۸۷٬۱۹۹
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رفته اند' به 'رفتهاند') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۷: | خط ۷: | ||
شیوع بیماری کرونا موجب شد که در این مقاله به صورت تحلیلی به اختصار به بهرهگیری از ظرفیتها و راهکارهای سیاسی، اقتصادی و علمی [[جهان اسلام]] در مواجهه با مشکلاتی چون کرونا بپردازیم. | شیوع بیماری کرونا موجب شد که در این مقاله به صورت تحلیلی به اختصار به بهرهگیری از ظرفیتها و راهکارهای سیاسی، اقتصادی و علمی [[جهان اسلام]] در مواجهه با مشکلاتی چون کرونا بپردازیم. | ||
این مقاله سعی دارد با هدف بازگشت به عصر طلایی جهان اسلام و دوره باشکوه پیشرانی مسلمانان در توسعه علم و فناوری در جهان تلنگری باشد برای توجه دادن همگان به ظرفیت کشورهای اسلامی و نخبگان، تا این ظرفیتهای | این مقاله سعی دارد با هدف بازگشت به عصر طلایی جهان اسلام و دوره باشکوه پیشرانی مسلمانان در توسعه علم و فناوری در جهان تلنگری باشد برای توجه دادن همگان به ظرفیت کشورهای اسلامی و نخبگان، تا این ظرفیتهای بیبدیل در مسیر حل چالشهای جهان اسلام قرار گیرند. | ||
= | =مفهومشناسی= | ||
== جهان اسلام == | == جهان اسلام == | ||
جهان اسلام یک واژه بسیار کاربردی است که تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است. اما تعریفهای مختلف به نحوی در جامعیت یا مانعیت دچار ایراد هستند؛ زیرا یا بر اساس جغرافیا، نوع حکومت، معیارهای فرهنگی (مستوفی الممالک، رضا، جغرافیای کشورهای اسلامی، ص15)، تعاملات سیاسی؛ مانند عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی(گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان نشین جهان، ص 61/ مظفری محمد حسین، کشورهای اسلامی و حقوق بشر، ص20)، تاریخ پیدایش کاربرد این مفهوم(زیر نظر حداد عادل، غلامعلی، دانشنامه جهان اسلام، ج11، ص451) و یا درصد جمعیت(اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، مدخل ج1، ص 1) و ... تعریف کردهاند و همه این موارد یا قابلیت تطبیق بر جمیع ندارند و یا حسب شرایط گوناگون، متغیر هستند. | جهان اسلام یک واژه بسیار کاربردی است که تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است. اما تعریفهای مختلف به نحوی در جامعیت یا مانعیت دچار ایراد هستند؛ زیرا یا بر اساس جغرافیا، نوع حکومت، معیارهای فرهنگی (مستوفی الممالک، رضا، جغرافیای کشورهای اسلامی، ص15)، تعاملات سیاسی؛ مانند عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی (گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان نشین جهان، ص 61/ مظفری محمد حسین، کشورهای اسلامی و حقوق بشر، ص20)، تاریخ پیدایش کاربرد این مفهوم(زیر نظر حداد عادل، غلامعلی، دانشنامه جهان اسلام، ج11، ص451) و یا درصد جمعیت(اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، مدخل ج1، ص 1) و ... تعریف کردهاند و همه این موارد یا قابلیت تطبیق بر جمیع ندارند و یا حسب شرایط گوناگون، متغیر هستند. | ||
اگر بخواهیم جهان اسلام را یک مجموعه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی واحد بدانیم که در عرصههای گوناگون زندگی بشر قابلیت بروز و تاثیر داشته باشد، ابتدا باید به یک تصور مفهومی با تکیه بر آرمانهای مشترک، مطابق با مصداق خارجی آن دست یابیم تا هم دچار چالشهای بعدی نشویم و هم | اگر بخواهیم جهان اسلام را یک مجموعه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی واحد بدانیم که در عرصههای گوناگون زندگی بشر قابلیت بروز و تاثیر داشته باشد، ابتدا باید به یک تصور مفهومی با تکیه بر آرمانهای مشترک، مطابق با مصداق خارجی آن دست یابیم تا هم دچار چالشهای بعدی نشویم و هم زمینهای برای تحقق آن به گونه عینی به وجود آید؛ لذا همان گونه که اسلام فرازمانی و فرامکانی است، اساس تعریف ما از جهان اسلام نیز باید فرازمانی و فرامکانی باشد. | ||
«جهان اسلام» بیش از آنکه بیانگر یک موقعیت جغرافیایی باشد، معرف هویت حدود یک و نیم میلیارد انسان است که دارای آیین و دینی مشترک هستند. از آنجا که اقلیتهای مسلمان در جای جای دنیا اعم از کشورهای مسلمان و غیر مسلمان رو به فزونی است، به نظر میرسد که تعریف پویا، جامع و مانع جهان اسلام عبارت است از: تمام مسلمانان جهان با تمام ظرفیتهای بالقوه و بالفعل و محدودیتها و مشکلاتی که دارند. | «جهان اسلام» بیش از آنکه بیانگر یک موقعیت جغرافیایی باشد، معرف هویت حدود یک و نیم میلیارد انسان است که دارای آیین و دینی مشترک هستند. از آنجا که اقلیتهای مسلمان در جای جای دنیا اعم از کشورهای مسلمان و غیر مسلمان رو به فزونی است، به نظر میرسد که تعریف پویا، جامع و مانع جهان اسلام عبارت است از: تمام مسلمانان جهان با تمام ظرفیتهای بالقوه و بالفعل و محدودیتها و مشکلاتی که دارند. | ||
