حرم حسین بن علی (سیدالشهدا): تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:حرم امام حسین(ع).jpg|بی‌قاب|چپ]]

'''حرم امام حسین''' محل دفن [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین]] و شماری از [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] و [[شهدای کربلا]] است. در این حرم، امام حسین به همراه [[علی بن الحسین (علی اکبر)|علی اکبر]] در پایین پا و [[علی بن الحسین (علی اصغر)|علی اصغر]] بر سینه در ضریح دفن‌اند. هم‌چنین بیشتر شهدای کربلا کمی آن‌سوتر در حرم به خاک سپرده شده‌اند. در شمال شرقی حرم امام حسین، حرم [[عباس بن علی|حضرت عباس]] قرار دارد. مابین دو حرم را [[بین الحرمین|بین‌الحرمین]] می‌گویند.

اولین بنا بر مرقد امام حسین، ‌ توسط [[مختار ثقفی]] ساخته شد. در دوره‌های بعد [[مذهب شیعه|شیعیان]] و محبان [[اهل بیت|اهل‌بیت]] به‌ویژه پادشاهان و حاکمان، اهتمام ویژه‌ای بر بازسازی، ترمیم و توسعه این حرم داشته‌اند. حرم امام حسین بارها از سوی مخالفان از جمله [[عباسیان|خلفای عباسی]] و [[وهابیت|وهابیان]] تخریب شده است. مهم‌ترین تخریب حرم امام حسین در زمان [[متوکل]] و آخرین آنها در سال ۱۴۱۱ق توسط حکومت [[حزب بعث عراق]] در پی [[انتفاضه شعبانیه]] صورت گرفت.

بیشترین زیارت کنندگان در روزهای [[عاشورا]]، [[اربعین]] و [[نیمه شعبان]] در حرم امام حسین گردهم می‌آیند. در فقه شیعه، حرم و تربت امام حسین احکام خاصی دارد.

== تاریخچه ==

بر اساس گزارش‌های تاریخی بعد از شهادت امام حسین و شهدای کربلا و خروج سپاه [[بنی امیه|اموی]] از سرزمین [[کربلا]]، گروهی از [[قبیله‌ بنی‌اسد]] خود را به کربلا رسانده و پیکر شهدا را به خاک سپردند<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج 2، ص 114، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.</ref>. بر این اساس، نخستین بنای نشانگر مزار امام حسین، برآمدگی‌هایی از خاک بود که زائران بدان سو رهنمون می‌شدند<ref>امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعه، ج 1، ص 613، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1403ق.</ref>.

[[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا]] فرمود: بعد از آن‌که [[جبرئیل]] خبر شهادت امام حسین را به من داد، گفت: فرشتگانی را در حالی که با ایشان ظروفی از یاقوت و زمرّد و مملوّ از آب حیات بود و حلّه‌‏ها و عطرهای [[بهشت|بهشتی]] به همراه دارند از آسمان هفتم به زمین فرو می‌آیند. [[فرشتگان]] بدن‏‌های ایشان را با آن آب شست‌وشو داده و حلّه‏‌ها را به تن آنها کرده و با آن عطرها حنوطشان می‌کنند و دسته دسته بر ایشان [[نماز]] می‏خواند، و پس از اتمام نماز، خدا گروهی از امتم را که کفار آنان را نمی‌‏شناسند و در ریختن خون شهداء نه با گفتار و نه با کردار و نه با قصد شرکت کرده‏ اند را می‌فرستد تا اجسام و بدن‌های آنها را دفن کنند و برای قبر [[حسین بن علی (سید الشهدا)|سیدالشهداء]] در آن سرزمین نشانه‌‌ای نصب کرده تا برای حق‌جویان نشانه‌ و سببی برای رستگاری اهل ایمان باشد<ref> ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبدالحسین، ص 264 – 265، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، 1356ش.</ref>.

بعد از شهادت امام حسین، [[علی بن الحسین (زین العابدین)]] برای شهادت پدر و شهدای کربلا و برهنه ماندن پیکر آنان بی‌تابی می‌کرد. [[زینب بنت علی|حضرت زینب]] به آن‌حضرت فرمود: «…بی‌تابی نکنید؛ زیرا خداوند متعال گروهی از این امت که در شمار ستم‌کاران و سرکشان نیستند و در بین اهل آسمان‏‌ها معروف و مشهور هستند، پیمان گرفته است که این اعضای قلم شده را جمع کرده و دفن نموده و این ابدان و اجسام خون‌آلود را به خاک سپرده و در این سرزمین برای قبر پدرت نشانه‌‏ای نصب کرده که اثرش هیچ‌گاه کهنه و مندرس نشده و گذشت شب و روز آن را محو نمی‏‌کند…»<ref> همان، ص 262.</ref>.

