۸۷٬۸۸۶
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | {{جعبه اطلاعات شخصیت | ||
| عنوان = ابن قتیبه | | عنوان = ابن قتیبه دینوری | ||
| تصویر = | | تصویر = عالمان اهل سنت.jpg | ||
| نام = | | نام = عبداﷲ بن مسلم دینِوَری مروزی | ||
| نام‌های دیگر = {{فهرست جعبه افقی | | | نام‌های دیگر = {{فهرست جعبه افقی |ابن قتیبه الدینوری |عبدالله بن مسلم بن قتیبه |ابن قتیبه |ابومحمد جبلی }} | ||
| سال تولد = | | سال تولد = 213 ق | ||
| تاریخ تولد = | | تاریخ تولد = | ||
| محل تولد = [[بغداد]] یا [[کوفه]] | | محل تولد = [[بغداد]] یا [[کوفه]] | ||
| سال درگذشت = | | سال درگذشت = 276 ق | ||
| تاریخ درگذشت = | | تاریخ درگذشت = | ||
| محل درگذشت = | | محل درگذشت = | ||
| استادان = {{فهرست جعبه | | استادان = {{فهرست جعبه افقی |ابوحاتم سجستانی |رياشی |ابن راهویه |ابوعبدالله حمدانی |عبدالرحمان بن قريب }} | ||
| شاگردان = {{فهرست جعبه | | شاگردان = {{فهرست جعبه افقی |ابو القاسم ابراهیم بن محمد بن ایوب بن بشیر نافع |قاسم بن اصبغ اندلسی |ابو محمد عبید الله بن عبد الرحمن شکری |ابو عبدالله بن ابی الأسود }} | ||
| دین = [[اسلام]] | | دین = [[اسلام]] | ||
| مذهب = [[اهل سنت و جماعت| | | مذهب = [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] | ||
| آثار = {{فهرست جعبه افقی |الإختلاف في اللفظ و الرد علی الجهمیة و المشبهة |الأنواء في مواسم العرب |الشعر و الشعراء |عیون الاخبار }} | | آثار = {{فهرست جعبه افقی |الإختلاف في اللفظ و الرد علی الجهمیة و المشبهة |الأنواء في مواسم العرب |الشعر و الشعراء |عیون الاخبار }} | ||
| فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه افقی |سیاست |تاریخ |تفسیر قرآن |حدیث |علم کلام |ادبیات عربی }} | | فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه افقی |سیاست |تاریخ |تفسیر قرآن |حدیث |علم کلام |ادبیات عربی }} | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''عبداﷲ بن مسلم دینِوَری مروزی''' یا '''ابومحمد جبلی''' معروف به '''ابن قُتیبهٔ دینِوَری''' از نویسندگان، تاریخ‌نگار و دانشمندان بزرگ عصر عباسی است که کتاب‌های متعددی تألیف کرده است. وی در سال ۲۷۰ یا ۲۷۶ قمری از دنیا رفت. اگرچه وی معاصر با [[محدّث|محدثان]] بزرگی از [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] بود، ولی شهرتش مدیون روایت‌گری و حدیث‌نگاری نیست؛ بلکه بیشتر شهرت او به خاطر کتاب‌های فراوانی است که در علوم مختلف نوشته است. | |||
== اساتید == | ==زندگی‌نامه== | ||
ابومحمد عبدﷲ بن مسلم دینِوَری مروزی یا ابی‌محمد جبلی مشهور به ابن قُتیبه دینوری، نویسنده و دانشمند بزرگ عصر [[عباسیان|عباسی]] است. از زندگی وی، به رغم شهرت عظیمی که از زمان حیات کسب کرده بود، اطلاعات بسیار اندکی در دست است و منابع در این باب به گفتاری مختصر و گاه ضدو‌نقیض بسنده کرده‌اند. برخی از نویسندگان، محل ولادتش را شهر [[کوفه]] و برخی نیز وی را متولد [[بغداد]] دانسته‌اند. | |||
==اساتید== | |||
