۸۶٬۰۷۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
شناساندن عالمان و اندیشه‌وران اصلاح‌گرا و آنان که در اندیشه تقریب مذاهب اسلامی بوده‌اند، یکی از مهم‌ترین هدف‌های مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. در این مقاله، شرح حال اندیشهور اصلاح‌گرا و پیشگام نوآوری در علوم سنتی حوزه‌های علمیه، یعنی آیت‌الله شیخ محمدرضا مظفر از نظر می‌گذرد. آیت‌الله مظفر اگرچه یکی از صاحبان رأی و اندیشه در نزدیک کردن شیعه و سنی بوده است و در این راه گام‌هایی نیز برداشته، آنچه شخصیت او را از جهات دیگر ممتاز می‌سازد، شیوه‌های نو او در بازسازی فضای علمی جامعه است. در واقع راهی که او برای نزدیک کردن دل‌های ملل مسلمان اعم از شیعه و سنی پیش گرفته، برگرفته از همین شیوه‌های علمی و تألیف کتاب‌هایی روان و محکم در این زمینه است. وی که فرصت چندانی برای تحقق این آرمان بزرگ نداشته، بخشی از این راه بلند را پیموده و نخستین کارش را با سامان دادن به حوزه‌های علمیه و بالا بردن سطح آگاهی دانشجویان علوم دینی آغاز کرده است. وی در این راه گام‌های مؤثری برداشته که امید است آشنایی با شخصیت این مرد بزرگ، راه را برای برنامه‌های اصلاحی حوزه‌ها و دیگر مؤسسات علمی هموارتر سازد. | شناساندن عالمان و اندیشه‌وران اصلاح‌گرا و آنان که در اندیشه تقریب مذاهب اسلامی بوده‌اند، یکی از مهم‌ترین هدف‌های مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. در این مقاله، شرح حال اندیشهور اصلاح‌گرا و پیشگام نوآوری در علوم سنتی حوزه‌های علمیه، یعنی آیت‌الله شیخ محمدرضا مظفر از نظر می‌گذرد. آیت‌الله مظفر اگرچه یکی از صاحبان رأی و اندیشه در نزدیک کردن شیعه و سنی بوده است و در این راه گام‌هایی نیز برداشته، آنچه شخصیت او را از جهات دیگر ممتاز می‌سازد، شیوه‌های نو او در بازسازی فضای علمی جامعه است. در واقع راهی که او برای نزدیک کردن دل‌های ملل مسلمان اعم از شیعه و سنی پیش گرفته، برگرفته از همین شیوه‌های علمی و تألیف کتاب‌هایی روان و محکم در این زمینه است. وی که فرصت چندانی برای تحقق این آرمان بزرگ نداشته، بخشی از این راه بلند را پیموده و نخستین کارش را با سامان دادن به حوزه‌های علمیه و بالا بردن سطح آگاهی دانشجویان علوم دینی آغاز کرده است. وی در این راه گام‌های مؤثری برداشته که امید است آشنایی با شخصیت این مرد بزرگ، راه را برای برنامه‌های اصلاحی حوزه‌ها و دیگر مؤسسات علمی هموارتر سازد. | ||
==تولد و زادگاه== | ==تولد و زادگاه== | ||
شیخ محمدرضا مظفر در پنجم شعبان سال 1322 قمری در یکی از محله‌های [[نجف اشرف]] به نام «براق» چشم به جهان گشود و پنج ماه پیش از آن‌که از مادر متولد شود، پدرش را از دست داد و نام «محمدرضا» که پیش از این به پدرش تعلق داشت، بر وی نهاده شد. <ref>آقابزرگ طهرانی، ج2، ص772؛ محمدمهدی آصفی، ص60.</ref> آری، تقدیر این بود که وی به دیدار پدر موفق نشود؛ اما روح بزرگ و همت بلند پدر همواره با وی بود، و از آن پس تحت سرپرستی برادر بزرگ‌ترش شیخ عبدالنبی که جای خالی پدر را برای او پر کرده بود توانست حیات علمی سودمندی را برای خود رقم بزند. | شیخ محمدرضا مظفر در پنجم شعبان سال 1322 قمری در یکی از محله‌های [[نجف اشرف]] به نام «براق» چشم به جهان گشود و پنج ماه پیش از آن‌که از مادر متولد شود، پدرش را از دست داد و نام «محمدرضا» که پیش از این به پدرش تعلق داشت، بر وی نهاده شد. <ref>آقابزرگ طهرانی، ج2، ص772؛ محمدمهدی آصفی، ص60.