مرتضی انصاری: تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ تولد = ۱۲۱۴ ق

| سال درگذشت = ۱۲۸۱ ق

'''مرتضی انصاری'''، از برجسته‌ترین فقها و عالمان در قرن سیزدهم هجری است. وی را می‌توان از پایه‌گذاران اصول نوینی در [[فقه]] و اصول [[مذهب شیعه|جعفری]] دانست که شایسته لقب خاتم_{الفقها و المجتهدین} شده است. وی با دو اثر جاودان-<big>المکاسب</big> و <big>رسائل</big>، نام خود را در گستره معارف اصیل اسلام جاودانه کرده است. این کتاب‌ها از کتاب‌های درسی [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شیعی است. به آثار وی، هم‌چون آثار [[محقق حلی]]، [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] و [[شهید اول]]، همواره توجه شده است و محققان بسیاری بر آنها شرح یا حاشیه نوشته‌اند.

نسب مرتضی انصاری به [[جابر بن عبدالله انصاری]]، از [[صحابه]] محمد، [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام]] می‌رسد. نذیر پسر جابر بن عبدالله انصاری در جنگ شوشتر شرکت داشت و پس از این [[جنگ]] در شوشتر ساکن شده بود<ref>«مقدمه فوائدالاصولیه، نویسنده اصلی: مرتضی انصاری شوشتری، با مقدمه محقق مراغی».</ref>. مرتضی فرزند محمد امین بن شمس الدین بن احمد بن نورالدین بن محمد صادق شوشتری است.  

پدرش محمد امین (درگذشته ۱۲۴۸) از مبلغین [[اسلام]] و مادرش (درگذشته ۱۲۷۹ ه‍. ق) دختر یکی از علمای عصر خود بوده‌است. ادعا شده مادر مرتضی انصاری قبل از تولد وی، شبی امام [[جعفر بن محمد (صادق)|جعفر صادق]] (علیه‌السلام) را در عالم رؤیا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را و عطای [[قرآن]] را به فرزندی صالح و بلندمرتبه تعبیر کردند<ref> گلشن ابرار، ص ۳۳۱.</ref>.

مرتضی انصاری، در ۱۸ [[ذی الحجه|ذی‌الحجه]] ۱۲۱۴ق. در [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]]، شهر دزفول، محله مشایخ به دنیا آمد. گفته شده، مادر وی، پیش از تولد او، [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه السلام)]] را خواب دید که قرآنی به او هدیه می‌هد. خواب او را، به فرزندی عالم تعبیر کردند؛ از این رو، پس از تولد، همیشه با [[وضو]] به او شیر می‌داد<ref>ندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ج۱، ص77</ref>.

پدر او، محمد امین (متوفی ۱۲۴۸ق) از علمای پرهیزکار و از زمره مبلغان دین بوده است. مادر شیخ دختر شیخ یعقوب فرزند شیخ احمد بن شیخ شمس الدین انصاری است. وی زنی پرهیزگار و متعبد بود و نوافل شب را تا هنگام [[مرگ]] ترک نکرده و در اواخر عمر که نابینا شده بود، شیخ مقدمات تهجد وی را فراهم می‌کرد و حتی گاهی آب وضویش را گرم می‌کرد. او قبل از تولد شیخ شبی امام صادق (علیه السلام) را درعالم رؤیا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را به فرزندی صالح و بلند‌مرتبه تعبیر کردند. از او نقل شده که همواره تلاش می‌کرده تا در هنگام شیر دادن به فرزندش با وضو باشد. او به سال ۱۲۷۹ ق. در نجف اشرف از دنیا رفت<ref>انصاری، زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۷۷.</ref>.

مرتضی انصاری پس از یک سال اقامت در کربلا در سال ۱۲۳۸ق. به نجف رفته و از درس موسی فرزند [[جعفر کاشف‌ الغطاء|جعفر کاشف‌الغطاء]] بهره برد. او پس از نزدیک به یک سال در سن ۲۵ سالگی به دزفول بازگشته و با دختر حسین انصاری استاد دوره سطح خود ازدواج کرد<ref>زندگی‌نامهٔ استاد الفقهاء شیخ انصاری، چ۲، ص85.</ref>.

