confirmed، مدیران
۳۶٬۱۰۶
ویرایش
(←منابع) |
|||
(۱۰ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۸: | خط ۸: | ||
| محل تولد = [[بصره]] | | محل تولد = [[بصره]] | ||
| سال درگذشت = | | سال درگذشت = | ||
| تاریخ درگذشت = | | تاریخ درگذشت = 235 ق | ||
| محل درگذشت = | | محل درگذشت = | ||
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی | عثمان بن خالد طویل | بشر بن سعید | ابوعثمان زعفرانی}} | | استادان = {{فهرست جعبه عمودی | عثمان بن خالد طویل | بشر بن سعید | ابوعثمان زعفرانی}} | ||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
== نام و شهرت == | == نام و شهرت == | ||
ابوالهذیل، محمد بن الهذیل بن عبدالله مکحول عبدی<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، ج4، ص 265</ref> معروف به علّاف، یا حَمْدان بن هـذیل علّاف <ref> شهرستانی، ملل و نحل، ج1، ص 49</ref> و یا محمد بن هـذیل بن عبدالله بن مکحول، <ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج3، ص 366</ref> آزاد عبدالقیس، قبیله ای از قبایل [[بحرین]] است<ref>ابن خلکان، همان جا</ref>. طبق نوشته قدما او علّاف نبوده، ولی چون در بازار علّافان [[بصره]] ساکن بوده، به علّاف مشهور شده است<ref>نک:قاضی عبدالجبار، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، ص 264؛ ابن المرتضی، طبقات المعتزله، ص44</ref>. اما بعضی از پژوهندگان جدید بر این باورند که او پیشه علّافی داشته و مانند برخی دیگر از معتزلیان، همچون غزّال، نظّام، فُوطی، اسکافی و غیره به حرفه و | ابوالهذیل، محمد بن الهذیل بن عبدالله مکحول عبدی<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، ج4، ص 265</ref> معروف به علّاف، یا حَمْدان بن هـذیل علّاف <ref> شهرستانی، ملل و نحل، ج1، ص 49</ref> و یا محمد بن هـذیل بن عبدالله بن مکحول، <ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج3، ص 366</ref> آزاد عبدالقیس، قبیله ای از قبایل [[بحرین]] است<ref>ابن خلکان، همان جا</ref>. طبق نوشته قدما او علّاف نبوده، ولی چون در بازار علّافان [[بصره]] ساکن بوده، به علّاف مشهور شده است<ref>نک:قاضی عبدالجبار، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، ص 264؛ ابن المرتضی، طبقات المعتزله، ص44</ref>. اما بعضی از پژوهندگان جدید بر این باورند که او پیشه علّافی داشته و مانند برخی دیگر از معتزلیان، همچون غزّال، نظّام، فُوطی، [[اسکافیه|اسکافی]] و غیره به حرفه و پیشهاش شهرت یافته است<ref>نک:قاضی عبدالجبار، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، ص 264؛ ابن المرتضی، طبقات المعتزله، ص44</ref>. | ||
== تبار ابوالهذیل علاف == | == تبار ابوالهذیل علاف == | ||
احتمال ایرانی بودنش هست، آشنایی وی به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی، این احتمال را تقویت میکند. ملطی، آنجا که درباره ابوبکر بن عبدالرحمن بن کَیسان اصمّ سخن میگوید، مینویسد: ابوالهذیل وی را به فارسی، «خرامان» ملقّب میساخت<ref> ملطفی شافعی، التنبیه و الرّد علی اهل الاهواء و البدع، ص 42</ref>. از حکایت ابوحیّان توحیدی<ref> نک:ابوحیان توحیدی، البصائر و الذّخائر، ص 178</ref> و حُصری قیروانی <ref>نک:حُصری قیروانی، جمع الجواهر فی الملح و النوادر، ص 74</ref> نیز برمیآید که او با زبان