در فقه اسلامی، مسلمان این گونه تعریف شده است: مسلمان کسی است که بپذیرد: هیچ خدایی جز «اللّه» نیست و [[ | در فقه اسلامی، مسلمان این گونه تعریف شده است: مسلمان کسی است که بپذیرد: هیچ خدایی جز «اللّه» نیست و [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد صلی الله علیه و آله]] و سلم پیامبر خداوند است. کسی که این دو را قبول داشته باشد و به زبان هم اقرار کند، مسلمان است. ([[سید روحالله موسوی خمینی|خمینی، روحالله]]، 1279-1368، ص31) | ||
== مشکلات فراگیر == | == مشکلات فراگیر == | ||
خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
== ظرفیتهای جغرافیایی == | == ظرفیتهای جغرافیایی == | ||
جهان اسلام شامل یک بدنه اصلی است که از کرانههای اقیانوس اطلس شروع شده است و با جهتی تقریباً از جنوب غربی به شمال شرقی، تا غرب چین امتداد | جهان اسلام شامل یک بدنه اصلی است که از کرانههای اقیانوس اطلس شروع شده است و با جهتی تقریباً از جنوب غربی به شمال شرقی، تا غرب چین امتداد مییابد. | ||
خارج از این بدنه ی پیوسته و یک پارچه ی ارضی و جغرافیایی، قطعات پراکنده ی جغرافیایی نیز در اطراف آن یا سایر مناطق جهان وجود دارد که اکثریت قاطع یا نسبی جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل میدهند. (عزتی، 1378، ص31) قلمرو جغرافیایی جهان اسلام را -که از اکثریت بیش از 50 درصد مسلمان برخوردار است- میتوان به دوازده منطقه ی جغرافیایی محدودتر، به شرح زیر تقسیمبندی نمود: | خارج از این بدنه ی پیوسته و یک پارچه ی ارضی و جغرافیایی، قطعات پراکنده ی جغرافیایی نیز در اطراف آن یا سایر مناطق جهان وجود دارد که اکثریت قاطع یا نسبی جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل میدهند. (عزتی، 1378، ص31) قلمرو جغرافیایی جهان اسلام را -که از اکثریت بیش از 50 درصد مسلمان برخوردار است- میتوان به دوازده منطقه ی جغرافیایی محدودتر، به شرح زیر تقسیمبندی نمود: | ||
خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
== ظرفیتهای اقتصادی == | == ظرفیتهای اقتصادی == | ||
امروزه اقتصاد فراتر از معیشت و دادوستد مطرح است. نقش آن در اقتدار آفرینی برای اقوام و ملتها، روشن و آشکار است. اقتصاد جهانی برخلاف آوازه زیبایش، به دنبال تسهیل متعادل مبادلات بینالمللی برای همه کشورها نیست، بلکه هدف آن ایجاد محدودیت و بهره کشی از ملتهای ضعیف تر است. ازین رو | امروزه اقتصاد فراتر از معیشت و دادوستد مطرح است. نقش آن در اقتدار آفرینی برای اقوام و ملتها، روشن و آشکار است. اقتصاد جهانی برخلاف آوازه زیبایش، به دنبال تسهیل متعادل مبادلات بینالمللی برای همه کشورها نیست، بلکه هدف آن ایجاد محدودیت و بهره کشی از ملتهای ضعیف تر است. ازین رو بهرهبرداری از ظرفیتهای اقتصادی جهان اسلام، برای مواجهه با سیاستهای اقتصادی قدرتهای ظالم و پیشرفت مسلمانان و عموم مظلومان جهان امری ضروری است. | ||
برخی از ظرفیتهای مهم اقتصادی جهان اسلام به اختصار عبارتند از: | برخی از ظرفیتهای مهم اقتصادی جهان اسلام به اختصار عبارتند از: | ||
خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
- بازار بزرگ مصرف جامعه مسلمانان در سراسر دنیا؛ | - بازار بزرگ مصرف جامعه مسلمانان در سراسر دنیا؛ | ||
- نیروی کار فراوان به وسعت جامعه جهانی مسلمانان که یا بی کار | - نیروی کار فراوان به وسعت جامعه جهانی مسلمانان که یا بی کار ماندهاند و یا با حق الزحمه بسیار پایین در خدمت قدرتهای اقتصادی غیر مسلمان هستند؛ | ||
- (دسترسی به سه اقیانوس بزرگ و چهار قاره ی جهان به طور مستقیم؛ | - (دسترسی به سه اقیانوس بزرگ و چهار قاره ی جهان به طور مستقیم؛ | ||
خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
- دربر داشتن 70 % ذخایر نفت جهان و حدود 30 % گاز طبیعی جهان؛ | - دربر داشتن 70 % ذخایر نفت جهان و حدود 30 % گاز طبیعی جهان؛ | ||
- برخورداری از منابع آب شیرین | - برخورداری از منابع آب شیرین رودخانهای و دریاچه ای؛ | ||
- برخورداری از جلگههای حاصل خیز و برجسته در جهان؛ | - برخورداری از جلگههای حاصل خیز و برجسته در جهان؛ | ||
خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
- وجود سازمانهای بینالمللی اسلامی؛ از قبیل: | - وجود سازمانهای بینالمللی اسلامی؛ از قبیل: | ||
* [[سازمان | * [[سازمان همکاری اسلامی|سازمان همکاریهای اسلامی]] | ||
* [[سازمان بینالمللی شهرها و پایتختهای اسلامی]] | * [[سازمان بینالمللی شهرها و پایتختهای اسلامی]] | ||
* [[شورای حکمای مسلمان]] | * [[شورای حکمای مسلمان]] | ||
خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
== استبداد داخلی == | == استبداد داخلی == | ||