</ref> آری، تقدیر این بود که وی به دیدار پدر موفق نشود؛ اما روح بزرگ و همت بلند پدر همواره با وی بود، و از آن پس تحت سرپرستی برادر بزرگ‌ترش شیخ عبدالنبی که جای خالی پدر را برای او پر کرده بود توانست حیات علمی سودمندی را برای خود رقم بزند. | ||
==پدر و مادر== | ==پدر و مادر== | ||
«آل مظفر» در نجف، افرادی خوشنام بودند و در دانش، مرتبه بلندی داشتند. از سده دوازدهم هجری قمری در [[حوزه علمیه نجف اشرف|حوزه علمیه نجف]]، شخصیت‌های برجسته‌ای از این خاندان در عرصه‌های متعدد و رشته‌های متنوع علوم اسلامی درخشیدند.<ref>ماضی النجف و حاضرها، ج3، ص360؛ محمدمهدی آصفی، ص59.</ref> پدرش آیت‌الله محمد بن عبدالله مظفر از سلسله «آل مظفر» و در زمره فقیهان و مجتهدان نجف بود. مادرش دختر علامه، شیخ عبدالحسین طریحی (م1293ق) است و او در دامان آن زن با فضیلت و با سرپرستی برادر بزرگش شیخ عبدالنبی مظفر (م1337ق) پرورش یافت. پس از درگذشت شیخ عبدالنبی، برادر دیگرش، شیخ محمدحسن مظفر (م1375ق) سرپرستی او را به عهده گرفت و راهنمای زندگی‌اش شد.<ref>علی الخاقانی، ج8، ص451.</ref> وی در ایام تحصیل به همراه برادر دیگرش، شیخ محمدحسین مظفر در درس برادر بزرگشان، شیخ محمدحسن مظفر شرکت می‌کردند و فضای خانواده آنها از مباحثات علمی و مذهبی آکنده بود. | «آل مظفر» در نجف، افرادی خوشنام بودند و در دانش، مرتبه بلندی داشتند. از سده دوازدهم هجری قمری در [[حوزه علمیه نجف اشرف|حوزه علمیه نجف]]، شخصیت‌های برجسته‌ای از این خاندان در عرصه‌های متعدد و رشته‌های متنوع علوم اسلامی درخشیدند.<ref>ماضی النجف و حاضرها، ج3، ص360؛ محمدمهدی آصفی، ص59.</ref> پدرش آیت‌الله محمد بن عبدالله مظفر از سلسله «آل مظفر» و در زمره فقیهان و مجتهدان نجف بود. مادرش دختر علامه، شیخ عبدالحسین طریحی (م1293ق) است و او در دامان آن زن با فضیلت و با سرپرستی برادر بزرگش شیخ عبدالنبی مظفر (م1337ق) پرورش یافت. پس از درگذشت شیخ عبدالنبی، برادر دیگرش، شیخ محمدحسن مظفر (م1375ق) سرپرستی او را به عهده گرفت و راهنمای زندگی‌اش شد.<ref>علی الخاقانی، ج8، ص451.</ref> وی در ایام تحصیل به همراه برادر دیگرش، شیخ محمدحسین مظفر در درس برادر بزرگشان، شیخ محمدحسن مظفر شرکت می‌کردند و فضای خانواده آنها از مباحثات علمی و مذهبی آکنده بود. | ||
==دوران تحصیل== | ==دوران تحصیل== | ||
محمدرضا پس از فراگیری خواندن و نوشتن، در سیزده سالگی راهی مکتب‌خانه علوم دینی شد و به آموختن مبانی و اصول ادبیات عرب پرداخت و در این مقطع از استاد، شیخ محمد طه حویزی بسیار بهره برد.<ref>همان، ص452.</ref> او سپس با عزمی راسخ دوره سطح فقه و اصول را سپری کرد و آن‌گاه دروس عالی این دو علم را در محضر استادانی چون شیخ [[محمدحسن مظفر]] (م1375ق)، [[میرزا محمد نائینی]] (1355ق)، شیخ آقا ضیاء عراقی (1361ق)، [[میرزا عبدالهادی شیرازی]] (1382ق)، [[ | محمدرضا پس از فراگیری خواندن و نوشتن، در سیزده سالگی راهی مکتب‌خانه علوم دینی شد و به آموختن مبانی و اصول ادبیات عرب پرداخت و در این مقطع از استاد، شیخ محمد طه حویزی بسیار بهره برد.