بحار الانوار (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات مجموعه کتاب

| عنوان = بحارالانوار

| تصویر = بحارالانوار.jpg

| نام = بِحارُالاَنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار

| پدیدآوران = [[محمد باقر مجلسی|محمدباقر مجلسی]] معروف به [[محمد باقر مجلسی|علامه مجلسی]]  

| زبان = عربی

| زبان اصلی = عربی

| ترجمه = کسی تمام مجلدات آن را ترجمه نکرده‌است.

| سال نشر =  

| ناشر =  

| تعداد جلد = 110 جلد

| موضوع = احادیث ائمه معصوم (فقهی و غیر فقهی)

| شابک =

}}

'''بِحارُ الاْنْوار''' مشهورترین‌، مهم‌‌ترین‌ و مفصل‌ترین‌ اثر علمی‌ [[محمد باقر مجلسی]] که‌ مجموعه‌ای گسترده‌ از احادیث‌ امامیه‌ است‌ و گاه‌ <big>دائرة المعارف‌ بزرگ‌ احادیث‌ شیعه</big> لقب‌ گرفته‌ است‌. این کتاب با نام کامل <big>بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام</big> از مهمترین کتاب‌های جامع [[حدیث]] [[شیعه]] است که توسط علامه مجلسی (م، ۱۱۱۰ ق) با همکاری گروهی از همکاران و شاگردان ایشان تدوین شده است. «بحارالأنوار» در حقیقت دائرة المعارف بزرگ حدیث، شامل کلیه مباحث اسلامی از [[تفسیر قرآن]] و تاریخ گرفته تا [[فقه]] و [[کلام]] و... می‌باشد.  

سبب تألیف کتاب این است که من در دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و بعد از سپری کردن بخشی از عمر در دانش‌های گوناگون و اندیشیدن به ثمرات و غایات این علوم دریافتم که علم، تنها از چشمه وحی و روایات [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه السلام)]] حاصل می‌شود و در آخرت تنها این دانش سودمند است. از این رو به اخبار و روایات معصومین (علیه السلام) پرداخته‌ام<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۲</ref>.

او می‌گوید: مانند این کتاب در عامه و خاصه تاکنون نوشته نشده و احدی در این کار بر من سبقت نگرفته و امید است این کتاب، تا قیام [[حجت بن حسن (مهدی)|قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)]]، مرجع فضلا و طالبان علم و منبع تحقیق تمام کسانی باشد که در پی تحصیل علوم ائمه اطهار می‌باشند<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۶</ref>.  

== شیوه تألیف بحارالانوار ==

عزم مؤلف بر نگاشتن این کتاب از ۱۰۷۰ق‌، پس از نگارش کتاب فهرس مصنفات الاصحاب‌ جزم شده است و اولین تاریخ ثبت شده در خود کتاب ۱۰۷۲ق است‌<ref>مجلسی، بحارالانورا، ج۱۰۳، ص۲۵۵</ref>. و پیش‌نویس آن در ۱۱۰۴ یا ۱۱۰۶ق به پایان رسیده است‌، هر چند پاک‌نویس کتاب تا پس از فوت مؤلف و توسط شاگردان او همچنان ادامه داشته است‌<ref>امین‌، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۳</ref>.

مجلسی برای تألیف این کتاب، بسیاری از شاگردانش را به شهرها و کشورهای مختلف فرستاد تا کتب و نسخه‌های موجود روایی را پیدا کنند<ref> قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۴۷</ref>. برای مثال او گزارش داده حتی برای به دست آوردن کتاب مدینة العلم [[شیخ صدوق]] که تصور می‌شد در [[یمن]] وجود دارد، گروهی را با هدایای فراوان به سوی حاکم آنجا فرستاد تا کتاب را به دست آورد<ref>امین‌، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۳</ref>.

در تألیف بحار، بعضی از شاگردان مجلسی شامل [[میرزا عبدالله افندی]] [[محمدصالح خاتون آبادی]]، [[ملا عبدالله بن نورالدین بحرینی]]، [[سید نعمت الله جزایری]] و [[آمنه خاتون]] خواهر علامه مجلسی با او همکاری کردند<ref>مهدوی، زندگی‌نامه علامه مجلسی، ج۲، ص۲۲۶</ref>.