بنابراین، بر اساس قول مشهور، نخستین کسانی که بر قبر امام حسین و اصحاب آن‌حضرت بنا ساختند افرادی از قبیله بنی‌اسد بودند. به همین دلیل بنی‌اسد بر قبائل عرب افتخار می‌کردند که بر پیکر حضرت‌شان نماز خوانده و ایشان را دفن کردند<ref>طبری، عماد الدین حسن بن علی‏، کامل بهائی‏، ج 2، ص 356، تهران، مرتضوی‏، چاپ اول، 1383ش.</ref>.

البته بر اساس گزارش برخی از منابع متأخر، امام سجاد بعد از دفن پیکر مطهر امام حسین بر روی قبر آن‌حضرت نوشت: «هذا قبر الحسین بن علی بن ابی‌طالب الذی قتلوه عطشاناً غریباً»<ref> محدّثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص 20، قم، نشر معروف‏، چاپ دوم، 1417ق؛ مقرّم، عبدالرزاق‏، مقتل الحسین علیه‌السلام، ص 337، بیروت، مؤسسه الخرسان للمطبوعات‏، 1426ق.</ref>.

==نام‌های قدیمی==

یکی دیگر از نام‌های کربلا «کور بابل» بوده است و معنای آن به زبان عربی یعنی مجموعه‌ای از روستاهای بابلی. بسیاری از پژوهش‌گران معتقدند که کربلا به‌سان مادر بسیاری از روستاهایی بود که در حد فاصل [[شام]] و فرات قرار داشته‌اند و نیز مادر تمدن‌های [[بین‌النهرین]] بوده که مرکز عبادت در آن زمان نیز تلقی می‌شد.

==زمان ساخت اولین حرم==

پس از دفن جسم مطهر امام حسین توسط قوم بنی‌اسد و گذاشتن علامت و نشانه‌ای ساده بر قبر شریف سید الشهداء، بارگاه آن‌حضرت برای نخستین بار در همان دوران [[بنی امیه|بنی‌امیه]] بنا گردید. [[سید بن طاووس]] به نقل از [[حسین بن ابی‌حمزه]] می‏نویسد: در اواخر زمان بنی‌امیه سقفی بر روی آن ساخته شد و برای آن دری نیز بنا گردید. وی می‏گوید: در اواخر حکومت بنی‌‌امیه بود که روزی من به قصد [[زیارت]] قبر امام حسین به راه افتادم، همین‌که نزدیک درِ حائر رسیدم، مردی را مشاهده کردم که می‌گفت: چنانچه می‌خواهی حسین را زیارت کنی، از درِ حائر وارد شو. من نیز از همان در وارد بارگاه شدم<ref> سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 2، ص 568، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، 1409ق.</ref>.

گزارشی دیگر بیان‌گر آن است که بارگاه امام (علیه‌السلام) پیش از سال 128 هجری بنا گردید؛ چراکه [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق‌]] خطاب به [[جابر جعفی]] فرمود: چنان‌چه قصد [[زیارت]] قبر حسین را داشتی از در نزدیک حائر وارد شو و بر وی درود فرست. با توجه به این‌که، وفات جابر در سال 128 هجری اتفاق افتاد<ref> علامه حلی، حسن بن یوسف‏، رجال العلامه الحلی‏، ص 35، نجف اشرف، دار الذخائر، چاپ دوم، 1411ق.</ref>، می‌توان گفت حرم امام (علیه‌السلام) نیز قبل از این زمان بنا شده است. گفتنی است با مرگ [[مروان بن محمد]] در سال 132 هجری، حکومت بنی‌امیه منقرض شد<ref>طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 7، ص 437، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.</ref>.

==بخش‌های مختلف حرم==

===مزار امام و شهدا===

هم‌چنین مزار قبر علی اکبر نیز در کنار پای امام بود و توصیه شده است زائران آن را زیارت کنند<ref>همان، ص 424.</ref>.