و فرهنگ ایرانی و کتاب جاویدان خرد آشنایی داشته است. | احتمال ایرانی بودنش هست، آشنایی وی به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی، این احتمال را تقویت میکند. ملطی، آنجا که درباره ابوبکر بن عبدالرحمن بن کَیسان اصمّ سخن میگوید، مینویسد: ابوالهذیل وی را به فارسی، «خرامان» ملقّب میساخت<ref> ملطفی شافعی، التنبیه و الرّد علی اهل الاهواء و البدع، ص 42</ref>. از حکایت ابوحیّان توحیدی<ref> نک:ابوحیان توحیدی، البصائر و الذّخائر، ص 178</ref> و حُصری قیروانی<ref>نک:حُصری قیروانی، جمع الجواهر فی الملح و النوادر، ص 74</ref> نیز برمیآید که او با زبان و فرهنگ ایرانی و کتاب جاویدان خرد آشنایی داشته است. | ||
== استادان و مشایخ == | == استادان و مشایخ == | ||
ابوالهذیل، اعتزال را در بصره از ابوعمرو و عثمان بن خالد طویل، شاگرد واصل بن عطا و عمرو بن عبید و فرستاده واصل به آرمینیّه<ref>نک:قاضی عبدالجبار، همان، ص 164، 251؛ ابن المرتضی، همان، ص 44؛ حمیری، الحور العین، ص 208؛ شهرستانی، همان جا، جرجانی، شرح مواقف، ج8، ص 379؛ مقریزی، الخطط المقریزیه، ج4، ص 165</ref> و بشربن سعید و ابوعثمان زعفرانی، مصاحبان واصل <ref> ملطی شافعی، همان، ص 43</ref> آموخته، و به روایت خیاط در مجلس ابوموسی مردار (و:226 هـ) نیز حضور یافته و از مقالات وی درباره [[عدل]] و سایر مسایل کلامی بهرهمند شده و تحت تأثیرش قرار گرفته و مجلسش را ستوده است<ref> خیاط، الانتصار، ص 119-118</ref>. ابوالهذیل از غیاث بن ابراهیم قاضی، سلیمان بن مریم و جز آنان هم به نقل روایت پرداخته است<ref> ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج5، ص 413</ref>. گفتنی است خیاط، واصل و عمرو را از شیوخ علّاف به شمار آورده<ref> خیاط، همان، ص 119</ref> که قطعاً درست نیست، زیرا او آنها را ندیده است، اما به کتابهای واصل دست یافته است. قاضی | ابوالهذیل، اعتزال را در بصره از ابوعمرو و عثمان بن خالد طویل، شاگرد واصل بن عطا و عمرو بن عبید و فرستاده واصل به آرمینیّه<ref>نک:قاضی عبدالجبار، همان، ص 164، 251؛ ابن المرتضی، همان، ص 44؛ حمیری، الحور العین، ص 208؛ شهرستانی، همان جا، جرجانی، شرح مواقف، ج8، ص 379؛ مقریزی، الخطط المقریزیه، ج4، ص 165</ref> و بشربن سعید و ابوعثمان زعفرانی، مصاحبان واصل <ref> ملطی شافعی، همان، ص 43</ref> آموخته، و به روایت خیاط در مجلس ابوموسی مردار (و:226 هـ) نیز حضور یافته و از مقالات وی درباره [[عدل]] و سایر مسایل کلامی بهرهمند شده و تحت تأثیرش قرار گرفته و مجلسش را ستوده است<ref> خیاط، الانتصار، ص 119-118</ref>. ابوالهذیل از غیاث بن ابراهیم قاضی، سلیمان بن مریم و جز آنان هم به نقل روایت پرداخته است<ref> ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج5، ص 413</ref>. گفتنی است خیاط، واصل و عمرو را از شیوخ علّاف به شمار آورده<ref> خیاط، همان، ص 119</ref> که قطعاً درست نیست، زیرا او آنها را ندیده است، اما به کتابهای واصل دست یافته است. [[قاضی عبدالجبار]] مینویسد:«ابوالهذیل، پیش زن واصل رفت؛ او دو صندوق از کلام واصل را به وی داد و شاید کلّ کلامش از آن باشد<ref> قاضی عبدالجبار، همان، ص 241</ref>». | ||
== شاگردان == | == شاگردان == | ||