مجلسی بر همه مراحل کار تسلط کامل داشت و شاگردانش فقط به جمع‌آوری و نگارش آیات و احادیث، ذیل عنوان‌های طراحی شده توسط خود او می‌پرداختند و کلیه گزینش‌ها از متن، سند و نیز تنظیم متن توسط خود او صورت می‌گرفته است<ref> المعجم المفهرس لالفاظ احایث بحارالانوار، ج۱، ص۷-۸</ref>. با این حال اتمام کامل کتاب به معنای پاک‌نویسی آن، بعد از وفات مجلسی و توسط شاگردان او انجام گرفته است<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۳. بحراین، لؤلؤ البحرین، ص۵۷</ref>.

مجلسی عنوانی را برای هر جلد کتاب برمی‌گزید و در ذیل هر عنوان ابوابی را قرار می‌داد. او هر باب را با آیاتی از [[قرآن کریم]] که صریحاً یا به مدد قراین گوناگون تاریخی، حدیثی و تفسیری با موضوع تناسب داشته آغاز کرده، سپس اقوال مفسّران (غالباً [[امین الاسلام طبرسی]] و [[فخر رازی]]) را در حدّ لزوم نقل کرده و آنگاه احادیثِ ناظر بر هر عنوان را با ذکر سند، به ترتیب شماره آورده است. ‌ گاه فقط بخشی از یک حدیث را نقل کرده و کامل آن را در بابی مناسب تر آورده است (گاهی به محل اصلی نقل حدیث در بحار اشاره می‌کند) و همچنین، در صورت لزوم، برای تبیین معنای حدیث توضیحاتی داده است. این توضیحات در جلدهایی که توسط شاگردان او پاک نویس شده وجود ندارد.

بحارالانوار به عنوان دائره المعارفی جامع از میراث اهل‌بیت (علیه السلام) همواره جایگاهی مهم و رفیع در سنت علمی [[شیعه]] داشته است.

بحارالانوار کتاب جامعی است که دربرگیرنده اخبار اهل‌بیت (علیه السلام) است. تحقیقات دقیقی که بهتر از آن یافت نمی‌شود و باید گفت مانند این کتاب نه قبلاً نوشته شده است و نه در آینده نوشته خواهد شد<ref> تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۱۶</ref>.

[[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] در توصیف این کتاب می‌فرماید:

کتاب «بحارالانوار» که تألیف عالم بزرگوار محدث عالی مقام، محمدباقر مجلسی است، مجموعه‌ای است که قریب چهارصد کتاب و رساله که در حقیقت یک کتاب‌خانه‌ای کوچکی است که با یک اسم نام برده می‌شود. صاحب این کتاب چون دیده کتاب‌های بسیاری از احادیث است که به‌واسطه کوچکی و گذشتن زمان، از دست می‌رود؛ تمام آن کتاب‌ها را بدون آنکه التزام به صحت آنها داشته باشد، در یک مجموعه به اسم بحارالانوار فراهم کرده است<ref>کشف الاسرار، امام خمینی، مؤسسه نشر آثار امام خمینی، تهران، ص ۳۱۹</ref>.

نکتۀ قابل توجه در تألیف بحار آن است که استفاده محدود مؤلف از [[کتب اربعه]] باعث شده اهمیت کتاب او از لحاظ فقهی کم شده و به رغم اینکه در دیگر زمینه‌ها سیطره کامل و بسیار واضحی در حوزۀ فرهنگ [[مذهب شیعه|تشیع]] پس از خود پیدا کرده، در مباحث فقهی، از مراجع متداول محسوب نشود.

