بلاذری: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'علیه السلام' به 'علیه‌السلام') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | |||
| عنوان = بلاذری | |||
| تصویر = کتاب بلاذری.jpg | |||
| نام = بلاذری، ابوالحسن احمد بن يحيی بن جابر | |||
| | | نام‌های دیگر = {{فهرست جعبه افقی |احمد ال‍ب‍لاذری |بلاذری |ابوالحسن احمد بن یحیی |احمد بن یحیی ال‍ب‍لاذری |ابو ج‍ع‍ف‍ر احمد بن یحیی }} | ||
| سال تولد = | |||
|احمد ال‍ب‍لاذری | | تاریخ تولد = بين سال‌های 170 تا 180 | ||
| | | محل تولد = [[عراق]]، [[بغداد]] | ||
| سال درگذشت = | |||
|بين سال‌های 170 تا 180 | | تاریخ درگذشت = 279ق. | ||
| | | محل درگذشت = | ||
|درگذشت | | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |محمد بن سعد كاتب واقدی |ابوعبيد قاسم بن سلاّم |ابن هشام كلبی }} | ||
| | | شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |یحیی بن ندیم |احمد بن عمار |ابویوسف یعقوب بن نعیم بن فزاره }} | ||
| | | دین = [[اسلام]] | ||
| مذهب = [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] | |||
|محمد بن سعد كاتب واقدی | | آثار = {{فهرست جعبه افقی |فتوح البلدان |فتوح البلدان (ترجمه) |أنساب الأشراف (5 جلدی) |جمل من أنساب الأشراف |فتوح البلدان |أنساب الأشراف (زکار، سهیل) |البلدان الصغیر |عهد اردشیر }} | ||
| فعالیت‌ها = مورخ، نسب‌شناس | |||
|شاگردان | | وبگاه = | ||
|یحیی بن ندیم | }} | ||
| | '''بَلاذُری'''، '''احمد بن یحیی''' مورخ، شاعر، جغرافیا نویس، و نسب‌شناس ایرانی، زادۀ بغداد. در [[دمشق]] و انطاکیه به فراگیری [[علم حدیث]] پرداخت. در زمینۀ علومی همچون تاریخ و نسب‌شناسی از محضر بزرگانی همچون ابن سعد کاتب [[واقدی]] و [[ابن هشام|ابن هشام کلبی]] بهرۀ فراوان برد. بلاذُری در جوانی به دربار [[مأمون]] راه یافت و تا خلافت [[معتز]] در خدمت دستگاه حکومت [[بغداد]] بود. از آثار اوست: [[فتوح‌البلدان (کتاب)|فتوح‌البلدان]]، که از منابع مهم تاریخ اوایل دورۀ اسلامی و از مهم‌ترین کتب مربوطه به فتوحات [[صدر اسلام]] است؛ انساب‌الاشراف (اخبارالانساب) که به شرح سیرۀ [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم)]]، [[صحابه]]، [[علویان]]، [[عباسیان]]، [[هاشمیان]]، [[بنی‌عبدالشمس]] و قبایل گوناگون دیگر پرداخته است. | ||
|آثار | |||
|فتوح البلدان | |||
|فعالیت‌ها | |||
| | |||
'''بَلاذُری'''، '''احمد بن یحیی''' مورخ، شاعر، | |||
== زندگی‌نامه == | == زندگی‌نامه == | ||
احمد بن یحیی بن جابر بن داود، مشهور به بغدادی و بلاذری، از ادیبان<ref> ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 11، ص 65، بیروت، دار الفکر، 1407ق.</ref>، شاعران<ref>حموی، شهاب الدین أبوعبدالله یاقوت بن عبدالله، معجم الأدباء(إرشاد الأریب إلی معرفة الأدیب، محقق، إحسان عباس، ج 2، ص 531، بیروت، دارالغرب الإسلامی، چاپ اول، 1414ق.</ref>، مورخان، نسب‌شناسان، و جغرافی‌دان‌های<ref> ابن شداد، محمد بن علی، الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، محقق، سوردل، دومینیک، دهان، سامی، عباره، یحیی زکریا، ج3، ص 587، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة، چاپ اول، 1953م.</ref> قرن سوم هجری بود. | احمد بن یحیی بن جابر بن داود، مشهور به بغدادی و بلاذری، از ادیبان<ref> ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 11، ص 65، بیروت، دار الفکر، 1407ق.</ref>، شاعران<ref>حموی، شهاب الدین أبوعبدالله یاقوت بن عبدالله، معجم الأدباء(إرشاد الأریب إلی معرفة الأدیب، محقق، إحسان عباس، ج 2، ص 531، بیروت، دارالغرب الإسلامی، چاپ اول، 1414ق.</ref>، مورخان، نسب‌شناسان، و جغرافی‌دان‌های<ref> ابن شداد، محمد بن علی، الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، محقق، سوردل، دومینیک، دهان، سامی، عباره، یحیی زکریا، ج3، ص 587، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة، چاپ اول، 1953م.</ref> قرن سوم هجری بود. | ||