شاگردان برجسته و سرشناس علّاف، خواهرزاده اش، ابراهیم بن | شاگردان برجسته و سرشناس علّاف، خواهرزاده اش، [[ابراهیم بن سیار نظام]]، متکلّم نامدار معتزلی و ابویعقوب یوسف بن عبدالله بن اسحق شَحّام (و:223 هـ) است که در عصر خود به ریاست [[معتزله]] [[بصره]] رسیده و در رد مخالفان و [[تفسیر|تفسیر قرآن]] و فن جدل از احذق مردم بوده است<ref> ابن المرتضی، همان، ص 72-71</ref>. ابوعبدالله دبّاغ، یحیی بن بشر ارجائی (یا ارجانی)، ابوعلی بن قائد اَسواری (و:200 هـ)، ابوجعفر بن مبشر و ابوبکر بن عبدالرحمن بن کَیسان اصم نیز از شاگردان او به شمار رفتهاند<ref>همان، ص 78؛ نشار، همان، ج1، ص 451</ref>. به روایت ملطی، احمد بن ابی دواد وزیر نیز از شاگردان وی بوده است<ref>ملطی شافعی، همان، ص 44</ref>. عیسی بن محمد کاتب، ابوالعیناء و دیگران از وی روایت کردهاند<ref>ابن حجر عسقلانی، همان جا؛ خطیب بغدادی، همان، ج3، ص 366</ref>. | ||
== تالیفات علاف == | == تالیفات علاف == | ||
او کثیرالتألیف بوده و کتب و رسالات بسیاری در ردّ مخالفان، و نیز شرح و بیان برخی از مسائل کلامی-[[فلسفی]] و [[کلامی]] محض نوشته است. به روایت ملطی هزار و دویست کتاب در رد مخالفان و نقض کتابهایشان نگاشته و فقط کتاب الحجج را در [[اصول]]، وضع کرده است<ref>ملطی شافعی، همان، ص 43</ref>. ابن المرتضی از یحیی بن بشر حکایت میکند که ابوالهذیل در رد مخالفان در مسائل دقیق و جلیل کلام، شصت کتاب نوشت<ref> ابن المرتضی، همان، ص 44</ref>. ابن حجر نیز او را مولف کتابهای کثیری در مذهب اعتزال میشناسد<ref>ابن حجر عسقلانی، همان جا</ref>. در بعضی از نسخ الفهرست ابن ندیم، کتب ذیل به نام وی ثبت شده است: | او کثیرالتألیف بوده و کتب و رسالات بسیاری در ردّ مخالفان، و نیز شرح و بیان برخی از مسائل کلامی-[[فلسفی]] و [[کلامی]] محض نوشته است. به روایت ملطی هزار و دویست کتاب در رد مخالفان و نقض کتابهایشان نگاشته و فقط کتاب الحجج را در [[اصول]]، وضع کرده است<ref>ملطی شافعی، همان، ص 43</ref>. ابن المرتضی از یحیی بن بشر حکایت میکند که ابوالهذیل در رد مخالفان در مسائل دقیق و جلیل کلام، شصت کتاب نوشت<ref> ابن المرتضی، همان، ص 44</ref>. ابن حجر نیز او را مولف کتابهای کثیری در مذهب اعتزال میشناسد<ref>ابن حجر عسقلانی، همان جا</ref>. در بعضی از نسخ الفهرست ابن ندیم، کتب ذیل به نام وی ثبت شده است: | ||
# کتاب الامامة علی | # کتاب الامامة علی هشام؛ | ||
# کتاب علی ابن شمر فی | # کتاب علی ابن شمر فی الإرجا؛ | ||
# کتاب طاعة لایراد الله | # کتاب طاعة لایراد الله بها؛ | ||
# کتاب علی | # کتاب علی السّوفسطائیه؛ | ||
# کتاب علی | # کتاب علی المجوس؛ | ||
# کتاب علی | # کتاب علی الیهود؛ | ||
# کتاب التولید علی | # کتاب التولید علی النّظام؛ | ||
# کتاب الوعد و | # کتاب الوعد و الوعید؛ | ||
# کتاب مقتل | # کتاب مقتل غَیلان؛ | ||
# کتاب الی | # کتاب الی الدّمشقیّین؛ | ||
# کتاب | # کتاب المجالس؛ | ||
# کتاب | # کتاب الحجّة؛ | ||
# کتاب صفة الله بالعدل و نفی | # کتاب صفة الله بالعدل و نفی القبیح؛ | ||
# کتاب الحجّة علی | # کتاب الحجّة علی الملحدین؛ | ||
# کتاب تسمیة اهل | # کتاب تسمیة اهل الاحداث؛ | ||
# کتاب ضرار فی قوله ان الله یغضب من | # کتاب ضرار فی قوله ان الله یغضب من فعله؛ | ||
# کتاب علی | # کتاب علی النّصاری؛ | ||
# کتاب مسائل فی الحرکات و | # کتاب مسائل فی الحرکات و غیرها؛ | ||
# کتاب علی عمار النّصرانی فی الردّ علی | # کتاب علی عمار النّصرانی فی الردّ علی النّصاری؛ | ||
# کتاب فی صفة الغضب و الرّضا من الله رجل | # کتاب فی صفة الغضب و الرّضا من الله رجل ثناوه؛ | ||
# کتاب السَّخط و | # کتاب السَّخط و الرّضا؛ | ||
# کتاب المخلوق علی حفص | # کتاب المخلوق علی حفص الفرد؛ | ||
# کتاب الرّد علی مکیف المدینی(؟) | # کتاب الرّد علی مکیف المدینی(؟)