صبر: تفاوت میان نسخه‌ها

این حدیث نشان می‌دهد که بدون صبر، ایمان کامل که التزام عملی به [[دین]] خداست امکان‌پذیر نیست و صبر، نقش کلیدی برای تمام ابعاد زندگی دارد. به همین دلیل در حدیث نبوی آمده است: «لا ایمان لمن لا صبر له؛<ref>نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، ص۲۸۸.</ref>کسی که صبر و استقامت ندارد، ایمان او پایدار نخواهد ماند.» در روایتی از [[امام باقر (ع)|امام باقر (علیه‌السلام)]] نقل شده است که «بهشت در ناراحتی‌ها و صبر پیچیده شده است. پس هر کس بر سختی‌های دنیا صبر کند داخل [[بهشت]] می‌شود و [[جهنم]] در لذات و شهوات پیچیده شده است. پس هر کس نفس خود را از لذات و شهوات بهره‌مند کند، وارد آتش می‌شود»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ص۱۴۵، ح ۷، تهران، المکتبه الاسلامیه، ۱۳۹۲ه ق، چهارم، جسوم.</ref>.

'''«صبر»''' بدنی در مقابل مشقت‌هایی است که بر بدن و جسم انسان وارد می‌شود. این صبر یا با عمل تحقق می‌یابد، مثل قیام به عبادات مشکل، یا با تحمل و استقامت، مثل صبر بر کتک‌های شدید، امراض بزرگ و جراحات هولناک، که [[قرآن کریم]] دربارهۀ صبر ایوب نبی در برابر امراض و مصیبت‌هایش این‌گونه از او یاد‌ می‌کند: «وَاذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادی‌ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ‌... إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا؛ و به خاطر بیاور بنده ما حضرت ایوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند و گفت: پروردگارا! شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است‌... ما ایوب را شکیبا یافتیم». [[حضرت ایوب(علیه‌السلام)]] یکی از انبیاء بزرگ الهی است که دارای مال و فرزندان فراوان و بسیار اهل بخشش بود. او مورد امتحان‌های سخت الهی قرار گرفت، اموال او از بین رفت، فرزندان او هلاک شدند، بدن او دچار امراض سخت شد، اما او در برابر کوه مصائب و مرض‌های شدیدی که بر او وارد شد، صبر نمود و هیچ شکایتی نکرد، لذا به عنوان اسوه و الگوی صبر شناخته شد<ref>طباطبائی، سیّدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‌۱۷، ص۲۰۹-۲۰۸، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، ۱۴۱۷ق، چاپ پنجم.</ref>.  

'''«صبر»''' در معصیت: بالاترین مرحله از صبر، صبر بر معصیت است و آن ایستادگی در برابر شعله‌های سرکش شهوات و هیجان‌های برخاسته از هوی و هوس و یا مقامات دنیوی است، چراکه بیشتر انسان‌ها در برابر فقر و گرفتاری طغیان نمی‌کنند، ولی وقتی خدا مقام، پول و صحت بدن بدهد، آن وقت خیلی سخت است که خودش را سالم نگه دارد و صبر پیشه کند و این نعمت موجب غفلت و معصیت او نگردد. از این قسم به صبر بر نعمت نیز تعبیر‌ می‌کنند. [[قرآن کریم]] در این‌باره‌ می‌فرماید: «وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَیَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّیِّئاتُ عَنِّی إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ إِلاَّ الَّذینَ صَبَرُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات‌؛ و اگر بعد از شدت و رنجی که به او رسیده، نعمت‌هایی به او بچشانیم، می‌گوید: مشکلات از من برطرف شد، و دیگر باز نخواهد گشت! و غرق شادی و غفلت و فخرفروشی می‌شود... مگر آنها که (در سایه‌ ایمان راستین،) صبر و استقامت ورزیدند و کارهای شایسته انجام دادند.» صبر در برابر معصیت‌ها و هوای نفس آن‌قدر عظیم است که حتی [[حضرت یوسف(علیه‌السلام)]] نیز خود را از شر آن ایمن ندانسته و به خدا پناهنده‌ می‌شود: «وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسی‌ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّی‌؛ من هرگز خودم را تبرئه نمی‌کنم، که نفس سرکش بسیار به بدی‌ها امر می‌کند، مگر آنچه را پروردگارم رحم کند!» یوسف(علیه‌السلام) فرزند [[حضرت یعقوب(علیه‌السلام)]] که در کودکی مورد حسد برادران خود قرار گرفت و با بیرحمی او را در چاه انداختند، سپس به بهایی اندک فروختند، و در [[مصر]] نیز به دلیل رد درخواست نامشروع همسر عزیز مصر و دیگر زنان مصری، سال‌ها به زندان افتاد، اما در برابر همه‌ این مصائب صبر پیشه کرد و بر خدا توکل نمود.  

و ده‌ها مورد دیگر که همگی بیانگر ارزش والای '''«صبر»''' در نظام اخلاقی اسلام است. [[امام صادق(ع)|امام صادق(علیه‌السلام)]] نیز می‌فرماید: «صبر برای ایمان به منزله سر برای بدن است، همچنان که اگر سر برود بدن هم از بین می‌رود، اگر صبر از کف رود، ایمان نیز از کف می‌رود.»  

