۸۷۴
ویرایش
←تمجید ریاست دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت
جز (Javadi صفحهٔ پیش‌نویس:قرآن مورخان (کتاب) را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به قرآن مورخان (کتاب) منتقل کرد) |
|||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
}} | }} | ||
'''قرآن مورخان''' یا '''«قرآن تاریخ‌نگاران»'''، عنوان کتابی است که در 4 جلد و بیش از 4000 | '''قرآن مورخان''' یا '''«قرآن تاریخ‌نگاران»'''، عنوان کتابی است که در 4 جلد و بیش از 4000 صفحه، حاصل تحقیقات قریب 30 تن از پژوهشگران غربی که تحت مدیریت «[[محمدعلی امیرمعزی]]» و «[[گیوم دی]]» تدوین و در اواخر سال ۲۰۱۹ م، در [[فرانسه]] منتشر گردید. در نهم اسفند ۱۳۹۹ ش، در نشست حلقه دیدگاه نو، دکتر محمدعلی امیرمعزی این اثر را معرفی کرد. در این کتاب که با روش تاریخی - انتقادی نگاشته شده است آخرین پژوهش‌های قرآنی مستشرقین در دو قرن اخیر تجمیع گردیده است. نقدهایی بر این کتاب وارد است که [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] وابسته به [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]، جلسات کارشناسی و کرسی‌های آزاداندیشی را برای بررسی و نقد این کتاب آغاز کرده و با یاری و همراهی استادان برجستۀ قرآن‌پژوه داخل و خارج کشور درصدد تبیین سناریوی حاکم بر این پروژه و نقد عالمانۀ آن است<ref>[https://taqribstudies.ir/%da%af%d8%b2%d8%a7%d8%b1%d8%b4-%d9%86%d9%87%d8%a7%db%8c%db%8c-%da%a9%d8%b1%d8%b3%db%8c-70/ نقد روش‌های مطالعات مدرن کتاب مقدس با تاکید بر قرآن مورخان، پژوهشگاه مطالعات تقریبی].</ref>. | ||
== معرفی اجمالی سرویراستار کتاب == | == معرفی اجمالی سرویراستار کتاب == | ||
[[محمدعلی امیرمعزی]] سرویراستار و یکی از ۲۸ نویسندۀ '''«قرآن مورخان»''' است. او در [[تهران]] در سال 1334 ش، در خانواده‌ای فرهنگی با تمایلات و تعلقات دینی به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در این شهر و در مدرسۀ فرانسوی‌زبان رازی گذراند. خانواده او مخصوصا پدرش علاقه به مباحث دینی و الهیاتی داشت و در چنین فضایی او توجهش به فرهنگ [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] و [[اسلام]] به‌ویژه جنبه‌های عرفانی و فلسفی این دین جلب شد. در سال آخر دبیرستان با همراهی یکی از دوستان خانوادگی برای نخستین بار با [[هانری کربن|هانری کُربن]] دیدار می‌کند و چون علاقۀ محصل جوان را به مسائل فلسفی، دینی و عرفانی می‌بیند او را تشویق به آمدن به [[فرانسه]] و ادامۀ تحصیل در رشتۀ اسلام‌شناسی در [[پاریس]] می‌کند. | [[محمدعلی امیرمعزی]] سرویراستار و یکی از ۲۸ نویسندۀ '''«قرآن مورخان»''' است. او در [[تهران]] در سال 1334 ش، در خانواده‌ای فرهنگی با تمایلات و تعلقات دینی به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در این شهر و در مدرسۀ فرانسوی‌زبان رازی گذراند. خانواده او مخصوصا پدرش علاقه به مباحث دینی و الهیاتی داشت و در چنین فضایی او توجهش به فرهنگ [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] و [[اسلام]] به‌ویژه جنبه‌های عرفانی و فلسفی این دین جلب شد. در سال آخر دبیرستان با همراهی یکی از دوستان خانوادگی برای نخستین بار با [[هانری کربن|هانری کُربن]] دیدار می‌کند و چون علاقۀ محصل جوان را به مسائل فلسفی، دینی و عرفانی می‌بیند او را تشویق به آمدن به [[فرانسه]] و ادامۀ تحصیل در رشتۀ اسلام‌شناسی در [[پاریس]] می‌کند. امیرمعزی پس از گرفتن دیپلم در سال 1974 م، با موافقت خانواده برای ادامۀ تحصیل به پاریس می‌رود و مشغول تحصیل در مدرسه مطالعات عالی (سوربن) می‌شود. او مدت دوسال به پای درس‌های [[هانری کربن|کُربن]] می‌رود و به تشویق او به شیعه‌پژوهی به‌ویژه بررسی متون اولیه و نخستین آن مشغول می‌شود. در کنار تحصیل در حوزۀ اسلام‌پژوهی شروع به یادگیری [[زبان عربی]] در انستیتوی زبان‌های شرقی کرده و زبان پهلوی، یونانی و لاتین هم کمی می‌آموزد. امیرمعزی سال‌ها بعد رسالۀ پایان‌نامۀ تحصیلی خود را به بررسی سیمای [[ائمه|امام]] در متون اولیه [[مذهب شیعه|شیعه]]، به راهنمایی دانیل ژیماره و ژان ژولیوه به پایان می‌رساند و از قضا دفاع از پایان‌نامه تحصیلی‌اش در سالن هانری کربن انجام می‌گیرد. او در سال 1988 م، پس از بازنشستگی استادش نخست استادیار و سپس در سال 1994 م، جانشین استاد خود در همان کرسی می‌شود<ref>[https://www.naqdedini.org/139909-06/ معرفی دیدگاه‌های محمدعلی امیرمعزی، پایگاه نقد دینی].</ref>. | ||