همچنین نوع تحلیل‌ها و توضیحاتی که علامه دربارۀ احادیث می‌دهد، در فضای [[اخباری‌گری]] متعادل صورت گرفته و حتی آنجا که با مسائل عقلی برخورد می‌کند، با رویکردی کلامی و ظاهرگرایانه آن را نقد می‌کند، نه با رویکردی عقلی فلسفی، به همین خاطر برخی از متفکران [[مذهب شیعه|شیعه]] معتقدند شرح‌ها و نکات علامه مجلسی از دقت کافی برخوردار نیستند<ref>علامه طباطبائی و مجلسی و حدیث عقل و نقل، سید محمد خامنه‌ای</ref>. از‌این‌رو، بخشی از تفسیرها و تعبیرهایی که علامه مجلسی ذیل روایات اهل‌بیت، درباره عناوینی چون روح، نفس، عقل و... می‌آورد، مورد نقد این محققین قرار گرفته است.

از جمله [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]] در تعلیقه خود بر بخش‌هایی از بحارالانوار می‌نویسد:

[[سید محسن امین]] نیز در [[اعیان الشیعه (کتاب)|اعیان الشیعه]] می‌نویسد:

بسیاری از بیانات، توضیحات و تفسیرهایی که علامه مجلسی برای احادیث و غیر آن نقل کرده است، شتاب‌زده نوشته شده و این امر موجب کاهش فایده و وقوع اشتباه در این مطالب شده است<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۸۳</ref>.

== بهترین چاپ بحارالانوار ==

== مهم‌ترین ویژگی بحارالانوار ==

# بیشتر آموزه‌های دینی در آن آمده است.

# مطالبی از برخی کتاب‌ها نقل کرده است که بعدها آن کتاب‌ها از بین رفته است.

# علامه مجلسی در نقل احادیث دقت بسیاری به خرج می‌داد و اگر نسخه معتبر و خطی نداشت آن را تذکر می‌داد و هر حدیثی را صحیح می‌دانست می‌آورد. امّا بعضی از صاحب‌نظران معتقدند که علامه مجلسی احادیث درست و نادرست را جمع‌آوری کرده تا از تلف شدن در امان باشند و در واقع به مانند دائره المعارفی است که انتخاب درست و نادرست آن را به آیندگان سپرده است.

== محتوای کتاب بحارالانوار ==

== علت نام‌گذاری کتاب به بحار ==

علامه درباره علت نام‌گذاری این کتاب به بحار می‌گوید: چون این کتاب مشتمل بر همه علوم و حکمت‌ها و اسرار بوده و خواننده را از سایر کتاب‌های حدیثی بی‌نیاز می‌کند، آن را به '''بحارالانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمه الاطهار (علیه السلام)''' یعنی؛ دریای نور که دربردارنده درّها احادیث [[امامان معصوم|امامان معصوم (علیه السلام)]] می‌باشند، نامیدم<ref> بحارالانوار، علامه مجلسی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج ۱، ص ۵</ref>.

== اهداف نوشتن کتاب بحارالانوار ==

ایشان هدف از نوشتن این کتاب را به دسترسی آسان دانش‌پژوهان به احادیث معصومین، پراکندگی احادیث و تجمع آنها، از بین رفتن کتاب‌ها و نسخه‌های خطی روایی، گرایش مردم به‌خصوص در [[اصفهان]] به [[تصوف|صوفیان]] و دوری از احادیث معصومین (علیه السلام) و... می‌داند.

== بیان نکته‌ای درباره بحارالانوار ==

لازم به ذکر است که این کتاب، شامل کل روایات معصومین نمی‌باشد و شاهد بر این مدعا، کتاب مستدرک است که بعدها نوشته شده است. علاوه بر آن علامه مجلسی از کتب مشهور و متواتر و معروف، روایات کمتر نقل کرده است؛ مانند: [[کتب اربعه]]، [[صحیفه سجادیه]]، [[نهج‌البلاغه]] و...<ref>بحارالانوار، ج ۵۳، مقدمه جناب آقای شعرانی</ref>.

== منابع بحارالانوار ==

مجلسی در ابتدای کتاب بیش از ۳۸۷ کتاب از منابع شیعی را نام می‌برد که نام ۲۵ مؤلف دیده می‌شود. وی از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] برای حجت آوردن و تأیید روایات شیعی نیز استفاده کرده که تعداد آنها به ۸۵ کتاب می‌رسد. او در تألیف بحارالانوار از منابع لغت و شروح نیز بهره برده است. مجلسی، منابعی را در حین تألیف کتاب نام می‌برد<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۶ – ۲۶</ref>.