ابن قتیبه در بغداد از اسحاق بن راهویه سماع حدیث داشت و علوم لغت و زبان را از ابو حاتم سجستانی فرا گرفت<ref> ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو بن کثیر، البدایه و النهایه، ج 11، ص 48، بیروت، دار الفکر، 1407ق.</ref>. | ابن قتیبه در بغداد از اسحاق بن راهویه سماع حدیث داشت و علوم لغت و زبان را از ابو حاتم سجستانی فرا گرفت<ref> ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو بن کثیر، البدایه و النهایه، ج 11، ص 48، بیروت، دار الفکر، 1407ق.</ref>. | ||
== شاگردان == | ==شاگردان== | ||
از شاگردان وی می‌توان به فرزندش قاضی أحمد بن عبدالله، عبیدالله سکّری، عبیدالله بن أحمد بن بکر و عبدالله بن جعفر بن رستویه نحوی، اشاره کرد<ref> عکری حنبلی، ابن عماد شهاب الدین، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق، الأرناؤوط، ج 1، ص 25، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.</ref>. | از شاگردان وی می‌توان به فرزندش قاضی أحمد بن عبدالله، عبیدالله سکّری، عبیدالله بن أحمد بن بکر و عبدالله بن جعفر بن رستویه نحوی، اشاره کرد<ref> عکری حنبلی، ابن عماد شهاب الدین، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق، الأرناؤوط، ج 1، ص 25، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.</ref>. | ||
== آثار == | ==آثار== | ||
اگرچه وی معاصر با محدّثان بزرگی از [[اهل سنت و جماعت| | اگرچه وی معاصر با [[محدّث|محدّثان]] بزرگی از [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] بود، ولی شهرتش مدیون روایت‌گری و حدیث‌نگاری نیست، بلکه بیشتر شهرت او به خاطر کتاب‌های فراوانی است که در علوم مختلف نگاشته که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود: | ||
{{فهرست ستونی|2}} | |||
* کتاب الوزراء؛ | |||
* کتاب صناعة الکتابة؛ | |||
* کتاب الوحش؛ | |||
* کتاب الصیام؛ | |||
* کتاب غریب الحدیث؛ | |||
* کتاب معانی القرآن؛ | |||
* کتاب القراءات؛ | |||
* کتاب المعارف؛ | |||
* کتاب عیون الأخبار؛ | |||
* کتاب دلائل النبوة؛ | |||
* کتاب جامع الفقه؛ | |||
* کتاب الفقیه؛ | |||
* کتاب تقویم اللسان؛ | |||
* کتاب التسویة بین العرب و العجم؛ | |||
* کتاب القلم؛ | |||
* تاریخ ابن قتیبة؛ | |||
* کتاب معانی القرآن؛ | |||
*الإمامة و السیاسة<ref>دینوری، عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، الامامه و السیاسة، تحقیق، شیری، علی، ج 1، ص 13، بیروت، دار الاضواء، 1410ق.</ref>. | |||
{{پایان}} | |||
در این بین چند مورد از مهم‌ترین کتاب‌های وی به طور اجمالی معرفی می‌شود. | در این بین چند مورد از مهم‌ترین کتاب‌های وی به طور اجمالی معرفی می‌شود. | ||
== المعارف == | ===المعارف=== | ||
این کتاب در واقع یک دائرة المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می‌شود و در آن از سرگذشت [[رجال]] قرن اول تا نیمه اول قرن سوم | این کتاب در واقع یک دائرة المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می‌شود و در آن از سرگذشت [[رجال]] قرن اول تا نیمه اول قرن سوم [[سال قمری|هجری]]، که هر کدام به نحوی در حیات سیاسی و علمی آن ایام مؤثّر بوده‌اند، سخن رفته است. در این کتاب از [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)]] و [[صحابه|اصحابش]] و از خلفا، اشراف، فرماندهان بزرگ، رهبران قیام‌ها، [[تابعین|تابعان]]، [[محدّث|محدثان]]، [[فقیه|فقها]]، راویان اشعار و... یاد شده است. | ||