در برخی از کشورهای اسلامی، حکومتها و دولتهای مستبد و جدای از خواست مردم برای تثبیت موقعیت خود با دست به دامان قدرتهای جهانی شده و به جای تلاش برای نیل به خواست ملت و آرمانهای اسلامی، به اربابان و حامیان خود خدمت میکنند. این دولتها جامعه را از مسیر حق و عدالت خارج ساخته و زمینه اختلافات و خصومت و دشمنی را فراهم میآورند؛ زیرا بقای آنها در جدایی مردم از عرصه سیاست و عدم اتحاد و یک پارچگی ملت است. تکیه بر | در برخی از کشورهای اسلامی، حکومتها و دولتهای مستبد و جدای از خواست مردم برای تثبیت موقعیت خود با دست به دامان قدرتهای جهانی شده و به جای تلاش برای نیل به خواست ملت و آرمانهای اسلامی، به اربابان و حامیان خود خدمت میکنند. این دولتها جامعه را از مسیر حق و عدالت خارج ساخته و زمینه اختلافات و خصومت و دشمنی را فراهم میآورند؛ زیرا بقای آنها در جدایی مردم از عرصه سیاست و عدم اتحاد و یک پارچگی ملت است. تکیه بر دولتهای اجنبی و اعتـماد به آنها، موجب تحـقیر ملت میشـود و در یک جـامـعـه تحقیر شده، تعصبات قومی و نژادی تجلی پیدا میکند و به بروز اختلافات داخلی منجر میگردد. در این صورت مجالی برای یافتن و پرورش استعدادها یافت نخواهد شد. (موثقی، 1378 ،ص309) | ||
== اختلافات سیاسی == | == اختلافات سیاسی == | ||
از جمله موانع بهرهمندی از ظرفیتهای جهان اسلام، وجود ناهمگونی در نظامهای حکومتی و ساختارهای سیاسی کشورهای اسلامی است که غالباً منجر به اختلافات سیاسی میگردد. در برخی از کشورها نظام پادشاهی و در برخی دیگر نظام جهموری برپاست. برخی از حکومتها | از جمله موانع بهرهمندی از ظرفیتهای جهان اسلام، وجود ناهمگونی در نظامهای حکومتی و ساختارهای سیاسی کشورهای اسلامی است که غالباً منجر به اختلافات سیاسی میگردد. در برخی از کشورها نظام پادشاهی و در برخی دیگر نظام جهموری برپاست. برخی از حکومتها محافظهکار و برخی انقلابی اند. حکومتهای انقلابی مخالف نفوذ و سیاستهای مداخله جویانه حکومتهای استکباری و استعماری هستند. | ||
این اختلاف ساختاری که منجر به اختلاف در | این اختلاف ساختاری که منجر به اختلاف در سیاستگذاری میشود، مانع اتفاق نظر بر موضوعات پیشنهادی برای هم گرایی و بهرهمندی از ظرفیتها است؛ زیرا برخی به دنبال مسلط ساختن بیگانگان بر امور مسلمین و برخی دیگر به دنبال ممانعت از این تسلط هستند. از سویی به دلیل تاثیرپذیری مردم مسلمان سایر کشورها از سیاستهای حکومتهای انقلابی مسلمان، دولتهای محافظهکار برای حفظ موقعیت خود و عدم روبرویی با قدرتهای استکباری، از تعامل و نزدیکی با انقلابیون پرهیز میکنند. این عامل نیز مانع بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام است. | ||
== بی ثباتی سیاسی == | == بی ثباتی سیاسی == | ||
بسیاری از کشورهای اسلامی که بعد از جنگ جهانی دوم به استقلال رسیدند، همواره با بی ثباتی داخلی مواجه بودهاند؛ زیرا میراث استعمار و اشغال خاک یک کشور توسط بیگانگان، تا سالها | بسیاری از کشورهای اسلامی که بعد از جنگ جهانی دوم به استقلال رسیدند، همواره با بی ثباتی داخلی مواجه بودهاند؛ زیرا میراث استعمار و اشغال خاک یک کشور توسط بیگانگان، تا سالها گریبانگیر مردم آن کشور خواهد بود و تمام آنها به نوعی در معرض آسیبهای اجتماعی قرار خواهند گرفت و این موضوع از عملیات بی شمار تروریستی در گوشه و کنار این گونه کشورها به خوبی ثابت میشود.)اشمیت، 1367 ،ص151) وجود جریانهای مخالف داخلی، کودتا، ترور، درگیریهای قومی و مذهبی، جنگ داخلی و تغییر حکومتها از جمله عوامل بی ثباتی به شمار میروند که غالب کشورهای اسلامی در مقاطع مختلف آنها را تجربه کردهاند. بررسیها نشان میدهد که این عوامل غالباً ریشه در استبداد داخلی و استعمار خارجی دارد. بی ثباتی کشورها گاه موجب تغییر پی درپی حکومتها و روی کار آمدن دولتهای جدید در آنها میشود و گاه موجب ناپایداری سیاستها و دگرگونی خط مشیها میگردد. طبعاً این گونه تغییرات در یک کشور، برنامهها، سیاستها و اهداف وحدت و هم گرایی در یک مجموعه را تحت تأثیر قرار میدهد. در واقع، با تغییر دولتها، کسانی که در رأس امور قرار گرفتهاند، در نیمه راه اجرای طرحها و برنامهها، معدوم یا از کار برکنار میشوند (هاریسون، 1364 ،ص469) از این رو پیگیری روند همکاریهای جهان اسلام با مشکل مواجه میگردد. | ||
== ضعف امنیتی == | == ضعف امنیتی == | ||
خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
== ضعف اقتصادی == | == ضعف اقتصادی == | ||
تحریم اقتصادی امروز به مهمترین ابزار | تحریم اقتصادی امروز به مهمترین ابزار سلطهطلبیِ استکباری تبدیل شده است. درهمتنیدگی نظامهای اقتصادی، تجاری و مالی بینالمللی با نظام اقتصادی آمریکا و دلاریزه شدن اقتصادهای ملی و جهانی، این امکان را برای [[آمریکا|ایالات متحده]] فراهم کرده تا سلطهجویی خود را با «تهدیدات تحریمی» و «تروریسم اقتصادی» پیش برده و خواستههای نامشروع خود را به کشورهای دیگر تحمیل کند. جهان اسلام باید تدابیری برای رهایی خود از سلطه دلار و سیستم مالی آمریکا پیشبینی کند. واقعیت آن است که کشورهای اسلامی از نظر اقتصادی، مکمل یکدیگر هستند و ایجاد سازوکارهای خاصی برای همکاریهای بانکی و مالی میان کشورهای اسلامی، استفاده از پول ملی در تجارت متقابل، عقد موافقتنامههای تجارت ترجیحی در جهان اسلام، سرمایهگذاری در زمینههای دارایِ مزیت نسبی و دیگر ایدههایی از این دست باید مورد کارشناسان اقتصادی [[جهان اسلام]] قرار گیرند. | ||