بلاذری اهل شعر هم بود و بیشتر هجویات می‌گفت. وی اشعاری در مدح [[مأمون عباسی]] سرود<ref> البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref>؛ اما گاهی نیز با بد زبانی | بلاذری اهل شعر هم بود و بیشتر هجویات می‌گفت. وی اشعاری در مدح [[مأمون عباسی]] سرود<ref> البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref>؛ اما گاهی نیز با بد زبانی آبروی مردم را می‌برد<ref>معجم الأدباء، ج 2، ص 531.</ref>. وی بعدها با [[متوکل|متوکل عباسی]] همنشین<ref>ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج 6، ص 75، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1415ق.</ref> و از ندیمان وی شد<ref> معجم الأدباء، ج 2، ص 530.</ref>. | ||
ابوالحسن، ابوجعفر، ابوبکر<ref>البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref>، و ابومحمد<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج 12، ص 250.</ref> از لقب‌های او است. | ابوالحسن، ابوجعفر، ابوبکر<ref>البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref>، و ابومحمد<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج 12، ص 250.</ref> از لقب‌های او است. | ||
بلاذری زاده [[بغداد]] است<ref> معجم الأدباء، ج 2، ص 530.</ref>؛ اما تاریخ ولادتش معلوم نیست. | بلاذری زاده [[بغداد]] است<ref> معجم الأدباء، ج 2، ص 530.</ref>؛ اما تاریخ ولادتش معلوم نیست. | ||
بر اساس برخی از گزارش‌ها وی برای تقویت حافظه خود به نوشیدن شربت بلاذر مبادرت کرد و به همین جهت او را بلاذری نامیدهاند<ref> ابن ندیم بغدادی، محمد بن إسحاق، الفهرست، ص 164، بیروت، دار المعرفة، چاپ دوم، 1417ق.</ref>. | بر اساس برخی از گزارش‌ها وی برای تقویت حافظه خود به نوشیدن شربت بلاذر مبادرت کرد و به همین جهت او را بلاذری نامیدهاند<ref> ابن ندیم بغدادی، محمد بن إسحاق، الفهرست، ص 164، بیروت، دار المعرفة، چاپ دوم، 1417ق.</ref>. | ||
| خط ۴۵: | خط ۳۴: | ||
بلاذری بعدها به [[دمشق]] رفت و در آن‌جا از هشام بن عمار و اباحفص عمر بن سعید کسب علم کرد. پس از آن راهی حمص شد از محمد بن مصفی، و در أنطاکیه از محمد بن عبدالرحمن بن سهم، احمد بن برد علومی را آموخت<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج 6، ص 74.</ref>. | بلاذری بعدها به [[دمشق]] رفت و در آن‌جا از هشام بن عمار و اباحفص عمر بن سعید کسب علم کرد. پس از آن راهی حمص شد از محمد بن مصفی، و در أنطاکیه از محمد بن عبدالرحمن بن سهم، احمد بن برد علومی را آموخت<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج 6، ص 74.</ref>. | ||
=شاگردان بلاذری= | == شاگردان بلاذری == | ||
یحیی بن ندیم، احمد بن عمار، ابویوسف یعقوب بن نعیم بن فزاره، از شاگردان وی بودند<ref>همان، ص 75.</ref>. | یحیی بن ندیم، احمد بن عمار، ابویوسف یعقوب بن نعیم بن فزاره، از شاگردان وی بودند<ref>همان، ص 75.</ref>. | ||
== آثار بلاذری == | == آثار بلاذری == | ||
کتاب‌ها و آثار بلاذری | |||
کتاب‌ها و آثار بلاذری عبارتند از: | |||