جلد هشتم بحار (چاپ قدیم) که همان جلدهای ۲۹ و ۳۰ و ۳۱ چاپ جدید است دربردارنده مطالبی در مذمت خلفای سه‌گانه است. در زمان [[سید حسین بروجردی|آیت‌الله بروجردی]] که موضوع [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة|دارالتقریب]] مطرح بود یکی از مسائلی که چالش برانگیز بود همین مجلدات بود. مرحوم [[محمد تقی قمی|شیخ محمد تقی قمی]] از [[قاهره]] به [[قم]] سفر کرد و نظر مرحوم [[سید حسین بروجردی|آیت‌الله بروجردی]] را جهت برپایی [[تقریب]] به عنوان یک ضرورت جلب کرد و نهایتاً آیت‌الله بروجردی متنی را امضاء کرد که جلد هشتم بحارالانوار که شامل کتاب امامت و کتاب فتن و محن <big>کتاب الامامة و کتاب الفتن و المحن</big> می‌شود، ‏ تحقیق و چاپ نشود.

در پی این بهانه‌جویی بار دیگر، محمد تقی قمی از قاهره به خدمت مرحوم بروجردی در قم رسید و با اجازه از او به دربار محمد رضا شاه رفت و با امضایی از طرف محمد رضا پهلوی به عنوان شخص اول سیاسی مملکت مبنی بر ممنوعیت چاپ جلد هشتم بحارالانوار به قاهره برگشت و بالاخره نظر آنان را جلب کرد.

پس از انقلاب نیمی از جلد هشتم بحارالانوار که تنها کتاب [[امامت]] بود، به نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسید و نیم دیگر آن که کتاب فتن و محن بود، بر ممنوعیت چاپ باقی ماند.

اوایل انقلاب، برخی که به تعبیر امام خمینی (ره) ولایتی‌هایی بی‌دیانت بودند، این توقف چاپ را به مرحوم امام خمینی و انقلاب نسبت داده و برخی از آنان به عمد حقایق را کتمان کردند.

شخصی به نام شیخ محمدرضا مامقانی و با نام مستعار عبدالزهراء حسینی که از متهمان کودتای نوژه بود و بعدها به دلیل بیانات ضدانقلابی در دروس حوزوی خود محکوم به منع از ممارسات حوزوی به ویژه تدریس شد، در ولایت خود نسبت به [[علی بن ابی طالب|امیر مؤمنان علی (علیه السلام)]] دچار افراط شده و کتاب مطاعن <big>فتن و محن</big> بحارالانوار را نیز به روش تحقیقی عبدالرحیم ربانی شیرازی به تحقیق درآورد و در دارالاضواء‌ بیروت با نام مستعار خود به چاپ رسانید<ref>سخنرانی حجت‌الاسلام یوسفی غروی</ref>.

# ایمان و کفر (ترجمه کتاب الإیمان و الکفر بحار الأنوار جلد 64 / ترجمه عطاردی)

# بحار الأنوار- ترجمه جلد 67 و 68 / ترجمه موسوی همدانی

# کتاب الروضة در مبانی اخلاق (ترجمه جلد 74 بحار الأنوار)

# زندگانی حضرت امام حسین(علیه السلام) (ترجمه [جلد 45 بحار الأنوار)

# زندگانی حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) (ترجمه جلد 49 بحار الأنوار)؛

# زندگانی حضرت جواد و عسکریین (علیه السلام) (ترجمه جلد 50 بحار الأنوار)؛

# شیعه در پیشگاه قرآن و اهل‌بیت (علیه السلام) (ترجمه جلد 65 بحار الأنوار)؛<ref>ترجمه بحارالانوار - پرسمان

https://www.porseman.com › article

</ref>

== پانویس ==

{{پانویس|3}}

[[رده:کتاب‌ها]]

[[رده:کتاب‌های شیعه]]

[[رده:کتاب‌های حدیثی]]