===قبه‌ و سایبان===

کلمه «قبه» به معنای خانه و یا اتاق دایره‌وار<ref>فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ص 487، قم، منشورات دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.</ref> کوچک است<ref> ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال‌الدین، ‏ ج 1، ص 659، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.</ref>. بر اساس زیارت‌نامه‌های وارده، در زمان امام صادق قبر امام حسین دارای سقف و قبه بود؛ چراکه [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق]] فرمود: «…فَإِذَا أَتَیتَ الْبَابَ فَقِفْ خَارِجَ الْقُبَّهِ وَ ارْمِ بِطَرْفِک نَحْوَ الْقَبْرِ…»<ref> المزار الکبیر، ص 429.</ref>؛ (زمانی که خواستی به زیارت امام حسین بروی، وقتی به کنار درب رسیدی، در خارج از قبه توقف کرده و به طرف قبر نگاه کن). سپس امام در ادامه فرمود: «أَ أَدْخُلُ أَیهَا الْمَلَائِکهُ الْمُحْدِقُونَ بِهَذَا الْحَرَمِ، الْمُقِیمُونَ بِهَذَا الْمَشْهَدِ. ثُمَّ أَدْخِلْ رِجْلَک الْیمْنَی الْقُبَّهَ وَ أَخِّرِ الْیسْرَی…»<ref> همان، ص 430.</ref>.

===حائر===

مزار [[عباس بن علی|حضرت ابوالفضل]] نیز با چند صد متر فاصله نسبت به دیگر مزارها قرار دارد و بر اساس [[روایات]]، در زمان [[ائمه]] نیز دارای سایبان و سقیفه‌ای<ref>از ریشه «سقف» به معنای هر مکانی که دارای سقف باشد. ر. ک: ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج 8، ص 314، بیروت، دار احیاء التراث العربی‏، چاپ اول، 1421ق.</ref> بود و علاوه بر آن، این سایبان دارای در ورودی نیز بوده است.

===مسجد===

به هر حال، آنچه در دوران [[بنی امیه|حکومت بنی‌امیه]] و ابتدای [[عباسیان|حکومت بنی‌عباس]] وجود داشت، در نهایت تنها مزارها و اتاق‌های نسبتا ساده‌ای بود که بعدها گسترش یافت.

==تخریب و بازسازی حرم==

===تخریب توسط هارون الرشید===

حرم و قبه حسینی از زمان بنی‌امیه تا بنی ‌عباس به همان حال باقی ماند، برخی منابع متأخر گزارش کرده‌اند که [[هارون الرشید]] این بارگاه ‌را تخریب کرده و درخت سدری که در کنار آن بود را نیز از بین برد و زائری که به زیارت قبر امام می‌رفت را می‌کشت. وی هم‌چنین اسلم را که یهودی الاصل بود و بعدها [[اسلام]] آورده بود را برای ممنوعیت زیارت منطقه مأمور کرد<ref>کرکی حائری‏، سید محمد، تسلیه المجالس و زینه المجالس‏، ج 2، ص 473 – 474، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، چاپ اوّل‏، 1418ق.</ref>.

===بازسازی حرم توسط مأمون عباسی===

[[مأمون عباسی]] برای مقابله با [[عباسیان]] و ثبات حکومت خود به فرزندان [[علی بن ابی‌طالب|امام علی]] و شیعیان ایشان متمایل شد و به همین جهت [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا]] را به ولایت عهدی خود انتخاب نمود. گفته شده است که مأمون دستور داد تا قبر امام حسین بازسازی شود<ref>اعیان الشیعه، ج 1، ص 628.</ref>.

=== تخریب حرم توسط متوکل عباسی===

آن‌گونه که [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] گزارش کرده است، در دوران حکومت [[متوکل]] به گوش او رسید که جمعیت زیادی از شهرهای مختلف برای زیارت امام حسین در [[نینوا]] جمع می‌شوند؛ از این‌رو -بعد از احساس خطر- در سال 237 هجری یکی از فرماندهان خود را با گروه زیادی از لشکر فرستاد تا قبر امام را نبش و تخریب کنند و از زیارت و اجتماع مردم در کنار قبر امام جلوگیری نمایند؛ اما مردم بر ضد فرستاده او شورش کرده و گفتند: اگر ما تا آخرین نفر کشته شویم و تنها یک نفر از ما باقی بماند، همان یک نفر از زیارت قبر حسین خودداری نخواهد کرد!  