# البلدان الصغیر، | |||
# البلدان الکبیر(که نتوانست آن را کامل کند)، | |||
# انساب الاشراف و اخبارهم<ref>سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة، ج 1، ص 585، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی، چاپ اول، 1410ق.</ref>، | |||
# (الاخبار و الانساب<ref>الفهرست، ص 164.</ref>، جمل انساب الاشراف<ref>معجم الأدباء، ج 2، ص 534.</ref>، | |||
# عهد أردشیر<ref>الفهرست، ص 164.</ref>، | |||
# الفتوح<ref>معجم الأدباء، ج 2، ص 534.</ref>. | |||
== اعتبار کتاب انساب الاشراف == | == اعتبار کتاب انساب الاشراف == | ||
بلاذری در کتاب انساب الاشراف آیاتی مانند [[آیه تطهیر]]<ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 2، ص 104، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.</ref>، و روایات متعددی مانند حدیث ولایت<ref>همان، ص 108.</ref>، [[عقد اخوت]]<ref> همان، ص 91.</ref>، حدیث منزلت<ref>همان، ص 89 – 188.</ref>، و احادیث بسیار دیگر را در فضیلت [[امام | بلاذری در کتاب انساب الاشراف آیاتی مانند [[آیه تطهیر]]<ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 2، ص 104، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.</ref>، و روایات متعددی مانند حدیث ولایت<ref>همان، ص 108.</ref>، [[عقد اخوت]]<ref> همان، ص 91.</ref>، حدیث منزلت<ref>همان، ص 89 – 188.</ref>، و احادیث بسیار دیگر را در فضیلت [[علی بن ابی‌طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] نقل کرد<ref>همان، ص 94.</ref>، و امام علی (علیه‌السلام) را اولین مؤمن به [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)]] معرفی می‌کند<ref>همان، ص 92.</ref>. | ||
وی در این کتاب به شرح زندگی | وی در این کتاب به شرح زندگی امام حسین(علیه‌السلام) و وقایع کربلا و [[روز عاشورا]] پرداخت<ref>همان، ج 3، ص 228.</ref>؛ لذا این کتاب یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی در زمینه وقایع [[عاشورا]] به شمار می‌آید. | ||
این اثر با این ویژگی‌های مثبت؛ اما به طور قطع نمی‌توان گفت هر آنچه در آن آمده معتبر و یا بدون اعتبار است؛ بلکه هر گزارش باید با انطباق بر دیگر گزارش‌های تاریخی و روایی بررسی شده و نتیجه مناسب به دست آید. | این اثر با این ویژگی‌های مثبت؛ اما به طور قطع نمی‌توان گفت هر آنچه در آن آمده معتبر و یا بدون اعتبار است؛ بلکه هر گزارش باید با انطباق بر دیگر گزارش‌های تاریخی و روایی بررسی شده و نتیجه مناسب به دست آید. | ||
| خط ۶۰: | خط ۵۶: | ||
== درگذشت == | == درگذشت == | ||
بر اساس برخی از گزارش‌های تاریخی، بلاذری در اواخر عمر دچار وسواس شد<ref>البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref> و برای تقویت حافظه خود به نوشیدن شربت بلاذر مبادرت کرد و چون در این کار افراط کرد دچار جنون شد و به دار المجانین برده شد<ref>الفهرست، ص 164.</ref>. و سرانجام در سال 279 هجری<ref>الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، ج 3، ص 587.</ref> و در روزگار حکومت معتمد عباسی<ref>البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref> از دنیا رفت<ref>ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 20، ص 290، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.</ref>. | بر اساس برخی از گزارش‌های تاریخی، بلاذری در اواخر عمر دچار وسواس شد<ref>البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref> و برای تقویت حافظه خود به نوشیدن شربت بلاذر مبادرت کرد و چون در این کار افراط کرد دچار جنون شد و به دار المجانین برده شد<ref>الفهرست، ص 164.</ref>. و سرانجام در سال 279 هجری<ref>الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، ج 3، ص 587.</ref> و در روزگار حکومت معتمد عباسی<ref>البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.</ref> از دنیا رفت<ref>ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 20، ص 290، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.</ref>. | ||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