== توسعه نیافتگی == | == توسعه نیافتگی == | ||
آسیبهایی مانند ضعف حکمرانی، فقر، بیکاری، فساد، خشونت و افراطیگریِ فزاینده و فرساینده، ثبات و حاکمیت ملی را دربخشی از جهان اسلام در معرض خطر قرار داده است. مسائل کلانی چون جهانی شدنِ اقتصادی و اجتماعی، بروز گفتمانهای جدید در عرصه مردمسالاری و حقوق بشر، توجه روزافزون به قدرتهای نرمافزاری، افزایش سطح دسترسی به اطلاعات، و رشد فزاینده بازیگرانِ غیردولتی، بر ابعاد این چالش میافزاید. سیاستگذاریهای آرمانخواهانه اما واقعگرایانه در عرصه توسعه، اکنون یک ضرورت اجتنابناپذیر است. | آسیبهایی مانند ضعف حکمرانی، فقر، بیکاری، فساد، خشونت و افراطیگریِ فزاینده و فرساینده، ثبات و حاکمیت ملی را دربخشی از جهان اسلام در معرض خطر قرار داده است. مسائل کلانی چون جهانی شدنِ اقتصادی و اجتماعی، بروز گفتمانهای جدید در عرصه مردمسالاری و حقوق بشر، توجه روزافزون به قدرتهای نرمافزاری، افزایش سطح دسترسی به اطلاعات، و رشد فزاینده بازیگرانِ غیردولتی، بر ابعاد این چالش میافزاید. سیاستگذاریهای آرمانخواهانه اما واقعگرایانه در عرصه توسعه، اکنون یک ضرورت اجتنابناپذیر است. | ||
== | == ملیگرایی افراطی == | ||
عامل دیگری که موجب تضعیف [[جهان اسلام|امت اسلامی]] و دور شدن آن از رشد و تعالی و بهرهمندی از ظرفیتها شده است، افراط در | عامل دیگری که موجب تضعیف [[جهان اسلام|امت اسلامی]] و دور شدن آن از رشد و تعالی و بهرهمندی از ظرفیتها شده است، افراط در ملیگرایی است. | ||
ملی گرایی در اصل نوعی برداشت فکری در یک جامعه سیاسی است که بر پایه مشترکاتی چون فرهنگ، زبان، آداب و سنن و تعلّقات خونی، نژادی و قبیله ای به وجود میآید. | ملی گرایی در اصل نوعی برداشت فکری در یک جامعه سیاسی است که بر پایه مشترکاتی چون فرهنگ، زبان، آداب و سنن و تعلّقات خونی، نژادی و قبیله ای به وجود میآید. ملیگرایی گاه ریشه در برتری طلبی نژادی و قومی دارد که از آن به شوونیسم یا ملیگرایی افراطی تعبیر میشود و از خلال آن، گاه برخی مکاتب انحرافی ظهور میکنند که از جمله میتوان به فاشیسم و نازیسم اشاره کرد (کاظمی، 1378 ،صص136-135.) | ||
با خاتمه جنگ جهانی اول، نهضت | با خاتمه جنگ جهانی اول، نهضت استقلالطلبی و رشد ملیگرایی در کشورهای اسلامی به-ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا شروع شد. البته در رواج این پدیده باید به نوعی استعمار غرب را جستجو کرد؛ زیرا اروپا در صدد جدا کردن اعراب از امپراطوری عثمانی و نابودی آن بود. بعد از جنگ جهانی دوم، درحالی که تمایلات «فراملی گرایی» در میان کشورهای اروپایی رو به افزایش بود، کشورهای اسلامی برای مقابله با استعمار، در پی تقویت ملیگرایی و بسیج نیروهای ملی بودند که در نتیجه آن، روند استعمارزدایی در کشورهای آسیایی و آفریقایی شکل گرفت و دولتهای مستقل ملی در این مناطق ظاهر شدند. برخلاف گرایش نوع اول که به دنبال وحدت و تقویت همگرایی بود، گرایش نوع دوم به دلیل افراط در ملیگرایی، جداییطلبانه و استقلال خواهانه بود و در نتیجه، تضعیف روند همگرایی را به دنبال داشت (مقتدر، 1370 ،صص82-74) | ||
با دقت در رویه عملکرد سیاسی کشورهای عربی خاورمیانه نیز دریافت میشود، آنها نیز گرفتار فریب | با دقت در رویه عملکرد سیاسی کشورهای عربی خاورمیانه نیز دریافت میشود، آنها نیز گرفتار فریب ملیگرایی شدهاند. آنها نه تنها کشورهای اسلامی غیر عرب را از دایره تعاملات و همکاری-ها دور رانده اند؛ بلکه در میان خودشان نیز دچار اختلاف شدهاند. | ||
== استعمار خارجی == | == استعمار خارجی == | ||
خط ۱۵۰: | خط ۱۵۰: | ||
== صهیونیسم == | == صهیونیسم == | ||
قدرتهای استعماری که در سدههای گذشته با فناوریهای پیشرفته و تهاجم فرهنگی بر جهان اسلام سیطره پیدا کرده بودند، با خلق یک مکتب نوظهور به نام «صهیونیسم»، جنگی فرسایشی را بر ملتهای مسلمان تحمیل کردند. در واقع، اشغال [[فلسطین]] توطئه مشترک جمعی از پیروان مسیحیت و یهودیت در سدههای اخیر بود که به دست صهیونیستها صورت گرفت. (ولایتی، 1376 ،صص7-5) صهیونیسم به عنوان ابزار استعمار، با ایجاد اختلاف میان امت اسلامیتوانسته است بسیاری از جنبشهای عربی و اسلامی را متلاشی کند. ایجاد مسئله فلسطین به عنوان مهمترین عامل اختلاف میان کشورهای عضو [[اتحادیه عرب]] و [[سازمان همکاری اسلامی|سازمان کنفرانس اسلامی]]، مانع تحقق همافزایی آنها شده است. | |||
== وابستگی به دشمن == | == وابستگی به دشمن == | ||