<ref>همان، ص452.</ref> او سپس با عزمی راسخ دوره سطح فقه و اصول را سپری کرد و آن‌گاه دروس عالی این دو علم را در محضر استادانی چون شیخ [[محمدحسن مظفر]] (م1375ق)، [[میرزا محمد نائینی]] (1355ق)، شیخ آقا ضیاء عراقی (1361ق)، [[میرزا عبدالهادی شیرازی]] (1382ق)، [[سیدعلی قاضی طباطبایی]] (م1366ق) و شیخ محمدحسین اصفهانی (م1361ق) فرا گرفت. وی همچنین دوره فلسفه و عرفان را در محضر برخی از همین استادان به انجام رساند و به تدریج به حد کمال رسید.<ref>محمدمهدی آصفی، ص63؛ نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ج2، ص772.</ref> | ||
وی میان استادان خود بیشترین بهره را از شیخ محمدحسین اصفهانی برد. این استاد را می‌توان از معماران بزرگ علمی شیخ محمدرضا دانست که در شکل‌دهی شخصیت او تأثیر بسزایی داشت؛ به‌طوری که خط مشی اصولی، فقهی و فلسفی او بیشتر متأثر از دیدگاه‌های این استاد بوده است. احترام و تجلیل فراوان مظفر از مقام شیخ محمدحسین اصفهانی، گواه ارتباط تنگاتنگ و علاقه او به این استاد است.<ref>حاشیه مکاسب، شیخ محمدحسین اصفهانی، مقدمه به قلم محمدرضا مظفر.</ref> مظفر در سیر کسب دانش، افزون بر علوم دینی به فراگیری دانش‌هایی چون حساب، هندسه، جبر، هیأت و عروض روی آورد و در 21سالگی کتابی در علم عروض نوشت. <ref>گلشن ابرار، زیر نظر پژوهشکده باقر العلوم وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، قم، نشر معروف، ج2، ص681.</ref> | وی میان استادان خود بیشترین بهره را از شیخ محمدحسین اصفهانی برد. این استاد را می‌توان از معماران بزرگ علمی شیخ محمدرضا دانست که در شکل‌دهی شخصیت او تأثیر بسزایی داشت؛ به‌طوری که خط مشی اصولی، فقهی و فلسفی او بیشتر متأثر از دیدگاه‌های این استاد بوده است. احترام و تجلیل فراوان مظفر از مقام شیخ محمدحسین اصفهانی، گواه ارتباط تنگاتنگ و علاقه او به این استاد است.<ref>حاشیه مکاسب، شیخ محمدحسین اصفهانی، مقدمه به قلم محمدرضا مظفر.</ref> مظفر در سیر کسب دانش، افزون بر علوم دینی به فراگیری دانش‌هایی چون حساب، هندسه، جبر، هیأت و عروض روی آورد و در 21سالگی کتابی در علم عروض نوشت. <ref>گلشن ابرار، زیر نظر پژوهشکده باقر العلوم وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، قم، نشر معروف، ج2، ص681.</ref> | ||
شیخ محمدرضا، کنار تحصیل و تحقیق، به تدریس معارف حوزه نیز اشتغال داشت و نخست به تدریس رسائل<ref>كتاب رسائل از تألیفات محقق بی‌نظیر شیخ مرتضی انصاری است كه در موضوع اصول فقه بحث می‌كند و طلاب علوم دینی پس از شش سال تحصیل، هنگامی كه به مرحله سطح متوسط رسیده‌اند، آن را می‌خوانند.</ref>و مکاسب<ref>كتاب مكاسب نیز از جمله تألیفات محقق نام آشنای حوزه‌ها شیخ مرتضی انصاری است كه درباره فقه شیعه بحث می‌كند و طلاب حوزه‌ها در مرحله سطح متوسط و عالی، آن را می‌خوانند.</ref> پرداخت؛ آن‌گاه به تدریس دوره خارج فقه و اصول اهتمام ورزید. وی همچنین فلسفه اسلامی را به علاقه‌مندان این فن آموخت و از آن جمله کتاب اسفار ملاصدرا را در منزل خود تدریس می‌کرد. <ref>محمدمهدی آصفی، ص64؛ خلیلی، ج2، ص19.