؛ | ||
# کتاب الحدّ علی | # کتاب الحدّ علی ابراهیم؛ | ||
# کتاب الرّد علی الغیلانیّة فی | # کتاب الرّد علی الغیلانیّة فی الارجاء؛ | ||
# کاب علی حفص الفرد فی فعل و | # کاب علی حفص الفرد فی فعل و یفعل؛ | ||
# کتاب علی النّظام فی تجویز القدرة علی | # کتاب علی النّظام فی تجویز القدرة علی الظّلم؛ | ||
# کتاب علی النّظام فی خلق الشیء و جوابه | # کتاب علی النّظام فی خلق الشیء و جوابه عنه؛ | ||
# کتاب الرّد علی القدریّه و | # کتاب الرّد علی القدریّه و المجّبّره؛ | ||
# کتاب علی ضرار و جهم و ابی حنیفه و حفص فی | # کتاب علی ضرار و جهم و ابی حنیفه و حفص فی المخلوق؛ | ||
# کتاب علی النّظام فی | # کتاب علی النّظام فی الانسان؛ | ||
# کتاب الرّد علی اهل | # کتاب الرّد علی اهل الادیان؛ | ||
# کتاب فی جمیع | # کتاب فی جمیع الاصناف؛ | ||
# کتاب | # کتاب الاستطاعة؛ | ||
# کتاب | # کتاب الحرکات؛ | ||
# کتاب فی خلق الشی ء عن | # کتاب فی خلق الشی ء عن الشیء؛ | ||
# کتاب التفهّم و حرکات اهل | # کتاب التفهّم و حرکات اهل الجنة؛ | ||
# کتاب جواب | # کتاب جواب القبائی؛ | ||
# کتاب علی من قال تعذیب | # کتاب علی من قال تعذیب الاطفال؛ | ||
# کتاب الحوض و الشفّاعة وعذاب | # کتاب الحوض و الشفّاعة وعذاب القبر؛ | ||
# کتاب علی اصحاب الحدیث فی | # کتاب علی اصحاب الحدیث فی التّشبیه؛ | ||
# کتاب تثبیت | # کتاب تثبیت الاعراض؛ | ||
# کتاب السمع و البصر عملا ام عمل | # کتاب السمع و البصر عملا ام عمل بهما؛ | ||
# کتاب الانسان ما | # کتاب الانسان ما هو؛ | ||
# کتاب علامات صدق | # کتاب علامات صدق الرسول؛ | ||
# کتاب طول الانسان و لونه و | # کتاب طول الانسان و لونه و تالیفه؛ | ||
# کتاب فی الصوت ما هو<ref> ابن ندیم، الفهرست، ص 296</ref>. | # کتاب فی الصوت ما هو<ref> ابن ندیم، الفهرست، ص 296</ref>. | ||
[[ابن خلکان]] نوشته است:«ابوالهذیل را کتابی است معروف به میلاس؛ میلاس، مجوسی بوده؛ ابوالهذیل را با جماعتی از ثنویّه گرد آورده و ابوالهذیل، ثنویّه را مجاب کرده و میلاس [[اسلام]] آورده است<ref> ابن خلکان، همان، ج4، ص 266</ref>». در منابع دیگر کتابهایی به وی نسبت داده شده که برخی از آنها در ثبت [[ابن ندیم]] مذکور است، از جمله: | [[ابن خلکان]] نوشته است:«ابوالهذیل را کتابی است معروف به میلاس؛ میلاس، مجوسی بوده؛ ابوالهذیل را با جماعتی از ثنویّه گرد آورده و ابوالهذیل، ثنویّه را مجاب کرده و میلاس [[اسلام]] آورده است<ref> ابن خلکان، همان، ج4، ص 266</ref>». در منابع دیگر کتابهایی به وی نسبت داده شده که برخی از آنها در ثبت [[ابن ندیم]] مذکور است، از جمله: | ||