ابن قتیبه در مقدمه کتاب، انگیزه تألیف | ابن قتیبه در مقدمه کتاب، انگیزه تألیف آن را این گونه بیان می‌کند: | ||
«دیدم بسیاری از اشراف از نسبشان بی‌اطلاع‌اند و گذشتگان خود را نمی‌شناسند؛ از [[قریش]] کسانی بودند که نمی‌دانستند چه نسبتی با [[پیامبر]] دارند، یا از فرزندان پادشاهان عجم که حال پدران و زمانشان را نمی‌شناختند؛ و دیدم افرادی که خود را به اشخاصی که نسلشان منقرض شده بود، منتسب می‌کردند، مانند مردی که خود را از نسل [[ابوذر]] می‌دانست، درحالی‌که نسل او منقرض شده | «دیدم بسیاری از اشراف از نسبشان بی‌اطلاع‌اند و گذشتگان خود را نمی‌شناسند؛ از [[قریش]] کسانی بودند که نمی‌دانستند چه نسبتی با [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر]] دارند، یا از فرزندان پادشاهان عجم که حال پدران و زمانشان را نمی‌شناختند؛ و دیدم افرادی که خود را به اشخاصی که نسلشان منقرض شده بود، منتسب می‌کردند، مانند مردی که خود را از نسل [[ابوذر]] می‌دانست، درحالی‌که نسل او منقرض شده بود<ref>المعارف، ص 2.</ref>». | ||
بدین‌گونه او به‌سان سایر مؤلفین أخبار، به بحث در مورد ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از [[تورات]] استفاده نموده و از داستان [[آدم]] و فرزندان او آغاز و از پیامبرانی؛ مانند [[ادریس]]، [[نوح]] و [[حضرت عیسی|عیسی(علیه‌السلام)]] یاد کرده است. | بدین‌گونه او به‌سان سایر مؤلفین أخبار، به بحث در مورد ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از [[تورات]] استفاده نموده و از داستان [[آدم]] و فرزندان او آغاز و از پیامبرانی؛ مانند [[حضرت ادریس|ادریس]]، [[حضرت نوح|نوح]] و [[حضرت عیسی|عیسی (علیه‌السلام)]] یاد کرده است. | ||
آن‌گاه از انساب عرب و از تیره عدنان، قبیله قریش و سپس از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده، به دنبال آن به بحث درباره [[ | آن‌گاه از انساب عرب و از تیره عدنان، قبیله قریش و سپس از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده، به دنبال آن به بحث درباره [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)]] پرداخته است و سپس از [[صحابه|اصحاب]] و [[تابعین]] و پادشاهان و موارد زیادی دیگری درباره اعراب جاهلی و [[دین]] و آئین آنها. | ||
تمام موارد فوق هر چند به اختصار آمده، اما با توجه به شخصیت نویسنده و قدمت اثر، این تألیف، کتابی ارزشمند به شمار می‌آید. | تمام موارد فوق هر چند به اختصار آمده، اما با توجه به شخصیت نویسنده و قدمت اثر، این تألیف، کتابی ارزشمند به شمار می‌آید. | ||
== عیون الاخبار == | ===عیون الاخبار=== | ||
کتاب «عیون الاخبار» در ده فصل(کتاب) جداگانه به ترتیب زیر تقسیم شده است: | کتاب «عیون الاخبار» در ده فصل(کتاب) جداگانه به ترتیب زیر تقسیم شده است: | ||
#«کتاب السلطان»: در آن روایاتی در مورد موقعیت پادشاهان و حالات مختلفشان و نیز آنچه مورد احتیاج درباریان است، نقل شده است. | #«کتاب السلطان»: در آن روایاتی در مورد موقعیت پادشاهان و حالات مختلفشان و نیز آنچه مورد احتیاج درباریان است، نقل شده است. | ||