</ref> با این همه، روح تشنه و افکار نوگرای او با شیوه‌های سنتی آموزش در حوزه‌های علمیه سیراب نشد و اندیشه طرح جدیدی در نظام آموزشی مدارس علمیه را در سر داشت. | شیخ محمدرضا، کنار تحصیل و تحقیق، به تدریس معارف حوزه نیز اشتغال داشت و نخست به تدریس رسائل<ref>كتاب رسائل از تألیفات محقق بی‌نظیر شیخ مرتضی انصاری است كه در موضوع اصول فقه بحث می‌كند و طلاب علوم دینی پس از شش سال تحصیل، هنگامی كه به مرحله سطح متوسط رسیده‌اند، آن را می‌خوانند.</ref>و مکاسب<ref>كتاب مكاسب نیز از جمله تألیفات محقق نام آشنای حوزه‌ها شیخ مرتضی انصاری است كه درباره فقه شیعه بحث می‌كند و طلاب حوزه‌ها در مرحله سطح متوسط و عالی، آن را می‌خوانند.</ref> پرداخت؛ آن‌گاه به تدریس دوره خارج فقه و اصول اهتمام ورزید. وی همچنین فلسفه اسلامی را به علاقه‌مندان این فن آموخت و از آن جمله کتاب اسفار ملاصدرا را در منزل خود تدریس می‌کرد. <ref>محمدمهدی آصفی، ص64؛ خلیلی، ج2، ص19.</ref> با این همه، روح تشنه و افکار نوگرای او با شیوه‌های سنتی آموزش در حوزه‌های علمیه سیراب نشد و اندیشه طرح جدیدی در نظام آموزشی مدارس علمیه را در سر داشت. | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
# اصول الفقه: این اثر زیبا که سال‌ها جزو متون درسی حوزه‌های علمیه است،<ref>و هم اكنون این كتاب برای طلاب سال پنجم و ششم حوزه تدریس می‌شود.</ref> به حقیقت نوعی نوسازی در نگارش کتاب‌های درسی دوره سطح شمرده می‌شود و مؤلف فرزانه، آن را به منظور تدریس در دانشکده فقه نجف نوشته است. نوآوری علمی، اتقان و عمق مطالب، اصول فقه را اثری جاودان ساخته و استاد به منظور رفع خلأ موجود بین دو کتاب معالم<ref>كتاب معالم الدین در زمان علامه مظفر جزو كتاب‌های دوره مقدماتی حوزه بود كه برای طلاب سال سوم تدریس می‌شد؛ ولی اكنون از متون درسی حوزه حذف شده و به جای آن كتاب الموجز قرار گرفته است.</ref> و کفایه <ref>كتاب كفایه الاصول، جزو متون سطح عالی حوزه است كه برای طلاب و فضلای سال نهم و دهم حوزه تدریس می‌شود و نویسنده آن از شاگردان ممتاز شیخ انصاری بوده است.</ref> و با تأسی از ابتکار استاد خویش، شیخ محمدحسین اصفهانی در دسته‌بندی مطالب، آن را تنظیم کرده است. تاکنون شرح‌های بسیاری به ویژه به زبان فارسی بر این کتاب نوشته شده است. | # اصول الفقه: این اثر زیبا که سال‌ها جزو متون درسی حوزه‌های علمیه است،<ref>و هم اكنون این كتاب برای طلاب سال پنجم و ششم حوزه تدریس می‌شود.</ref> به حقیقت نوعی نوسازی در نگارش کتاب‌های درسی دوره سطح شمرده می‌شود و مؤلف فرزانه، آن را به منظور تدریس در دانشکده فقه نجف نوشته است. نوآوری علمی، اتقان و عمق مطالب، اصول فقه را اثری جاودان ساخته و استاد به منظور رفع خلأ موجود بین دو کتاب معالم<ref>كتاب معالم الدین در زمان علامه مظفر جزو كتاب‌های دوره مقدماتی حوزه بود كه برای طلاب سال سوم تدریس می‌شد؛ ولی اكنون از متون درسی حوزه حذف شده و به جای آن كتاب الموجز قرار گرفته است.</ref> و کفایه <ref>كتاب كفایه الاصول، جزو متون سطح عالی حوزه است كه برای طلاب و فضلای سال نهم و دهم حوزه تدریس می‌شود و نویسنده آن از شاگردان ممتاز شیخ انصاری بوده است.