شاخص توسعه انسانی جهان اسلام (مقاله)

شاخص توسعه انسانی جهان اسلام، مقاله ای است که اطلاعاتی کلی و مختصر در مورد توسعه انسانی کشورهای اسلامی ارائه می کند.

شاخص توسعه انسانى جهان اسلام

در گذشته در ارزيابى ميزان توسعه يافتگى كشورها تنها ثروت اقتصادى به عنوان شاخص ملاك قرار مى‏گرفت؛ ولى از سال 1991 ميلادى سازمان ملل متحد در برنامه عمرانى خود اين شاخص را تغيير داد. بر اين اساس شاخص توسعه انسانى . كه به صورت خلاصه HDI ناميده مى‏شود، جدولى است تناسبى كه در آن، كشورهاى جهان بر اساس فاكتورهايى از جمله: درآمد سرانه واقعى، نرخ باسوادى، آموزش، بهداشت، تغذيه و اميد به زندگى در بدو تولد مورد مقايسه قرار مى‏گيرند. بر اساس اين برنامه اگر براى مردم يك كشور حداكثر اميد به زندگى 85 سال، و همه جمعيت آن با سواد، و ميانگين تحصيلات واجدين شرايط 15 سال، يعنى در حدود ليسانس باشد، و قدرت اقتصادى سرانه مردم برابر با چهل هزار دلار در سال باشد، اين كشور از لحاظ انسانى، توسعه يافته است و شاخص توسعه انسانى آن برابر يك مى‏باشد. اما اگر در كشورى اميد به زندگى 25 سال و همه مردم بى سواد باشند و قدرت اقتصادى سرانه مردم برابر با دويست دلار در سال باشد، شاخص توسعه انسانی آن کشور برابر با صفر خواهد بود. سازمان ملل متحد، بر اساس اين برنامه، كشورها را از لحاظ شاخص توسعه انسانى به چهار دسته تقسيم نموده است: 1. كشورهايى كه در رده‏هاى بسیار بالاى شاخص توسعه انسانى قرار دارند، كشورهايى هستند كه رتبه بالاتر از 800/0 را دارا باشند. 2. كشورهايى كه در رده‏هاى بالای شاخص توسعه انسانی قرار می‌گیرند، كشورهايى هستند كه رتبه بيشتر از 700/0 تا 799/0 را دارا باشند. 3. کشورهایی که در رده متوسط قرار می‌گیرند، کشورهایی هستند که رتبه بیشتر از 500/0و کمتر از 700/0 را دارا باشندو 4. كشورهایی كه رتبه آنان زير 500/0 باشد، در رده‏هاى پايين قرار می گیرند. بر اين اساس، بر اساس آنچه در سال 2018 از سوی «برنامه عمران ملل متحد» منتشر شد، كشورهاى اسلامى که به لحاظ توسعه انسانی در گروه اول قرار دارند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: قطر، برونئی دار السلام، عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، عمان، کویت، مالزی و قزاقستان. کشورهایی که در گروه دوم قرار دارند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: ایران، ترکیه، آلبانی، بوسنی و هرزه‌گوین، آذربایجان، لبنان، الجزایر، کوزوو، اردن، تونس، مالدیو، ازبکستان، لیبی، و ترکمنستان. کشورهایی که در گروه سوم قرار دارند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: مصر، اندونزی، فلسطین، عراق، قرقیزستان، مراکش، تاجیکستان، بنگلادش، و پاکستان. کشورهایی که در گروه چهارم قرار می‌گیرنند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: سوریه، نیجریه، موریتانی، سنگال، کومور، سودان، افغانستان، جیبوتی، گامبیا، گینه، یمن، اریتره، مالی، بورکینافاسو، سیرالئون، چاد، نیجر، و سومالی. نام کشور صحرا نیز اصلاً در گزارش نیامده و لذا شاخص توسعه انسانی آن مشخص نیست. با توجه با اینکه اکثر کشورهای اسلامی در گروه سوم و چهارم قرار دارند، می‌توان گفت جهان اسلام در مقايسه با پیروان ساير اديان از نظر توسعه انسانى در وضعيت عقب مانده‏اى به سر مى‏برد. ناگفته نماند که برخى از کشورهای اسلامی به خاطر جمعيت كم و داشتن سرانه بالا كه ناشى از پول نفت است رتبه‏هاى نسبتاً بالايى را كسب كرده‏اند و گرنه همان كشورها در بقيه جهات نمره خوبى ندارند.

مسلمانان و رسانه‏ها

بر اساس آمارهاى موجود تا سال 2002 ميلادى هر هزار نفر مسلمان به 50 نسخه روزنامه يوميه، 3/6 كيلو گرم مطبوعات، 249 دستگاه راديو و 180 دستگاه گيرنده تلويزيون دسترسى داشته‏اند. در حالى كه بى دين‏ها به ازاء هر هزار نفر داراى 786 نسخه روزنامه، 5/83 كيلو گرم مطبوعات و 350 دستگاه گيرنده تلويزيون بوده‌اند و مسيحيان به ازاء هر هزار نفر دارای 543 دستگاه گيرنده راديو بوده‏اند. وضعيت مسلمانان در دسترسى به فن آورى‏هاى نوين اطلاعاتى و ارتباطى نيز در سطح نازلى است، به طورى كه شاخص دسترسى به فن آورى‏هاى مذكور در كشورهاى اسلامى 519/0 مى‏باشد و اين شاخص براى يهوديان900/0، بدون دين‏ها 758/0 و مسيحيان 718/0 مى‏باشد. بر اساس آمارها هر هزار نفر ساكنان كشورهاى با اكثريت مسلمان به طور متوسط حدود 8 خط تلفن، 4 خط تلفن همراه، 3 دستگاه رايانه، و 6/115 اينترنت در اختيار دارند. اين در حالى است كه بالاترين ميزان تلفن، تلفن همراه، رایانه و اینترنت همگی مربوط به یهودیان و بدین ترتیب بوده است: تلفن ثابت و همراه 9/45 ، رایانه 6/24 و اینترنت 9/163دستگاه .