#«کتاب الحرب»: در آن أخباری از آداب جنگ و حیله‌های آن و توصیه‌هایی به سپاهیان؛ مانند تعداد نفرات، سلاح، چهارپایان و آنچه در سفر و مسیر لازم می‌آید و نیز گزارش‌هایی از ترسوها، شجاعان، شهرها و... آمده است. | #«کتاب الحرب»: در آن أخباری از آداب جنگ و حیله‌های آن و توصیه‌هایی به سپاهیان؛ مانند تعداد نفرات، سلاح، چهارپایان و آنچه در سفر و مسیر لازم می‌آید و نیز گزارش‌هایی از ترسوها، شجاعان، شهرها و... آمده است. | ||
#«کتاب السودد»: حاوی اخباری از راه‌های رسیدن به بزرگی و بزرگواری در جوانی و وسایل آن، همت نیک، اختلاف اراده، کبر، عجب، غضب، فقر، تجارت، خرید و فروش، کردار اشراف و بزرگان و... نقل شده است. | #«کتاب السودد»: حاوی اخباری از راه‌های رسیدن به بزرگی و بزرگواری در جوانی و وسایل آن، همت نیک، اختلاف اراده، کبر، عجب، غضب، فقر، تجارت، خرید و فروش، کردار اشراف و بزرگان و... نقل شده است. | ||
#«کتاب الطبائع و الاخلاق»: در آن روایاتی درباره همانندی‌های مردم در طبایع و اخلاق‌های زشت؛ مانند حسد، و... و از طبایع حیوانات، مردم، [[جن]]، گیاهان و... آمده است. | #«کتاب الطبائع و الاخلاق»: در آن روایاتی درباره همانندی‌های مردم در طبایع و اخلاق‌های زشت؛ مانند حسد، و... و از طبایع حیوانات، مردم، [[جن]]، گیاهان و... آمده است. | ||
#«کتاب العلم»: در بردارنده اخباری از دانش، دانشمندان، شاگردان، کتاب‌ها، حفظیات، [[قرآن]] و... وصیت‌هایی به ادب آموزان است. | #«کتاب العلم»: در بردارنده اخباری از دانش، دانشمندان، شاگردان، کتاب‌ها، حفظیات، [[قرآن]] و... وصیت‌هایی به ادب آموزان است. | ||
#«کتاب الزهد»: در آن مطالبی از زاهدان و کلام آنها در زهد و دعا و مناجات و از مقام زاهدان نزد خلفا و ملوک و موعظه‌های آنها و... نقل شده است. | #«کتاب الزهد»: در آن مطالبی از زاهدان و کلام آنها در زهد و دعا و مناجات و از مقام زاهدان نزد خلفا و ملوک و موعظه‌های آنها و... نقل شده است. | ||
#«کتاب الاخوان»: در آن از برگزیدگان دوستان و اخباری از مهربانی و دوستی و آنچه بر دوستان واجب است؛ مانند زیارت همدیگر، خداحافظی، عیادت، و... سخن رفته است. | #«کتاب الاخوان»: در آن از برگزیدگان دوستان و اخباری از مهربانی و دوستی و آنچه بر دوستان واجب است؛ مانند زیارت همدیگر، خداحافظی، عیادت، و... سخن رفته است. | ||
#«کتاب الحوائج»: در آن از برآوردن حاجات، صبر، هدیه، رشوه، احوال گدایان در هنگام سؤال، قناعت و حرص یاد شده است. | #«کتاب الحوائج»: در آن از برآوردن حاجات، صبر، هدیه، رشوه، احوال گدایان در هنگام سؤال، قناعت و حرص یاد شده است. | ||
#«کتاب الطعام»: در آن اخباری از غذاهای پاک، شیرینی‌جات، شیر، خرما، گرسنگی، [[روزه]]، مهمانی، اخبار بخیلان، خوردن دارو، ضررها و فواید غذاها و... آمده است. | #«کتاب الطعام»: در آن اخباری از غذاهای پاک، شیرینی‌جات، شیر، خرما، گرسنگی، [[روزه]]، مهمانی، اخبار بخیلان، خوردن دارو، ضررها و فواید غذاها و... آمده است. | ||
#«کتاب النساء»: در آن اخباری از اختلافات اخلاقی زنان، حسن و جمال و سیاست‌های زنان و خطبه‌های معروف [[نکاح]]، اخبار عاشقان عرب و... آمده است. | #«کتاب النساء»: در آن اخباری از اختلافات اخلاقی زنان، حسن و جمال و سیاست‌های زنان و خطبه‌های معروف [[نکاح]]، اخبار عاشقان عرب و... آمده است. | ||
بدین ترتیب در عیون الاخبار، غالب موضوعات روزمره مربوط به تمام طبقات به چشم می‌خورد و مطالب آن از تنوع شایانی برخوردار است. | بدین ترتیب در عیون الاخبار، غالب موضوعات روزمره مربوط به تمام طبقات به چشم می‌خورد و مطالب آن از تنوع شایانی برخوردار است. | ||