</ref> و با تأسی از ابتکار استاد خویش، شیخ محمدحسین اصفهانی در دسته‌بندی مطالب، آن را تنظیم کرده است. تاکنون شرح‌های بسیاری به ویژه به زبان فارسی بر این کتاب نوشته شده است. | ||
# المنطق: این اثر، مجموعه درس‌های ارائه شده استاد از سال 1357 قمری در دانشکده منتدی النشر است و در جایگاه متن مهم درسی، مقامی ویژه را به خود اختصاص داده. این کتاب هم اکنون برای طلاب سال دوم و سوم حوزه تدریس می‌شود. | # المنطق: این اثر، مجموعه درس‌های ارائه شده استاد از سال 1357 قمری در دانشکده منتدی النشر است و در جایگاه متن مهم درسی، مقامی ویژه را به خود اختصاص داده. این کتاب هم اکنون برای طلاب سال دوم و سوم حوزه تدریس می‌شود. | ||
# عقاید الامامیه: این کتاب مجموعه‌ای از عقاید اسلامی است که بر پایه تفکر شیعی نوشته، و به صورتی فشرده و رسا تنظیم شده است. این اثر بر خلاف کتاب‌های کلامی پیشینیان، از هرگونه پیچیدگی عاری، و برای همگان قابل فهم است. استاد مظفر پیش‌تر، این مطالب را در سال 1363 قمری در دانشکده منتدی النشر ارائه کرده بود؛ سپس آن را با این نام و همچنین با نام عقاید الشیعه چاپ کرد و هدف عالی او از نگارش آن، تقریب بین مذاهب اسلامی بود.<ref>گلشن ابرار، ج2، ص684.</ref> کتاب حاضر را ناشران گوناگونی در کشورهای مختلف اسلامی چاپ کرده‌اند؛ اما در بعضی از این چاپ‌ها که در قاهره به وسیله انتشارات مطبوعات النجاح در 1381 قمری و همچنین در ایران به وسیله انتشارات انصاریان و انتشارات رضی در قم و انتشارات مکتبة النینوی در تهران صورت گرفته، مقدمه حامد حفنی داوود در آن درج شده که بسیار سودمند است. مقدمه‌ای که محمدجواد طریحی بر آن نگاشته و انتشارات مؤسسه [[ | # عقاید الامامیه: این کتاب مجموعه‌ای از عقاید اسلامی است که بر پایه تفکر شیعی نوشته، و به صورتی فشرده و رسا تنظیم شده است. این اثر بر خلاف کتاب‌های کلامی پیشینیان، از هرگونه پیچیدگی عاری، و برای همگان قابل فهم است. استاد مظفر پیش‌تر، این مطالب را در سال 1363 قمری در دانشکده منتدی النشر ارائه کرده بود؛ سپس آن را با این نام و همچنین با نام عقاید الشیعه چاپ کرد و هدف عالی او از نگارش آن، تقریب بین مذاهب اسلامی بود.<ref>گلشن ابرار، ج2، ص684.</ref> کتاب حاضر را ناشران گوناگونی در کشورهای مختلف اسلامی چاپ کرده‌اند؛ اما در بعضی از این چاپ‌ها که در قاهره به وسیله انتشارات مطبوعات النجاح در 1381 قمری و همچنین در ایران به وسیله انتشارات انصاریان و انتشارات رضی در قم و انتشارات مکتبة النینوی در تهران صورت گرفته، مقدمه حامد حفنی داوود در آن درج شده که بسیار سودمند است. مقدمه‌ای که محمدجواد طریحی بر آن نگاشته و انتشارات مؤسسه [[علی بن ابی طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] در قم آن را چاپ کرده نیز بسیار مفید است. گفتنی است کتاب حاضر با مقدمه حامد حفنی داوود را کاظم خلخالی به زبان فارسی ترجمه، و انتشارات حضور آن را در قم چاپ کرده است. | ||
'''از آثار دیگر او که به صورت کتاب و مقاله چاپ شده‌اند، عبارتند از:''' | |||
# احلام الیقظه؛ | # احلام الیقظه؛ | ||
# تاریخ الاسلام؛ | # تاریخ الاسلام؛ | ||