# رسالهای که در آن از [[عدل]]، [[توحید]] و وعید برای عامه سخن رانده است؛ ملطی به گونهای به تحسین این رساله پرداخته<ref>ملطی شافعی، همان جا</ref> که گویا آن را دیده است. | # رسالهای که در آن از [[عدل]]، [[توحید]] و وعید برای عامه سخن رانده است؛ ملطی به گونهای به تحسین این رساله پرداخته<ref>ملطی شافعی، همان جا</ref> که گویا آن را دیده است. | ||
# کتاب الحُجَج؛ در این کتاب از فنای مقدورات [[خداوند]] سخن گفته است<ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص 124</ref>. | # کتاب الحُجَج؛ در این کتاب از فنای مقدورات [[خدا|خداوند]] سخن گفته است<ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص 124</ref>. | ||
# کتاب القوالب؛ در این کتاب، بابی است که در ردّ دهریّه است. او در این کتاب، قول دهریّه را ذکر کرده که به موحّدین گفتهاند: وقتی که جایز شد بعد از هر حرکتی، حرکتی جز آن و بعد از هر حادثی، حادثی جز آن باشد تا بی نهایت، پس چرا درست نیست قول کسانی که میگویند:حرکتی نیست مگر اینکه پیش از آن، حرکتی است و حادثی نیست مگر آنکه پیش از آن حادثی است تا بی نهایت؟ او از این الزام، جواب داده و آنها را برابر دانسته و گفته است: همچنان که حوادث را آغازی است که پیش از آن حادثی نبوده، همچنین آنها را آخری است که بعد از آن حادثی نخواهد بود و لذا قایل به فنای مقدورات الهی شده است<ref>همان جا</ref>. | # کتاب القوالب؛ در این کتاب، بابی است که در ردّ دهریّه است. او در این کتاب، قول دهریّه را ذکر کرده که به موحّدین گفتهاند: وقتی که جایز شد بعد از هر حرکتی، حرکتی جز آن و بعد از هر حادثی، حادثی جز آن باشد تا بی نهایت، پس چرا درست نیست قول کسانی که میگویند:حرکتی نیست مگر اینکه پیش از آن، حرکتی است و حادثی نیست مگر آنکه پیش از آن حادثی است تا بی نهایت؟ او از این الزام، جواب داده و آنها را برابر دانسته و گفته است: همچنان که حوادث را آغازی است که پیش از آن حادثی نبوده، همچنین آنها را آخری است که بعد از آن حادثی نخواهد بود و لذا قایل به فنای مقدورات الهی شده است<ref>همان جا</ref>. | ||
# الرّد علی النّظام<ref>همان، ص 132</ref> | # الرّد علی النّظام<ref>همان، ص 132</ref>. | ||
# کتابی در ردّ بر نظام در خصوص اعراض، انسان و جز لایتجزّی<ref> همان جا</ref> | # کتابی در ردّ بر نظام در خصوص اعراض، انسان و جز لایتجزّی<ref> همان جا</ref>. | ||
# الاصول الخمسه که آن را در زمان [[هارون الرشید]] نگاشته است<ref>نسفی، بحرالکلام به نقل از:رسایل العدل و التوحید، ج1، ص 461</ref>. | # الاصول الخمسه که آن را در زمان [[هارون الرشید]] نگاشته است<ref>نسفی، بحرالکلام به نقل از:رسایل العدل و التوحید، ج1، ص 461</ref>. | ||
# کتاب الحجّة، در اصول<ref>ملطی شافعی، همان جا</ref> به احتمال قوی، [[اصول فقه]] | # کتاب الحجّة، در اصول<ref>ملطی شافعی، همان جا</ref> به احتمال قوی، [[اصول فقه]] | ||
== جستارهای وابست == | |||
* [[واصل بن عطا]] | |||
* [[مأمون عباسی|مأمون]] | |||
* [[بنی هاشم|بنیهاشم]] | |||
* [[سامرا]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | |||
* [https://rasekhoon.net/article/show/790418/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%B0%DB%8C%D9%84-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%81-%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87-1 برگرفته از سایت راسخون] rasekhoon.net | |||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان اهل سنت]] | [[رده:عالمان اهل سنت]] | ||
[[رده:متکلمان]] | [[رده:متکلمان]] |