== الامامة و السیاسة منسوب به ابن قتیبه == | ===الامامة و السیاسة منسوب به ابن قتیبه=== | ||
در میان آثار منسوب به ابن قتیبه از کتابی به نام «الامامة و السیاسة» یاد شده است. این کتاب که به «تاریخ الخلفاء» نیز شهرت دارد، درباره تاریخ خلفای بعد از پیامبر اسلام(صلی الله علیه) تا عهد امین و مأمون صحبت به میان آورده و از شروط خلافت و مباحث مرتبط به آن بحث کرده است. | در میان آثار منسوب به ابن قتیبه از کتابی به نام «الامامة و السیاسة» یاد شده است. این کتاب که به «تاریخ الخلفاء» نیز شهرت دارد، درباره تاریخ خلفای بعد از پیامبر اسلام(صلی الله علیه) تا عهد امین و مأمون صحبت به میان آورده و از شروط خلافت و مباحث مرتبط به آن بحث کرده است. | ||
این کتاب از دیدگاه تاریخی ارزشمند بوده و به مباحث مهمی چون [[واقعه حره]] در زمان [[یزید]] پرداخته، ولی برخی به دلایلی نسبت این کتاب به ابن قتیبه را مورد تردید قرار داده‌اند؛ مانند این‌که کسانی که آثار او را نقل کرده‌اند از این اثر نام نبرده‌اند و نیز کتاب فاقد مقدمه است، در حالی‌که معمولاً ابن قتیبه در آغاز کتاب‌هایش مقدمه‌ای می‌آورد<ref>الإمامة و السیاسة، ج 1، مقدمه محقق، ص 8.</ref>. | این کتاب از دیدگاه تاریخی ارزشمند بوده و به مباحث مهمی چون [[واقعه حره]] در زمان [[یزید]] پرداخته، ولی برخی به دلایلی نسبت این کتاب به ابن قتیبه را مورد تردید قرار داده‌اند؛ مانند این‌که کسانی که آثار او را نقل کرده‌اند از این اثر نام نبرده‌اند و نیز کتاب فاقد مقدمه است، در حالی‌که معمولاً ابن قتیبه در آغاز کتاب‌هایش مقدمه‌ای می‌آورد<ref>الإمامة و السیاسة، ج 1، مقدمه محقق، ص 8.</ref>. | ||
البته برخی از نویسندگان با بیان قرائن و شواهد دیگری در صدد اثبات این کتاب برای ابن قتیبه بوده و این نسبت را ثابت دانسته‌اند<ref>میلانی، سید علی، نفحات الازهار، ج 18، ص 254، قم، انتشارات مهر، 1414ق.</ref>. | البته برخی از نویسندگان با بیان قرائن و شواهد دیگری در صدد اثبات این کتاب برای ابن قتیبه بوده و این نسبت را ثابت دانسته‌اند<ref>میلانی، سید علی، نفحات الازهار، ج 18، ص 254، قم، انتشارات مهر، 1414ق.</ref>. | ||
== درگذشت == | ==درگذشت== | ||
در سال وفات وی نیز اختلافاتی به چشم می‌خورد؛ برخی سال و ماه وفات او را [[ماه رجب]] سال 276 دانسته و برخی دیگر، [[ماه ذی القعده]] سال 270. ولی با توجه به برخی نشانه‌ها، سال 276 صحیح‌تر به نظر می‌آید<ref>دینوری، ابن قتیبه، المعارف، مقدمه، تحقیق، ثروت عکاشة، ص 56، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992م.</ref>. | در سال وفات وی نیز اختلافاتی به چشم می‌خورد؛ برخی سال و ماه وفات او را [[رجب|ماه رجب]] سال 276 دانسته و برخی دیگر، [[ذی القعده|ماه ذی القعده]] سال 270. ولی با توجه به برخی نشانه‌ها، سال 276 صحیح‌تر به نظر می‌آید<ref>دینوری، ابن قتیبه، المعارف، مقدمه، تحقیق، ثروت عکاشة، ص 56، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992م.</ref>. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان اهل سنت]] | [[رده:عالمان اهل سنت]] | ||
[[رده: | [[رده:مورخان]] | ||
[[رده:مورخان اهل‌سنت]] | |||