مهمترین تهدید برای متلاشی ساختن شیرازه یک ملت، نفوذ و انهدام اندیشه و فرهنگ آن ملت است. یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در گشایش راه نفوذ دشمن، وابستگی به او و اعوان و انصار اوست. به هر اندازه و در هر | مهمترین تهدید برای متلاشی ساختن شیرازه یک ملت، نفوذ و انهدام اندیشه و فرهنگ آن ملت است. یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در گشایش راه نفوذ دشمن، وابستگی به او و اعوان و انصار اوست. به هر اندازه و در هر زمینهای اعم از اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی مستقیم یا غیر مستقیم، که به دشمن نیازمندی و وابستگی وجود داشته باشد، دشمن راه نفوذ خود را مییابد. | ||
=اقدامات جهان اسلام برای بهرهمندی از ظرفیتها= | =اقدامات جهان اسلام برای بهرهمندی از ظرفیتها= | ||
کشورهای اسلامی مختلف در برهههای گوناگون حسب شرایط برای همگرایی و همافزایی و تقویت استعدادهای خود اقداماتی نمودهاند که برخی عملی و به شکست منتهی شده و برخی دیگر به امید | کشورهای اسلامی مختلف در برهههای گوناگون حسب شرایط برای همگرایی و همافزایی و تقویت استعدادهای خود اقداماتی نمودهاند که برخی عملی و به شکست منتهی شده و برخی دیگر به امید آیندهای روشن ادامه فعالیت میدهند و برخی دیگر نیز در حد پیشنهاد باقی ماندهاند. در اینجا به اختصار برخی از این اقدامات را برمیشمریم: | ||
== اتحادها و ائتلافهای سیاسی == | == اتحادها و ائتلافهای سیاسی == | ||
=== الف: جمهوری متحده عربی === | === الف: جمهوری متحده عربی === | ||
در ژانویه 1958 ،رهبران [[مصر]] و [[سوریه]] با امضای توافقنامهای، وحدت خود در قالب [[جمهوری متحده عربی]] را اعلام کردند. متعاقباً در فوریه همان سال، تشکیل این جمهوری در هر دو کشور به همه پرسی گذاشته شد که مورد تأیید اکثریت مردم هر دو کشور قرار گرفت. به این ترتیب، دو کشور مصر و سوریه بر پایه نظریه فدرالیسم در یکدیگر ادغام گردیدند و قانون اساسی واحدی برای آنها نوشته شد که به موجب آن، سوریه و مصر دو ایالت شمالی و جنوبی جمهوری متحده عربی را تشکیل | در ژانویه 1958 ،رهبران [[مصر]] و [[سوریه]] با امضای توافقنامهای، وحدت خود در قالب [[جمهوری متحده عربی]] را اعلام کردند. متعاقباً در فوریه همان سال، تشکیل این جمهوری در هر دو کشور به همه پرسی گذاشته شد که مورد تأیید اکثریت مردم هر دو کشور قرار گرفت. به این ترتیب، دو کشور مصر و سوریه بر پایه نظریه فدرالیسم در یکدیگر ادغام گردیدند و قانون اساسی واحدی برای آنها نوشته شد که به موجب آن، سوریه و مصر دو ایالت شمالی و جنوبی جمهوری متحده عربی را تشکیل میدادند و برای این جمهوری یک رئیسجمهور، یک پارلمان و یک ارتش واحد در نظر گرفته شده بود. بر این اساس، [[جمال عبدالناصر]]، رئیسجمهور وقت مصر، با رأی مستقیم مردم دو کشور به عنوان رئیسجمهور این فدراسیون انتخاب شد. | ||
این اتحاد، پس از سه سال و نیم، در سال 1961، با کودتای افسران سوری و جدا شدن سوریه از این جمهوری، به فروپاشی منتهی شد. مهمترین عواملی که به شکست این اتحادیه انجامید، بی ثباتی سیاسی ناشی از بحران هویت در سوریه، استبداد و خودکامگی افسران مصری و تصمیم ناصر مبنی بر بهبود روابط با [[آمریکا]] بود. البته عامل جغرافیا را نیز میتوان در شکست این جمهوری مؤثر دانست؛ به ویژه آنکه رژیم صهیونیستی، دشمن مشترک آنها، در میان آن دو قرار گرفته بود. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص158) | این اتحاد، پس از سه سال و نیم، در سال 1961، با کودتای افسران سوری و جدا شدن سوریه از این جمهوری، به فروپاشی منتهی شد. مهمترین عواملی که به شکست این اتحادیه انجامید، بی ثباتی سیاسی ناشی از بحران هویت در سوریه، استبداد و خودکامگی افسران مصری و تصمیم ناصر مبنی بر بهبود روابط با [[آمریکا]] بود. البته عامل جغرافیا را نیز میتوان در شکست این جمهوری مؤثر دانست؛ به ویژه آنکه رژیم صهیونیستی، دشمن مشترک آنها، در میان آن دو قرار گرفته بود. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص158) | ||
خط ۱۷۰: | خط ۱۷۰: | ||
=== ج: اتحادیه عرب === | === ج: اتحادیه عرب === | ||
در طول جنگ جهانی دوم، | در طول جنگ جهانی دوم، ملیگرایی عربی با هدف اولیه اتحاد همه اعراب، فارغ از باورهای دینی آنان، مورد توجه بعضی از دولتهای عرب قرار گرفت. این موضوع با توجه به رشد جنبش صهیونیسم در فلسطین اهمیت بیشتری پیدا کرد. انگلستان نیز برای حفظ منافع خود با تشکیل یک اتحادیه عربی موافق بود و از این رو عربها را به این کار تشویق میکرد. این حمایت سرانجام به تشکیل [[اتحادیه عرب]] منجر شد. در واقع، پس از ارائه طرحهای مختلف همگرایی مانند «سوریه بزرگ» و «هلال خضیب» که در نهایت با ناکامی روبه رو گردید، با امضای موافقتنامه تشکیل جامعه کشورهای مستقل عربی در سال 1944 و تدوین منشور جامعه عرب در سال1945.م اتحادیه عرب بر اساس نظریه ارتباطات و متشکل از 7 کشور [[مصر]]، [[عربستان]]، [[سوریه]]، [[عراق]]، [[اردن]]، [[لبنان]] و [[یمن]] به وجود آمد. در ادامه این روند و در فاصله سالهای 1953 تا 1993 م کشورهای [[لیبی]]، [[سودان]]، [[مغرب]]، [[تونس]]، [[کویت]]، [[الجزایر]]، [[بحرین]]، [[قطر]]، [[امارات متحده عربی]]، [[عمان]]، [[موریتانی]]، [[سومالی]]، [[سازمان آزادیبخش فلسطین]]، [[جیبوتی]] و [[کومور]] به این موافقتنامه پیوستند. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص160) اگرچه اتحادیه عرب توانسته است در برخی زمینهها به گسترش همگرایی در میان اعضای خود کمک کند، اما نتوانسته است به همگرایی سازنده و کارآمدی نظیر اتحادیه اروپا دست یابد. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص161) | ||
