید و مردم‌ آنجا عامل‌ تطوان‌ را به‌ سبب‌ این‌ عمل‌ مورد ملامت‌ و تقبیح‌ قرار دادند و فقیه‌ ادیب‌ سیدی‌ سلیمان‌ الحوات‌ در قصیده‌ای‌ که‌ در فهرسة‌ نقل‌ شده‌ است‌، به‌ مذمت‌ مسببان‌ آن‌ پرداخت‌ <ref>ص‌ 57 -60</ref>.


این‌ واقعه‌ که‌ ابن‌ عجیبه‌ از آن‌ به‌ عنوان‌ «امتحان‌» یاد می‌کند، به‌ هیچ‌ روی‌ او را از راه‌ و روشی‌ که‌ در پیش‌ گرفته‌ بود، بازنداشت‌ و وی‌ همچنان‌ به‌ دعوت‌ مردم‌ به‌ سوی‌ خدا، تأسیس‌ و تشکیل‌ زاویه‌ و خانقاه‌ در نقاط مختلف‌ آن‌ ناحیه‌ و تألیف‌ و تصنیف‌ آثار علمی‌ و عرفانی‌ مشغول‌ بود تا سرانجام‌ در غماره‌ به‌ طاعون‌ مبتلا شد و درگذشت‌. مقبره او در نزدیکی‌ طنجه‌، بر بلندیهایی‌ که‌ بر قریه زمیج‌ و نیز بر دریا و صخره‌های‌ جبل الطارق‌ مشرف‌ است‌، واقع‌ شده‌ و هر سال‌ در اواخر تابستان‌ درویشان‌ درقاوی‌ در آنجا گرد می‌آیند و با مراسم‌ خاصی‌ یاد او را گرامی‌ می‌دارند <ref>نک: میشون‌، 91. </ref>
این‌ واقعه‌ که‌ ابن‌ عجیبه‌ از آن‌ به‌ عنوان‌ «امتحان‌» یاد می‌کند، به‌ هیچ‌ روی‌ او را از راه‌ و روشی‌ که‌ در پیش‌ گرفته‌ بود، بازنداشت‌ و وی‌ همچنان‌ به‌ دعوت‌ مردم‌ به‌ سوی‌ خدا، تأسیس‌ و تشکیل‌ زاویه‌ و خانقاه‌ در نقاط مختلف‌ آن‌ ناحیه‌ و تألیف‌ و تصنیف‌ آثار علمی‌ و عرفانی‌ مشغول‌ بود تا سرانجام‌ در غماره‌ به‌ طاعون‌ مبتلا شد و درگذشت‌. مقبره او در نزدیکی‌ طنجه‌، بر بلندیهایی‌ که‌ بر قریه زمیج‌ و نیز بر دریا و صخره‌های‌ جبل الطارق‌ مشرف‌ است‌، واقع‌ شده‌ و هر سال‌ در اواخر تابستان‌ درویشان‌ درقاوی‌ در آنجا گرد می‌آیند و با مراسم‌ خاصی‌ یاد او را گرامی‌ می‌دارند <ref>نک: میشون‌، 91. </ref>
خط ۲۷: خط ۴۶:
ابن‌ عجیبه‌ با مؤسس‌ طریقه درقاوی‌ ابوحامد العربی‌ درقاوی‌ (1173- 1238ق‌/1760-1823م‌) ارتباط نزدیک‌ داشته‌ و غالباً در آثار خود به‌ اقوال‌ او استشهاد می‌کند، ولی‌ ورود او به‌ این‌ طریقت‌ در پی‌ آشنایی‌ با سیدی‌ محمد بوزیدی‌ در 1208ق‌/1794م‌ و در 47 یا 48 سالگی‌ او بوده‌ است‌ <ref>نک: ابن‌ عجیبه‌، همان‌، 44</ref>.  
ابن‌ عجیبه‌ با مؤسس‌ طریقه درقاوی‌ ابوحامد العربی‌ درقاوی‌ (1173- 1238ق‌/1760-1823م‌) ارتباط نزدیک‌ داشته‌ و غالباً در آثار خود به‌ اقوال‌ او استشهاد می‌کند، ولی‌ ورود او به‌ این‌ طریقت‌ در پی‌ آشنایی‌ با سیدی‌ محمد بوزیدی‌ در 1208ق‌/1794م‌ و در 47 یا 48 سالگی‌ او بوده‌ است‌ <ref>نک: ابن‌ عجیبه‌، همان‌، 44</ref>.  