شیخ انصاری پس از درگذشت پدر در سال 1249 ق بار دیگر به [[عتبات]] مهاجرت کرد. وی ابتدا به کربلا و سپس به نجف رفت. شیخ در این هنگام با این که مجتهدی مطلق و فاضل بود، اما برای احترام به خاندان بزرگ کاشف‌الغطاء در درس شیخ علی، فرزند شیخ جعفر کاشف‌الغطاء شرکت می‌کرد. روزی شیخ علی به شیخ جعفر شوشتری فرمود: «تو گمان مدار که شیخ مرتضی برای استفاده بردن در مجلس ما حاضر می‌شود؛ بلکه شنیده در خانواده‌های علمی، تحقیقاتی هست که او برای به دست آوردن آنها در این محضر حاضر می‌شود؛ وگرنه او دیگر احتیاجی به خواندن درس ندارد<ref> زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص 94.</ref>».

مجلس در محضر صاحب جواهر تشکیل شد؛ ولی شیخ در میان حاضران نبود، صاحب جواهر گفت: شیخ مرتضی را نیز حاضر کنید! پس از جستجو، او را در گوشه‌ای از حرم یا صحن شریف دیدند که رو به [[قبله]] ایستاده و برای شفای صاحب جواهر [[دعا]] می‌کند. سپس شیخ را به آن مجلس راهنمایی کردند.

ناگفته نماند این کار صاحب جواهر، برای معرفی بیشتر شیخ بود؛ وگرنه، در مرجع شدن کسی، تعیین مرجع قبلی شرط نیست.

پس از رسیدن نامه سعیدالعلما، شیخ به حرم مطهر [[علی بن ابی‌طالب|حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)]] مشرف شد و از آن حضرت خواست که او را در این امر بزرگ یاری کند و از لغزش و خطا نگاه دارد. یکی از خادمان حرم مطهر امیرمؤمنان علی(علیه السلام) می‌گوید: مثل همیشه، ساعتی پیش از طلوع فجر برای روشن کردن چراغ‌های حرم مطهر به آنجا رفتم... ناگهان از طرف پایین پای حضرت امیر صدای گریه‌ای بلند و جان‌کاه و ناله‌ای سوزناک به گوشم رسید. بسیار شگفت زده شدم که این صدای کیست؟ آهسته پیش آمدم تا از جریان آگاه شوم، ناگهان دیدم شیخ انصاری صورتش را بر ضریح مقدس گذاشته است و می‌گرید و به زبان دزفولی با سوز و گداز به امام (علیه السلام) می‌گوید: آقای من! مولای من! یا ابالحسن! یا امیرالمؤمنین! این مسئولیتی که اکنون بر دوشم آمده است، بس مهم و خطیر است. مرا از لغزش و اشتباه و عمل نکردن به وظیفه نگاه‌دار و در طوفان‌های حوادث روزگار همواره راهنمایم باش، وگرنه از زیر بار مسئولیت فرار خواهم کرد و آن را نخواهم پذیرفت<ref>موسوی، سیدعبدالرضا، دریای فقاهت، ص۱۳۷.</ref>.

او با این روش مـتـیـن و مستحکم، اصول اخباری‌گری رایج آن روز را در هم کوبید و پایه‌ها و اصول مستحکمی بـرای فقه و اصول نوین بنیاد نهاد و مسیر [[اجتهاد]] را روشن و مبرهن نمود. او با این وسعت مشرب، باب [[اجتهاد]] و افتا و استخراج و استنباط احکام شرعیه فرعیه را از منابع و مصادر اولیه بازگشود و رمـز پـیـشرفت و ترقی [[مسلمان|مسلمانان]] را در مسیر اجتهاد و اعتقاد بر خویش در راه عمل به احکام الهی قرار داد.