=== د: سازمان کنفرانس اسلامی === | === د: سازمان کنفرانس اسلامی === | ||
ملک سعود- پادشاه عربستان- به منظور مهار اندیشههای ناصر، در سال 1960، خواستار آن شد که برای حل مشکلات جهان اسلام، کنفرانسی با حضور شخصیتهای بزرگ اسلامی که برای انجام مناسک حج عازم آن کشور بودند، برگزار گردد. بر این اساس، در سال 1965.م کنفرانسی با شرکت 115 شخصیت اسلامی از 35 کشور جهان اسلام، تشکیل و ضرورت برگزاری اجلاسی از سران | ملک سعود- پادشاه عربستان- به منظور مهار اندیشههای ناصر، در سال 1960، خواستار آن شد که برای حل مشکلات جهان اسلام، کنفرانسی با حضور شخصیتهای بزرگ اسلامی که برای انجام مناسک حج عازم آن کشور بودند، برگزار گردد. بر این اساس، در سال 1965.م کنفرانسی با شرکت 115 شخصیت اسلامی از 35 کشور جهان اسلام، تشکیل و ضرورت برگزاری اجلاسی از سران کشورهای اسلامی مطرح شد که توسط شرکتکنندگان تصویب شد. گسترش وحدت اسلامی، همکاری میان کشورهای عضو در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی، مبارزه با تبعیض نژادی و استعمار و حمایت از حقوق مردم فلسطین از جمله اهداف مندرج در منشور این سازمان به شمار میرود. سازمان کنفرانس اسلامی که بر اساس نظریه ارتباطات شکل گرفت، با 57 کشور عضو و پشتوانههای مادی و معنوی آنها از جمله منابع عظیم نفت و گاز و نیروی انسانی فراوان، بزرگترین تشکل اسلامی در سطح جهان محسوب میشود. بااین حال، به دلیل ضعفهای درون سازمانی و گفتمان حاکم بر روابط بین الملل که مبتنی بر تقابل اسلام و مسیحیت است، این تشکل بعد از گذشت حدود 40 سال از تأسیس آن، تاکنون نتوانسته است به اهداف مندرج در منشور خود دست یابد. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص162) | ||
در بررسی علل ناکارآمدی و ضعف سازمان در اثرگذاری بر سیر تحولات بینالمللی میتوان به وجود نظامهای سیاسی ناهمگن، وابستگی سیاسی غالب اعضا به قدرتهای بزرگ، جناح بندیهای درون سازمان، تفاوتهای مذهبی و | در بررسی علل ناکارآمدی و ضعف سازمان در اثرگذاری بر سیر تحولات بینالمللی میتوان به وجود نظامهای سیاسی ناهمگن، وابستگی سیاسی غالب اعضا به قدرتهای بزرگ، جناح بندیهای درون سازمان، تفاوتهای مذهبی و فرقهگرایی دینی اشاره کرد. علاوه بر این، نگاه کشورهای اسلامی به سازمان کنفرانس اسلامی متفاوت از یکدیگر بوده و هریک در صدد تأمین منافع و امنیت ملی خود است. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص163) | ||
== اتحادیههای اقتصادی == | == اتحادیههای اقتصادی == | ||
خط ۱۹۱: | خط ۱۹۱: | ||
=== د: سازمان همکاری اقتصادی (اکو) === | === د: سازمان همکاری اقتصادی (اکو) === | ||
[[سازمان همکاری اقتصادی (اکو)]] یک سازمان اقتصادی منطقهای است که با هدف ارتقای سطح زندگی، رفاه مردم و توسعه اقتصادی کشورهای عضو به وجود آمده است. سابقه تشکیل این سازمان به چهار دهه قبل باز میگردد، زمانی که سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان تصمیم گرفتند که مساعی خود را برای تشکیل یک سازمان منطقهای به کار برند. در پی این تصمیم و تلاشهای30 تیرماه 1343 در - انجام گرفته سرانجام همایش عالی سران سه کشور در تاریخ 29استانبول [[ترکیه]] برگزار و همکاری مشترک آنها تحت عنوان «سازمان عمران منطقهای» آغاز شد. | [[سازمان همکاری اقتصادی (اکو)]] یک سازمان اقتصادی منطقهای است که با هدف ارتقای سطح زندگی، رفاه مردم و توسعه اقتصادی کشورهای عضو به وجود آمده است. سابقه تشکیل این سازمان به چهار دهه قبل باز میگردد، زمانی که سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان تصمیم گرفتند که مساعی خود را برای تشکیل یک سازمان منطقهای به کار برند. در پی این تصمیم و تلاشهای30 تیرماه 1343 در - انجام گرفته سرانجام همایش عالی سران سه کشور در تاریخ 29استانبول [[ترکیه]] برگزار و همکاری مشترک آنها تحت عنوان «سازمان عمران منطقهای» آغاز شد. | ||