پیش‌ از این‌ زمان‌ وی‌ سالها به‌ تحصیل‌ علوم‌ ظاهر و تدریس‌ فقه‌ و حدیث‌ و تفسیر مشغول‌ بوده‌ و در عین‌ حال‌ به‌ زهد و عبادت‌ و ترک‌ و تجرد زندگی‌ می‌کرده‌ است‌ <ref>همان‌، 40</ref>. از این‌ روی‌ بسیاری‌ از تألیفات‌ او در اوایل‌ عمر، به‌ موضوعات‌ مربوط به‌ علوم‌ دینی‌ اختصاص‌ دارد.  
پیش‌ از این‌ زمان‌ وی‌ سال‌ها به‌ تحصیل‌ علوم‌ ظاهر و تدریس‌ فقه‌ و حدیث‌ و تفسیر مشغول‌ بوده‌ و در عین‌ حال‌ به‌ زهد و عبادت‌ و ترک‌ و تجرد زندگی‌ می‌کرده‌ است‌ <ref>همان‌، 40</ref>. از این‌ روی‌ بسیاری‌ از تألیفات‌ او در اوایل‌ عمر، به‌ موضوعات‌ مربوط به‌ علوم‌ دینی‌ اختصاص‌ دارد.  


اساس‌ روش‌ او در تصوف‌، حفظ حدود و ظواهر شرع‌ و وصول‌ به‌ حقیقت‌ از طریق‌ شریعت‌ است‌، چنانکه‌ خود شرط علم‌ باطن‌ را عمل‌ به‌ ظاهر شریعت‌ دانسته‌ و گفته‌ است‌ که‌ از علم‌ ظاهر به‌ علم‌ باطن‌ باید رسید و تا ظواهر درست‌ نشود و استقامت‌ نیاید، عمل‌ به‌ بواطن‌ درست‌ نخواهد شد:  
اساس‌ روش‌ او در تصوف‌، حفظ حدود و ظواهر شرع‌ و وصول‌ به‌ حقیقت‌ از طریق‌ شریعت‌ است‌، چنانکه‌ خود شرط علم‌ باطن‌ را عمل‌ به‌ ظاهر شریعت‌ دانسته‌ و گفته‌ است‌ که‌ از علم‌ ظاهر به‌ علم‌ باطن‌ باید رسید و تا ظواهر درست‌ نشود و استقامت‌ نیاید، عمل‌ به‌ بواطن‌ درست‌ نخواهد شد:  
خط ۶۱: خط ۸۰:


== منابع ==
== منابع ==
# ابن‌ عجیبه‌، ایقاظ الهمم‌ فی‌ شرح‌ الحکم‌، قاهره‌، 1331ق‌/1913م‌.
# ابن‌ عجیبه‌، ایقاظ الهمم‌ فی‌ شرح‌ الحکم‌، قاهره‌، 1331ق‌/1913م‌.
# همو، الفهرسة، به‌ کوشش‌ عبدالحمید صالح‌ حمدان‌، قاهره‌، 1990م‌.
# همو، الفهرسة، به‌ کوشش‌ عبدالحمید صالح‌ حمدان‌، قاهره‌، 1990م‌.
# صالح‌ حمدان‌، مقدمه‌ بر الفهرسة <ref>نک: ابن‌ عجیبه‌ در همین‌ مآخذ</ref>.
# صالح‌ حمدان‌، مقدمه‌ بر الفهرسة.
# ظاهریه‌، خطی‌ (نحو).
# ظاهریه‌، خطی‌ (نحو).
# علوش‌ و عبدالله‌ رجراجی‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربیة، رباط، 1954م‌.
# علوش‌ و عبدالله‌ رجراجی‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربیة، رباط، 1954م‌.
# وکیل‌، مختار، فهرست‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1390ق‌/1970م‌.
# وکیل‌، مختار، فهرست‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1390ق‌/1970م‌.
#Arberry; Michon, J. L. , L' autobiographie (Fahrasa) dy soufi marocain A h mad ibn q Ag] ba, Leiden, 1969; Trimingham, J. Spencer, The Sufi Orders in Islam, Oxford, 1971.
 
{{علمای اسلام}}


[[رده:عالمان]]
[[رده:عالمان]]