== منابع == | == منابع == | ||
[http://www.islamquest.ir/fa/archive/fa110834 برگرفته از سایت در منابع تاریخی چه اطلاعاتی از زندگی‌نامه احمد بن یحیی بن جابر ...http://www.islamquest.ir] | [http://www.islamquest.ir/fa/archive/fa110834 برگرفته از سایت در منابع تاریخی چه اطلاعاتی از زندگی‌نامه احمد بن یحیی بن جابر ...http://www.islamquest.ir] | ||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان اهل سنت]] | [[رده:عالمان اهل سنت]] | ||
[[رده:مورخان اهل‌سنت]] | |||
[[رده: | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۱۹
| بلاذری | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | بلاذری، ابوالحسن احمد بن يحيی بن جابر |
| نام‌های دیگر |
|
| اطلاعات شخصی | |
| روز تولد | بين سال‌های 170 تا 180 |
| محل تولد | عراق، بغداد |
| روز درگذشت | 279ق. |
| دین | اسلام، اهل سنت |
| استادان |
|
| شاگردان |
|
| آثار |
|
| فعالیت‌ها | مورخ، نسب‌شناس |
بَلاذُری، احمد بن یحیی مورخ، شاعر، جغرافیا نویس، و نسب‌شناس ایرانی، زادۀ بغداد. در دمشق و انطاکیه به فراگیری علم حدیث پرداخت. در زمینۀ علومی همچون تاریخ و نسب‌شناسی از محضر بزرگانی همچون ابن سعد کاتب واقدی و ابن هشام کلبی بهرۀ فراوان برد. بلاذُری در جوانی به دربار مأمون راه یافت و تا خلافت معتز در خدمت دستگاه حکومت بغداد بود. از آثار اوست: فتوح‌البلدان، که از منابع مهم تاریخ اوایل دورۀ اسلامی و از مهم‌ترین کتب مربوطه به فتوحات صدر اسلام است؛ انساب‌الاشراف (اخبارالانساب) که به شرح سیرۀ پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم)، صحابه، علویان، عباسیان، هاشمیان، بنی‌عبدالشمس و قبایل گوناگون دیگر پرداخته است.
زندگی‌نامه
احمد بن یحیی بن جابر بن داود، مشهور به بغدادی و بلاذری، از ادیبان[۱]، شاعران[۲]، مورخان، نسب‌شناسان، و جغرافی‌دان‌های[۳] قرن سوم هجری بود.
بلاذری اهل شعر هم بود و بیشتر هجویات می‌گفت. وی اشعاری در مدح مأمون عباسی سرود[۴]؛ اما گاهی نیز با بد زبانی آبروی مردم را می‌برد[۵]. وی بعدها با متوکل عباسی همنشین[۶] و از ندیمان وی شد[۷].
ابوالحسن، ابوجعفر، ابوبکر[۸]، و ابومحمد[۹] از لقب‌های او است. بلاذری زاده بغداد است[۱۰]؛ اما تاریخ ولادتش معلوم نیست. بر اساس برخی از گزارش‌ها وی برای تقویت حافظه خود به نوشیدن شربت بلاذر مبادرت کرد و به همین جهت او را بلاذری نامیدهاند[۱۱].
اساتید بلاذری
بلاذری در عراق از عفان بن مسلم، عبدالاعلی بن حماد، عبدالواحد بن غیاث، شیبان بن فروخ، علی بن مدینی، عبداللّه بن صالح عجلی، مصعب زبیری، اباعبید بن سلام، إسحاق بن ابی اسرائیل، خلف بزار، اباربیع زهرانی، عمرو ناقد، حسین بن علی بن اسود عجلی، عثمان بن أبی‌‌شیبه، ابو الحسن علی بن محمد مدائنی، محمد بن سعد، محمد بن صباح دولابی، محمد بن حاتم سمین، عباس بن ولید نرسی، و أحمد بن إبراهیم دانش آموخت.
بلاذری بعدها به دمشق رفت و در آن‌جا از هشام بن عمار و اباحفص عمر بن سعید کسب علم کرد. پس از آن راهی حمص شد از محمد بن مصفی، و در أنطاکیه از محمد بن عبدالرحمن بن سهم، احمد بن برد علومی را آموخت[۱۲].