از [[امام باقر (ع)|امام باقر(علیه‌السلام)]] در باب اهمیت '''«صبر»''' نقل شده است: «بهشت در پوششی از ناملایمات (و بردباری) است، پس هر که در دنیا بر ناملایمات صبر کند به بهشت رود. و دوزخ در پوشش لذت‌ها و خواهش‌های نفس است، پس هر که لذت و خواهش نفس را برآورد، به دوزخ می‌رود».  

همان‌گونه که می‌دانید در نظام زندگی بر سر راه هر کار مهمی، موانعی قرار دارد که عبور از آنها فقط با نیروی '''«صبر»''' و شکیبایی ممکن است. [[امام علی|امیرمومنان (علیه‌السلام)]] فرمودند: «الصبر عون علی کل امر؛ صبر و شکیبایی به پیشرفت هر کار مهمی کمک می‌کند».

[[علی بن ابی طالب|امیرالمومنین(علیه‌السلام)]] در این‌باره می‌فرمایند: انسان شکیبا پیروزی را از دست نخواهد داد هر چند طول بکشد. این حکم در تمام ابعاد معنوی و مادی زندگی انسان‌ها است. در [[آیات]] الهی نیز، نصرت و پیروزی از پیامدهای '''«صبر»''' عنوان شده است.

'''«صبر»''' یاور انسان در برزخ و تامین‌کننده بهشت در عالم قیامت است، [[امام جعفر صادق|امام صادق (علیه‌السلام)]] می‌فرمایند: مومن چون داخل قبر شود نماز، طرف راست و زکات، طرف چپ اوست. احسان بر سرش سایه می‌افکند و '''«صبر»''' در طرفی دور از آنها می‌ایستد. چون دو فرشته که متصدی سوال از او هستند بر او وارد می‌شوند '''«صبر»''' به نماز، زکات و احسان می‌گوید: مواظب رفیق خود باشید، اگر درمانده شدید من حاضرم.

در [[قرآن کریم]] آمده است: «اولئک یجزون الغرفه بما صبروا؛ به پاداش صبر و بردباری غرفه‌های جنت و قصر بهشتی می‌یابند». همچنین [[امام باقر(ع)|امام باقر(علیه‌السلام)]] در مورد اجر اخروی صبر می‌فرماید: «بهشت در میان ناگواری‌ها و شکیبایی‌ها است، پس هر که در دنیا بر ناگواری‌ها صبر کند به بهشت خواهد رفت.

[[خداوند]] در [[قرآن کریم]] در موارد مختلف به شکل‌های گوناگون به این موضوع پرداخته و انسان‌ها را با جایگاه و ارزش '''«صبر»''' آشنا ساخته است، همچنین به صابرین همراهی و یاری خود را در مراحل سخت زندگی، وعده داده و نعمت‌های ویژه‌ای عنایت کرده است. «وَ بَشِّرِ الصَّابِرین... أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُون‌؛ بشارت ده به استقامت‌کنندگان!... اینها، همان‌ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هستند هدایت‌یافتگان!» واژۀ '''«صبر»''' و مشتقات آن ۱۰۳ بار در قرآن به کار رفته که نشان از اهمیت ویژه این حرکت اخلاقی از دیدگاه [[دین اسلام|دین مبین اسلام]] و [[قرآن کریم]] دارد.

خداوند در موارد مختلف به پاداش صابران پرداخته هست. «وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَریراً... ؛ و در برابر صبرشان، بهشت و لباس‌های حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد!...» این آیه و آیات بعد که در وصف '''«صبر»''' بر گرسنگی و ایثار طعام [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] و خانواده ایشان نازل شده است، به پاداش آن اشاره نموده و نعمت‌های بهشتی را که به خاطر '''«صبر»''' به آن بزرگوارن داده شده، بیان می‌کند، و این خود بیان‌گر نشان‌های بر پاداش عظیم و منزلت صابران در درگاه خداوند است.  

جزع و بی‌تابی نقطۀ مقابل '''«صبر»''' است و آن، حالت بی‌قراری و ناشکیبایی در برابر حوادث و مشکلات است، به‌گونه‌ای که انسان در برابر حادثه زانو زند، مأیوس شود، بی‌تابی کند و یا از تلاش و کوشش برای رسیدن به مقصد چشم بپوشد. افرادی که جزع می‌کنند، شتاب‌زده و عجول هستند. قدرت مهار و کنترل خود را ندارند، زود دستپاچه شده و حوصله لازم را برای رسیدن به مقصد ندارند. نتیجۀ جزع و بی‌تابی، افزایش خطا و در نتیجه ندامت و پشیمانی است. کسی که بی‌صبری می‌کند نمی‌تواند نتیجه کار را تغییر دهد، فقط اجر خود را از بین برده و نیروها را هدر می‌دهد. [[علی بن ابی طالب|امیر مؤمنان علی(علیه‌السلام)]] در مذمت جزع می‌فرمایند: «از جزع و ناشکیبایی بپرهیز. زیرا امید انسان را قطع و کوشش و تلاش را ضعیف ساخته و غم و‌ اندوه به بار می‌آورد»<ref>مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ج۲، ص۴۵۷.</ref>.