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا چند سال، هیچ گونه فعالیت مؤثری در این سازمان صورت نگرفت، اما با تلاش اعضای «آر سی دی» در نهم بهمن ماه 1363 با نام جدید خود تحت عنوان«سازمان همکاری اقتصادی» (اکو) احیا شد. با انجام برخی اصلاحات در معاهده ازمیر که در خرداد 1369 صورت گرفت، [[افغانستان]] همراه با جمهوریهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی و قفقاز شامل [[ترکمنستان]]، [[ازبکستان]]، [[تاجیکستان]]، [[قرقیزستان]]، [[قزاقستان]] و [[آذربایجان]] در سال 1371 به این سازمان پیوستند. به این ترتیب، اکو از یک سازمان کوچک سه جانبه، به یک سازمان منطقهای عمده متشکل از 10 کشور تبدیل شد. | بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا چند سال، هیچ گونه فعالیت مؤثری در این سازمان صورت نگرفت، اما با تلاش اعضای «آر سی دی» در نهم بهمن ماه 1363 با نام جدید خود تحت عنوان«سازمان همکاری اقتصادی» (اکو) احیا شد. با انجام برخی اصلاحات در معاهده ازمیر که در خرداد 1369 صورت گرفت، [[افغانستان]] همراه با جمهوریهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی و قفقاز شامل [[ترکمنستان]]، [[ازبکستان]]، [[تاجیکستان]]، [[قرقیزستان]]، [[قزاقستان]] و [[آذربایجان]] در سال 1371 به این سازمان پیوستند. به این ترتیب، اکو از یک سازمان کوچک سه جانبه، به یک سازمان منطقهای عمده متشکل از 10 کشور تبدیل شد. علیرغم وجود برخی عوامل مؤثر در همگرایی کشورهای عضو، وجود تعدادی از عوامل واگرایی در میان آنها، مانع از تحقق اهداف سازمان میشود. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص166-167) | ||
=لزوم همافزایی و بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام= | =لزوم همافزایی و بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام= | ||
خط ۲۰۰: | خط ۲۰۰: | ||
سیاست، اقتصاد، علم و فرهنگ، برای تقویت هر ملت مکمل یکدیگر هستند و سعه و ضیق هر یک در میزان نفوذ دیگر تاثیرگذار است. به طور مثال: کشورهای اروپایی که قدرت مؤثر منطقهای و بینالمللی در منطقه خاورمیانه بودند، به دلیل وجود برخی مشکلات سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ جهانی اول و دوم نفوذ خود را از دست دادند. (شهسواری، حسن، 1390 ش، ص 86) | سیاست، اقتصاد، علم و فرهنگ، برای تقویت هر ملت مکمل یکدیگر هستند و سعه و ضیق هر یک در میزان نفوذ دیگر تاثیرگذار است. به طور مثال: کشورهای اروپایی که قدرت مؤثر منطقهای و بینالمللی در منطقه خاورمیانه بودند، به دلیل وجود برخی مشکلات سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ جهانی اول و دوم نفوذ خود را از دست دادند. (شهسواری، حسن، 1390 ش، ص 86) | ||
در جهانی که چشمان تیز گرگ صفتان به دنبال طعمه میگردند، خصوصا در زمانی که غولهای اقتصادی و سیاسی برای استثمار هرچه بیشتر ملتهای ضعیف تر متحد و | در جهانی که چشمان تیز گرگ صفتان به دنبال طعمه میگردند، خصوصا در زمانی که غولهای اقتصادی و سیاسی برای استثمار هرچه بیشتر ملتهای ضعیف تر متحد و همپیمان میشوند، تک روی به صلاح هیچ ملتی نیست. ازین رو بسیاری از کشورها مشکلات خارجی خود را در قالب سازمانهای فراملی حل و فصل میکنند و هر روز شاهد تشکیل اتحادیههای جدید در زمینههای مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی هستیم. اتحادیه اروپا نمونهای از یک مجموعه همگرا و تاثیرگذار جهانی است که توانسته در قالب یک بلوک اقتصادی قدرتمند جایگاه مناسبی را در نظام بین الملل و دیپلماسی اقتصادی کسب نماید. (شهسواری، حسن، 1390 ش، ص 57) | ||
جهان اسلام دارای دشمنان فراوانی است که در این دشمنی با هم متحد هستند و در را ه تخریب و تضعیف دولتها و ملتهای مسلمان از هیچ کوششی دریغ نمیورزند. این دشمنان و در راس آنها صهیونیسم جهانی، دنبال اتحاد همه قدرتهای جهانی بر علیه امت اسلام است. | جهان اسلام دارای دشمنان فراوانی است که در این دشمنی با هم متحد هستند و در را ه تخریب و تضعیف دولتها و ملتهای مسلمان از هیچ کوششی دریغ نمیورزند. این دشمنان و در راس آنها صهیونیسم جهانی، دنبال اتحاد همه قدرتهای جهانی بر علیه امت اسلام است. | ||
خط ۲۰۶: | خط ۲۰۶: | ||
در صورت همافزایی و بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام، امکان ارتباط بهتر و به دور از تاثیر پذیری فرهنگی از بیگانگان، برای ایجاد تفاهم بیشتر میان امت اسلامی و نشر معارف دینی فراهم خواهد آمد. | در صورت همافزایی و بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام، امکان ارتباط بهتر و به دور از تاثیر پذیری فرهنگی از بیگانگان، برای ایجاد تفاهم بیشتر میان امت اسلامی و نشر معارف دینی فراهم خواهد آمد. | ||
از هم گسیختگی امت اسلامی و عدم | از هم گسیختگی امت اسلامی و عدم سازماندهی و بهرهمندی از استعدادها، منطقه فراغ وبستر مناسب برای دسیسهها و توطئههای دشمن ایجاد میکند و ظرفیتها و استعدادها را به تهدید تبدیل می-نماید. | ||
=چگونگی بهرهمندی از ظرفیتها در برابر مشکلات فراگیر= | =چگونگی بهرهمندی از ظرفیتها در برابر مشکلات فراگیر= | ||
در صورت اتحاد و هماهنگی جهان اسلام، برنامه ریزان با هم فکری و مشورت میتوانند متناسب با نوع مشکل، به بهترین وجه ممکن از تمام ظرفیتها | در صورت اتحاد و هماهنگی جهان اسلام، برنامه ریزان با هم فکری و مشورت میتوانند متناسب با نوع مشکل، به بهترین وجه ممکن از تمام ظرفیتها بهرهبرداری کنند و حسب نیاز مسلمانان و کشورهای اسلامی و مناطق مورد تهدید، به آنها خدمت رسانی نمایند. | ||