بعد از مدتی متوکل به فرمانده‌اش دستور داد تا دست از سر مردم آن منطقه بردارد و به گونه‌ای وانمود کند که گویا از طرف متوکل برای اصلاح برخی امور به [[کوفه]] اعزام شده بود (و اساسا مأموریت او به کربلا نبود!). اما بعد از گذشت مدتی (حدود ده سال) و در سال 247 قمری دوباره به گوش متوکل رساندند که جمعیت فراوانی از کوفه و حوالی آن برای زیارت قبر امام حسین رفته تا جایی که در آن‌جا بازار خرید و فروشی نیز تشکیل شده است! متوکل برای دومین بار افسری را با لشکر فراوانی به سوی کربلا اعزام نمود و منادی او فریاد کشید که هرکس به زیارت برود خونش مباح است! و سپس آن فرمانده، قبر امام را تخریب کرد و زمین آن منطقه را به زمین کشاورزی تبدیل کرد و به دنبال آن بود که زیارت تعطیل شد و متوکل تصمیم به تعقیب شیعیان گرفت، اما بعد از مدتی خودش کشته شد و کاملا به آرزویش نرسید<ref> شیخ طوسی، محمد بن حسن‏، الامالی، ص 328، قم، دار الثقافه، چاپ اول، 1414ق.</ref>.

===بازسازی توسط منتصر===

پس از قتل متوکل، فرزندش [[منتصر]] به حکومت رسید. وی بر خلاف پدر نسبت به خاندان [[ابوطالب]] با عطوفت و مهربانی و نیکی رفتار کرد و اموال بسیاری را میان آنان توزیع نمود و در دوران او بود که قبور شهدا تجدید گردید. هم‌چنین وی مردم را به زیارت قبر امام علی و امام حسین تشویق می‌کرد<ref>ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج 7، ص 116، بیروت، دار صادر، 1385ق.</ref>.

===بازسازی توسط عضدالدوله===

یکی دیگر از کسانی که در تجدید بنای آرامگاه امام حسین کوشید، [[عضدالدوله]] فنا خسرو بن بویه دیلمی بود. وی امیرالمؤمنین و امام حسین را به شدت مورد تعظیم و تکریم قرار داد و در نوسازی بارگاه آن دو بزرگوار و تعیین اوقاف برای آنها سخت کوشید و همه ساله به زیارت آنها می‌رفت. سرانجام پس از پنج‌ سال که حکومت عراق را به دست داشت به سال 372 از دنیا رفت و در زمان او بود که رواقی به دست عمران بن شاهین معروف به رواق عمران، در حائر حسینی ساخته شد<ref> همان.</ref>.

===تخریب توسط وهابی‌ها===

در سال 1216 سعود بن عبدالعزیز بن محمد بن سعود وهابی نجدی، لشکری از اعراب نجد را گردآورد و برای تخریب حرم امام حسین مجهّز ساخت. به نوشته برخی از مورخان اروپایی سپاهی بیش از چهارصد سوار آماده کرد و به منظور نبرد رهسپار عراق نمود و کربلا را به محاصره درآورد. در روز هجدهم [[ذی الحجه]] و [[عید غدیر]] که اکثر مردم جهت زیارت امیرالمؤمنین به [[نجف اشرف]] رفته بودند، سپاهیان [[سعودی]] از فرصت استفاده کرده به تاخت‌‏وتاز پرداخته و بر روی مردم شمشیر کشیدند. تا آن‌جا که گویند تعداد بسیاری از اهالی شهر (حدود چهار پنج هزار نفر) را به قتل رساندند که در میان آنها پیرمردان و کودکان و زنان نیز دیده می‌شد. تنها تعداد اندکی که یا از چنگ آنان گریختند و یا در گوشه‌‏ای خود را پنهان کرده بودند، توانستند از این معرکه به جان سالم به در برند. آنان به قتل و کشتار مردم پرداختند و حرم مطهر امام را مورد چپاول قرار دادند و آنچه را که از فرش و قندیل و دیگر وسائل و اشیای گران‌قیمتی که در آن‌جا یافتند به غارت بردند. و ضریح امام را از جا کندند، و اسبان خود را در صحن مطهر امام آوردند و از چوب درهای حرم آتش برپا کردند و به بلاد خود بازگشتند<ref>همان، ص 629.</ref>.

[[رده:اماکن مذهبی]]