ابوغالب زراری

ابوغالب زراری
نام کامل	احمد بن محمد معروف به ابوغالب زراری
اطلاعات شخصی
سال تولد	285 ق، ۲۷۷ ش‌، ۸۹۸ م
محل تولد	کوفه
سال درگذشت	368 ق، ۳۵۷ ش‌، ۹۷۹ م
محل درگذشت	بغداد
دین	اسلام، شیعه
استادان	ابوالحسن علی بن حسین سعدآبادی عبدالله بن جعفر حمیری قمی احمدبن ادریس قمی حمیدبن زیاد نینوایی محمدبن یعقوب کلینی رازی بغدادی ابن عقده کوفی ابوطالب انباری
شاگردان	ابن عیاش جوهری ابن نوح سیرافی حسین بن عبیدالله غضائری شیخ مفید احمدبن عبدون
آثار	التاریخ الافضال مناسک الحج الکبیر و الصغیر دعاء السفر الرساله الی ابن ابنه ابی طاهر فی ذکر آل أعین
فعالیت‌ها	فقیه محدث متکلم ادیب شاعر

احمد بن محمد بن محمد بن سلیمان، ابوغالب زراری. فقیه، محدث، متکلم، ادیب و شاعر شیعه. از آثار او اکنون تنها «رساله آل اعین» در دست است که به کوشش محمدعلی موحد ابطحی در سال 1399هجری در اصفهان چاپ شده است.

معرفی اجمالی

احمد بن محمد بن محمد بن سلیمان، ابوغالب زراری. فقیه، محدث، متکلم، ادیب و شاعر شیعه. وی آخرین شخصیت علمی از سلسله «آل اعین بن سنسن» است. در سال 285 هجری در کوفه زاده شد. وفات او در جمادی‏ الاول سال 368 هجری پس از بازگشت از مکه، در بغداد روی داد و سپس جنازه او را به کوفه انتقال دادند و در همان‌جا به خاک سپردند. وی از نسل «اعین بن سنسن» و اصالت خانوادگی او به بلاد روم بر می‏‌گردد، زیرا «سنسن» راهبی مسیحی در یکی از بلاد روم بود، و «أعین» نیز از غلامان رومی بود که توسط یکی از شیبانیان کوفه خریداری شد و در کوفه تربیت اسلامی یافت. ابوغالب در یک خانواده مذهبی و مشهور به علم و دانش، نشو و نما پیدا کرد.

خاندان او از بزرگ‏‌ترین و با دوام‌‏ترین سلسله شیعی کوفه بودند که از زمان امام چهارم شیعیان یعنی از سال 94 تا 368هجری زعامت علمی شیعیان کوفه را به عهده داشتند. وی در سن پنج ‏سالگی پدر جوانش را از دست داد و از آن پس، جد او ابوطاهرمحمدبن سلیمان (م300ق) تربیت او را برعهده گرفت. در یازده‏ سالگی دانش حدیث و ضبط آن را آموخت و پس از درگذشت پدربزرگش، در سن کمتر از بیست‏ سالگی ازدواج کرد و از همسرش دارای فرزندی شد که درگذشت و در پی آن، میان وی با همسرش ناسازگاری پدید آمد و گویا همسرش در اثر هجوم قرمطیان به کوفه، کشته شد و او در ایام جوانی از کوفه راهی بغداد شد. در آن‌جا تحصیلات خود را ادامه داد و به تدریج با علوم رایج زمان خود آشنا شد. پس از آن، مسافرت‏‌هایی به قم و ری داشت و تحصیلات خود را نزد عالمان این شهرها تکمیل کرده و شاگردانی نیز تربیت نمود. وی در قم تحت تعلیم و سرپرستی «ابوالحسن علی بن حسین سعدآبادی» قرار داشت و با «جعفربن قولویه» (م367ق) هم‏‌بحث بود. اقامت‌گاه دائمی ابوغالب، بغداد بود اما مدتی در شهرری نیز اقامت داشت. شواهد موجود نشان می‌‏دهند که وی در340هجری در بغداد بود و تلعکبری (م385ق) از او حدیث شنید. در 350هجری توفیق زیارت خانه خدا را پیدا کرد و مدتی در آنجا زیست و به عبادت گذراند. در 356هجری وی به نگارش رساله‌‏ای در معرفی خاندان خود اشتغال داشت و پس از نگارش این رساله، چون فرزندی نداشت، آن را به نوه‏‌اش «محمدبن عبدالله» اهداء کرد تا شاید او خاندان فروپاشیده و منقرض شده‏‌اش را به یاد آورد و استمرار حدیث را در این سلسله ممکن سازد، اما این امید تحقق نیافت. در 367 هجری از مکه بازگشت و یک‌‏سال پس از آن درگذشت.

استادان

ابوغالب محضر استادان و دانشمندان زیادی را درک نموده است. مشهورترین اساتید او:

1. عبدالله بن جعفر حمیری قمی،
2. احمدبن ادریس قمی،
3. حمیدبن زیاد نینوایی،
4. محمدبن یعقوب کلینی رازی بغدادی،
5. ابن عقده کوفی،
6. ابوطالب انباری،

و بسیاری دیگر هستند.

شاگردان

ابوغالب زراری شاگردان زیادی داشته که معروف‏‌ترین آنها:

1. ابن عیاش جوهری (م401ق)،
2. ابن نوح سیرافی (م410ق)،
3. حسین بن عبیدالله غضائری(م411ق)،
4. شیخ مفید (م413ق)
5. و احمدبن عبدون (م423ق) بوده‌‏اند.

آثار

از تألیفات او کتاب‏‌های زیر را می‏‌توان نام برد:

1. «التاریخ»،
2. «الافضال»،
3. «مناسک الحج الکبیر و الصغیر»،
4. «دعاء السفر»،
5. «الرساله الی ابن ابنه ابی طاهر فی ذکر آل أعین».

کتاب تاریخ او کتابی بس بزرگ بود که ناتمام مانده و همین مقدار به اندازه هزار ورقه می‏‌شد. از آثار او اکنون تنها رساله آل اعین در دست است که به کوشش محمدعلی موحد ابطحی در سال 1399هجری در اصفهان چاپ شده است.

جستارهای وابسته

• کوفه
• جمادی‏ الاول
• مسیحی

منابع

• رجال نجاشی، ص 83 شماره 201؛
• رجال طوسی، ص 410 شماره 5953، وص 433 شماره 6199؛
• الفهرست، شیخ طوسی، ص 77 شماره 94؛
• معالم العلماء، ص 55 شماره 85؛
• رجال ابن داود، ص 43 شماره 125؛
• تنقیح المقال(حجری)، ج 1 ص 93 شماره 532؛
• الکنی و الالقاب، ج 1 ص 129؛
• تاریخ آل زراره، محمدعلی ابطحی، چاپ ربانی در دو مجلد، 1399ق؛
• دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج 1 ص 573.