به عنوان مثال: | به عنوان مثال: | ||
== | == بهرهبرداری از ظرفیتهای نظامی == | ||
مسئولیت نیروهای مسلح در سطح جهان دفاع از شهروندان هر کشور در برابر تهدیدهای مختلف به ویژه نظامی و امنیتی است. به خطر افتادن سلامت جسمی و روحی شهروندان، در مواجهه با هرگونه خطری اعم از نظامی و حوادث طبیعی و بیماریهای فراگیر، همکاری و تلاش نیروهای نظامی و انتظامی را | مسئولیت نیروهای مسلح در سطح جهان دفاع از شهروندان هر کشور در برابر تهدیدهای مختلف به ویژه نظامی و امنیتی است. به خطر افتادن سلامت جسمی و روحی شهروندان، در مواجهه با هرگونه خطری اعم از نظامی و حوادث طبیعی و بیماریهای فراگیر، همکاری و تلاش نیروهای نظامی و انتظامی را میطلبد. از جمله همکاریهایی که با استفاده از نیروهای منسجم و تحت برنامه و دستور نظامی در خدمات رسانی عمومی و بینالمللی امکان دارد، میتوان به عنوان نمونه موارد زیر را برشمرد: | ||
اجرا، کنترل و نظارت بر منع آمد و شد در صورت اعلام لزوم قرنطینه؛ | اجرا، کنترل و نظارت بر منع آمد و شد در صورت اعلام لزوم قرنطینه؛ | ||
خط ۲۲۵: | خط ۲۲۵: | ||
... | ... | ||
== | == بهرهبرداری از ظرفیتهای سیاسی == | ||
ظرفیتهای سیاسی مسلمانان متناسب با جمعیت ایشان در مناطق مختلف و نفوذ در دولتها و حکومتها و جایگاه اقتصادی، نظامی و فرهنگی آنها متفاوت است. اما در صورت اتحاد جهان اسلام این نفوذ و جایگاه در مناطق مختلف، جهت پیگیری مشکلات مسلمانان به مراتب بالاتر و بیشتر خواهد شد. از جمله بهرههایی که از ظرفیت سیاسی جهان اسلام میشود استفاده شود عبارت است از: | ظرفیتهای سیاسی مسلمانان متناسب با جمعیت ایشان در مناطق مختلف و نفوذ در دولتها و حکومتها و جایگاه اقتصادی، نظامی و فرهنگی آنها متفاوت است. اما در صورت اتحاد جهان اسلام این نفوذ و جایگاه در مناطق مختلف، جهت پیگیری مشکلات مسلمانان به مراتب بالاتر و بیشتر خواهد شد. از جمله بهرههایی که از ظرفیت سیاسی جهان اسلام میشود استفاده شود عبارت است از: | ||
خط ۲۴۶: | خط ۲۴۶: | ||
... | ... | ||
== | == بهرهبرداری از ظرفیتهای اقتصادی == | ||
ظرفیتهای اقتصادی جهان اسلام این زمینه را فراهم میآورد تا با استفاده از آن در حوادث و بلایا و بیماریهای فراگیر به سهولت اقدامات لازم را به عمل آورند؛ از قبیل: | ظرفیتهای اقتصادی جهان اسلام این زمینه را فراهم میآورد تا با استفاده از آن در حوادث و بلایا و بیماریهای فراگیر به سهولت اقدامات لازم را به عمل آورند؛ از قبیل: | ||
خط ۲۶۵: | خط ۲۶۵: | ||
... | ... | ||
== | == بهرهبرداری از ظرفیتهای علمی == | ||
پیشگیری از رخنه دشمن از طریق دارو و درمان و تاثیرگذاری سوء در سلامت و نسل جامعه اسلامی؛ | پیشگیری از رخنه دشمن از طریق دارو و درمان و تاثیرگذاری سوء در سلامت و نسل جامعه اسلامی؛ | ||
خط ۲۷۹: | خط ۲۷۹: | ||
... | ... | ||
= | =جمعبندی= | ||
بهرهبرداری از ظرفیتها و استعدادهای [[جهان اسلام]]، جهت مواجهه با مشکلات و بلاهای فراگیر، مستلزم درک آحاد جامعه اسلامی نسبت به لزوم [[وحدت]] و همافزایی جهان اسلام است. دشمن با شناسایی نقاط قوت جهان اسلام و سرپوش نهادن بر آن و تلاش برای انحراف جامعه اسلامی برای عدم توجه به آن ظرفیتها، آن را تبدیل به نقاط ضعف جامعه اسلامی میکند. شایسته است که جهان اسلام با تمسک به آیه وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَه ٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (آل عمران(3) (103)) بر فرموده پیامبر گرامی اسلام که الاسلام یعلوا ولایعلی علیه(علامه محمد باقر مجلسی، 1403 ق، ج 39، ص 47) جامه تحقق بپوشانند. | |||
=منابع= | =منابع= | ||
خط ۲۹۱: | خط ۲۹۱: | ||
حافظ نیا، محمدرضا، 1379، مبانی مطالعات سیاسی-اجتماعی، جلد اول، قم، سازمان حوزهها و مدارس علمیه خارج از کشور. | حافظ نیا، محمدرضا، 1379، مبانی مطالعات سیاسی-اجتماعی، جلد اول، قم، سازمان حوزهها و مدارس علمیه خارج از کشور. | ||
خمینی، | خمینی، روحالله، 1279-1368، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) | ||
زرقانی، سیدهادی، 1389، نقد و ارزیابی مدلهای سنجش قدرت ملی، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 6، شماره 1. | زرقانی، سیدهادی، 1389، نقد و ارزیابی مدلهای سنجش قدرت ملی، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 6، شماره 1. | ||
خط ۳۲۳: | خط ۳۲۳: | ||
ولایتی، علی اکبر، 1376، ایران و مسئله فلسطین بر اساس اسناد وزارت امور خارجه) 1937-1897م/1317-1315ق)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. | ولایتی، علی اکبر، 1376، ایران و مسئله فلسطین بر اساس اسناد وزارت امور خارجه) 1937-1897م/1317-1315ق)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. | ||
[[رده: | [[رده:مقالهها]] | ||
[[رده:کرونا]] | [[رده:کرونا]] | ||
[[رده:جهان اسلام]] | [[رده:جهان اسلام]] |