یکی از شاگردان شیخ نقل می‌کند: چون از مقدمات علوم و سطح فارغ گشتم برای تکمیل تحصیلات به نجف اشرف رفتم و در مجلس درس شیخ حاضر شدم، ولی از مطالب و تقریراتش هیچ نمی‌فهمیدم خیلی به این حالت متاثر شدم تا جایی که دست به ختوماتی زدم، ولی فایده نبخشید. بالاخره به [[علی بن ابی‌طالب|حضرت امیر‌ (علیه السلام)]] متوسل شدم شبی درخواب خدمت آن حضرت رسیدم و «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» در گوش من قرائت کرد، صبح چون در مجلس حاضر شدم درس را فهمیدم و کم‌کم جلو رفتم و پس از چند روز به جایی رسیدم که در درس صحبت می‌کردم، روزی پس از ختم درس خدمت شیخ رسیدم، وی آهسته در گوش من فرمود: «آن کس که «بسم ا...» در گوش تو خوانده تا «والضالین» در گوش من خوانده» شیخ این را گفت و رفت و من از این قضیه تعجب کردم و فهمیدم شیخ دارای کرامات بسیاری است و کسی از آن اطلاع ندارد<ref>شیخ مرتضی انصاری؛ عالمی اخلاقی و عابدی متهجد در تاریخ زرین ...

https://www.isna.ir › news › شیخ-مر...</ref>."

شیخ انصاری چه در هنگام تحصیل و جوانی و چه در هنگام [[مرجع تقلید|مرجعیت]] بسیار ساده و زاهدانه می‌زیست. وی از امکانات زندگی به اندازه ضرورت استفاده می‌کرد و از تجمل، اسراف و زندگی اشرافی به شدت پرهیز می‌کرد. هنگام تحصیل، شیخ از هم حجره‌ای خود خواست تا مقداری نان تهیه کند. هنگامی که آن طلبه از خرید بازگشت، مقداری حلوا نیز همراه آورد. شیخ از وی پرسید: این حلوا را چگونه خریدی؟ او گفت حلوا را قرض گرفتم تا مجبور نباشیم نان خالی بخوریم. شیخ از خوردن نان خودداری کرد و گفت: من یقین ندارم تا ادای این قرض زنده باشم<ref>سید عباس حسینی کاشانی، نابغه بزرگ اسلام، کنگره شیخ انصاری، 1373، ص 12.</ref>.

[[سید محمدحسن جزایری]] از [[سید جعفر ثابتی]] نقل می‌کند: روزی مردی خدمت شیخ آمد و تقاضای کمک کرد. شیخ به او گفت: فلان مبلغ پولی را که در فلان مکان پنهان کردی، به مصرف برسان و اگر باز نیاز داشتی به من مراجعه کن<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص 126</ref>.

شیخ انصاری صله رحم به جای می‌آورد و از خویشان و بستگان خود دل‌جویی و در حد ممکن به آنها کمک می‌کرد. آقا سید محمدطاهر شفیعی دزفولی می‌گوید: مادرم که از خاندان انصاری بود، گفت: شبی پس از فراغت از [[نماز شب]]، میل به خوراک ماهی پیدا کردم و با خود گفتم اگر وسیله‌ای فراهم می‌شد، خوراک ماهی تهیه می‌کردم. صبح مشغول تعقیبات بودم که درب خانه به صدا درآمد. در را باز کردم و شیخ انصاری وارد منزل شد و پس از احوال‌پرسی و گفت‌وگو، مقداری پول زیر سجاده گذاشت و بعد گفت: به ملا رحمة‌الله (خادم منزل شیخ) گفته‌ام که مقداری ماهی بخرد و برای شما بیاورد و پس از آن، خادم ایشان برای ما ماهی آورد. من از این موضوع در شگفت شدم؛ زیرا این موضوع فقط به ذهن من خطور کرد و کسی از آن اطلاعی نداشت<ref>زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص 124- 125.</ref>.

شیخ از نظر زندگی مادی بسیار ساده بود و زاهدانه زندگی می‌‌کرد و با آن همه ثروت که به دستش می‌‌رسید، در سطح پاین‌ترین طلبه‌ها زندگی می‌‌کرد. او برای خرید مایحتاج خود و خانواده‌اش دستور می‌‌داد تا از ارزان‌ترین چیزها استفاده شود و این صفت شیخ در اطرافیان او هم مؤثر بود. وفایی شاعر می‌گوید: در حرم امام رضا (علیه السلام) به آن حضرت متوسل شدم تا یک مرشد معنوی به من ارائه دهد تا با ارشاد وی هدایت شوم. در حالت خاصی به من الهام شد که مرشد تو در نجف است. با خود فکر کردم که او یکی از صوفیان بکتاشی است که در نجف است. به نجف رفتم؛ سپس [[غسل]] کرده، به حرم رفتم تا بعد از [[زیارت]] به جست وجوی آن مرشد بکتاشی بروم. هنگامی که از جلوی منزل سید علی شوشتری عبور می‌کردم، ناگاه در باز شد و خادم سید جلو آمد و به من گفت: آقا با شما کار دارد. وقتی وارد خانه شدم، آقا سید علی گفت: مرشد تو شیخ انصاری است.