شاگردان بلاذری
یحیی بن ندیم، احمد بن عمار، ابویوسف یعقوب بن نعیم بن فزاره، از شاگردان وی بودند[۱۳].
آثار بلاذری
کتاب‌ها و آثار بلاذری عبارتند از:
- البلدان الصغیر،
- البلدان الکبیر(که نتوانست آن را کامل کند)،
- انساب الاشراف و اخبارهم[۱۴]،
- (الاخبار و الانساب[۱۵]، جمل انساب الاشراف[۱۶]،
- عهد أردشیر[۱۷]،
- الفتوح[۱۸].
اعتبار کتاب انساب الاشراف
بلاذری در کتاب انساب الاشراف آیاتی مانند آیه تطهیر[۱۹]، و روایات متعددی مانند حدیث ولایت[۲۰]، عقد اخوت[۲۱]، حدیث منزلت[۲۲]، و احادیث بسیار دیگر را در فضیلت امام علی (علیه‌السلام) نقل کرد[۲۳]، و امام علی (علیه‌السلام) را اولین مؤمن به رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) معرفی می‌کند[۲۴].
وی در این کتاب به شرح زندگی امام حسین(علیه‌السلام) و وقایع کربلا و روز عاشورا پرداخت[۲۵]؛ لذا این کتاب یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی در زمینه وقایع عاشورا به شمار می‌آید.
این اثر با این ویژگی‌های مثبت؛ اما به طور قطع نمی‌توان گفت هر آنچه در آن آمده معتبر و یا بدون اعتبار است؛ بلکه هر گزارش باید با انطباق بر دیگر گزارش‌های تاریخی و روایی بررسی شده و نتیجه مناسب به دست آید.
درگذشت
بر اساس برخی از گزارش‌های تاریخی، بلاذری در اواخر عمر دچار وسواس شد[۲۶] و برای تقویت حافظه خود به نوشیدن شربت بلاذر مبادرت کرد و چون در این کار افراط کرد دچار جنون شد و به دار المجانین برده شد[۲۷]. و سرانجام در سال 279 هجری[۲۸] و در روزگار حکومت معتمد عباسی[۲۹] از دنیا رفت[۳۰].
پانویس
- ↑ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 11، ص 65، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
- ↑ حموی، شهاب الدین أبوعبدالله یاقوت بن عبدالله، معجم الأدباء(إرشاد الأریب إلی معرفة الأدیب، محقق، إحسان عباس، ج 2، ص 531، بیروت، دارالغرب الإسلامی، چاپ اول، 1414ق.
- ↑ ابن شداد، محمد بن علی، الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، محقق، سوردل، دومینیک، دهان، سامی، عباره، یحیی زکریا، ج3، ص 587، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة، چاپ اول، 1953م.
- ↑ البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.
- ↑ معجم الأدباء، ج 2، ص 531.
- ↑ ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج 6، ص 75، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1415ق.
- ↑ معجم الأدباء، ج 2، ص 530.
- ↑ البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج 12، ص 250.
- ↑ معجم الأدباء، ج 2، ص 530.
- ↑ ابن ندیم بغدادی، محمد بن إسحاق، الفهرست، ص 164، بیروت، دار المعرفة، چاپ دوم، 1417ق.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج 6، ص 74.
- ↑ همان، ص 75.
- ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة، ج 1، ص 585، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی، چاپ اول، 1410ق.
- ↑ الفهرست، ص 164.
- ↑ معجم الأدباء، ج 2، ص 534.
- ↑ الفهرست، ص 164.
- ↑ معجم الأدباء، ج 2، ص 534.
- ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 2، ص 104، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
- ↑ همان، ص 108.
- ↑ همان، ص 91.
- ↑ همان، ص 89 – 188.
- ↑ همان، ص 94.
- ↑ همان، ص 92.
- ↑ همان، ج 3، ص 228.
- ↑ البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.
- ↑ الفهرست، ص 164.
- ↑ الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، ج 3، ص 587.
- ↑ البدایة و النهایة، ج 11، ص 65.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 20، ص 290، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.