# رساله در ارث؛

# رساله در تقیه؛

# رساله در تیمم؛

# رساله در خمس؛

# رساله در زکات؛

# رساله در صلاة؛

# رساله در تقلید؛

# رساله در رضاع؛

# رساله در خلل؛

# حاشیه بر استصحاب قوانین؛

# مناسک حج؛

# حاشیه بر ترجمه بخاة العباد؛

# حاشیه بر حاشیه بغیة الطالب شیخ جعفر کبیر؛

# کتاب طهارت که شرحی بر ارشاد علامه حلی است؛

# کتاب رجال؛

# فرائد الاصول یا رسائل؛

# رساله در قاعده لاضرر و لاضرار؛

# رساله در قضاء عن المیت؛

# رساله در تحقیق مسئله مشتق؛

# رساله در مراسعه و مضایقه؛

# اثبات التسامح فی ادلة السنن؛

# رساله در قاعده من ملک شیئَاً؛

# کتاب مکاسب؛

# رساله در رد قائلین؛

# رساله در قرعه؛

# حواشی متفرقه بر عوائد نراقی؛

# [[محمد حسن شیرازی|میرزای شیرازی]]، صاحب فتوای تحریم تنباکو؛

# سید محمدهاشم خوانساری صاحب مبانی الاصول؛

# حسین محدث نوری بنیان‌گذار عقل‌گرایی شیعه در فرهنگ اسلامی ایران؛

# [[جعفر شوشتری]]؛

# [[میرزا حبیب الله رشتی|میرزا حبیب‌الله رشتی]]، صاحب بدائع الافکار، و رساله اجاره و غصب؛

# [[فضل‌الله نوری|شیخ فضل‌الله نوری]]؛

# سید حسین کوه‌کمری تبریزی، صاحب آثار و نثر فراوان و استاد حوزه نجف؛

# سید عبدالکریم لاهیجی؛

# محمد باقر نجفی؛

# محمدکاظم خراسانی، صاحب کفایةالاصول؛

# [[ملا حسینقلی همدانی]]، شاگرد و صاحب منظومه [[ملاهادی سبزواری|ملا‌هادی سبزواری]]؛

# میرزا حسین خلیلی تهرانی، مجتهد و صاحب فتوای مشروطیت؛

# شربیانی، مجتهد معروف آذربایجانی؛

# [[سید جمال الدین اسد آبادی|سید جمال‌الدین اسدآبادی]]؛

# میرزا ابوطالب زنجانی؛

# سید ابوالقاسم موسوی خوانساری از نوادگان سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر)؛

# [[سید محمدابراهیم بهبهانی]]؛

# قربان‌علی زنجانی؛

# مرتضی ریزی؛

# میرزا محمد آشتیانی؛

# [[رضا همدانی]] صاحب کتاب مصباح الفقیه؛

 

* آیت‌الله‌العظمی آقا [[موسی زنجانی]]: «شیخ در حوزه‌های علمیه به عنوان فقیهی زاهد و عالمی وارسته و اصولی نوآور شناخته شده است تا آنجا که در میان متاخران، لقب شیخ مطلق و مؤسس و خاتم‌الفقهاء و المجتهدین ویژه اوست و در شان او گفته‌اند: «هو تالِی العصمةِ علماً و عَمَلاً؛ او از نظر علم و عمل بعد از معصوم قرار دارد<ref>شبیری زنجانی، سیدموسی، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، ص۱۵، قم، چ اول، ۱۳۷۳</ref>».

 

 

== درگذشت ==

این شخصیت بزرگ اسلامی که تمامی عمر شریفش را در پاسداشت علوم و آثار [[اهل بیت|اهل‌بیت]]: و تعلیم و تربیت شاگردان بی‌شماری صرف کرد، پس از ۶۷ سال زندگی پربار، دیده از جهان فرو بست و دنیای اسلام را داغدار نمود<ref> موسوی، سیدعبدالرضا، دریای فقاهت، ص۷۰</ref>.