== ساختار کتاب == | == ساختار کتاب == | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
== درون‌مایۀ قرآن مورخان == | == درون‌مایۀ قرآن مورخان == | ||
[[پرونده: قرآن مورخان (کتاب).jpg|بی‌قاب|چپ|]] | [[پرونده: قرآن مورخان (کتاب).jpg|بی‌قاب|چپ|]] | ||
دکتر امیرمعزی بر این باور است که این اثر بر یک قیاس منطقی استوار است؛ مقدمۀ اول: [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله)]] اساساً رسالتی را که دنبال می‌کرد اعلام [[آخرالزمان]] بود. در نظر اینان، سی سوره آخر [[قرآن]] و ده‌ها آیۀ دیگر نشان‌دهندۀ همین رسالت و رویکرد پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) است. مقدمۀ دوم: [[قرآن]] و [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله)]] هر دو به یک فرهنگ یهودی ـ مسیحی (مسیهودی) تعلق دارند که همچنان منتظر [[موعود]] هستند. طبیعتاً از قرآنی که در چنین فضایی شکل گرفته انتظار می‌رفته که [[حضرت عیسی|مسیح]] موعود را اعلام کند. این مسیح موعود که قرآن در پی اعلام آن است، همان [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)]] است. امیرمعزی به‌عنوان یکی از شیعه‌پژوهان غرب مطرح است؛ اما نتیجۀ نظریههای شیعه‌پژوهانۀ وی همان نظریۀ [[شیعیان]] غالی است که در طول تاریخ در جامعۀ شیعه مطرود بود. او اعتقاد دارد تشیع واقعی و مورد نظر [[ائمه|ائمه (علیهم‌السلام)]] همان تشیعی است که در فرهنگ [[عالمان شیعه]] از آن به غلو یاد شده است و اگر در بیان [[ائمه|ائمه (علیهم‌السلام)]] این تفکر مذمت شده از باب کشف سرّ بوده است نه به خاطر اصل این نظریه. او معتقد است که بالاترین شئون از هر لحاظ نسبت به [[ائمه|امام]] در دیدگاه [[اسماعیلیه]] وجود دارد و در معرفی شیعه به کتب اسماعیلیه ارجاع می‌دهد. یکی از آموزه‌های این تشیع در قرون نخستین اعتقاد به تحریف [[قرآن]] است. دکتر امیرمعزی و همکارانشان معتقدند در قرآنی که اختیار ما قرار دارد، تدوینی است که در دوران [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک مروان]] (از سال ۶۵ تا ۸۶ هجری) رخ داده است. در این بازه زمانی، قرآن بر پایه متون مختلف جمع‌آوری می‌شود و این قرآن فعلی شکل می‌گیرد. در این قرآن نگاه آخرالزمانی برجسته نیست و هدفش این است که نگاه مسیحی ـ یهودی و آخرالزمانی را تحت‌الشعاع قرار دهد. محمدعلی امیرمعزی دربارۀ نتایج تحقیقات انجام شده در پروژۀ «قرآن مورخان» می‌گوید: این تحقیقات ثابت کرده‌اند که آنچه متون اسلامی راجع به پیدایش اسلام و پیدایش قرآن می‌گویند قابل اعتماد نیستند و باید با عینکی خیلی انتقادی‌تر از آنچه تا این موقع انجام شده به این متون نگاه کرد، ما می‌دانیم در مورد دورۀ پیدایش اسلام یعنی حیات پیامبر و معاصرینش و در مورد پیدایش قرآن آنچه که متون اسلامی می‌گویند قابل اعتماد نیست<ref> | دکتر امیرمعزی بر این باور است که این اثر بر یک قیاس منطقی استوار است؛ مقدمۀ اول: [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله)]] اساساً رسالتی را که دنبال می‌کرد اعلام [[آخرالزمان]] بود. در نظر اینان، سی سوره آخر [[قرآن]] و ده‌ها آیۀ دیگر نشان‌دهندۀ همین رسالت و رویکرد پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) است. مقدمۀ دوم: [[قرآن]] و [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله)]] هر دو به یک فرهنگ یهودی ـ مسیحی (مسیهودی) تعلق دارند که همچنان منتظر [[موعود]] هستند. طبیعتاً از قرآنی که در چنین فضایی شکل گرفته انتظار می‌رفته که [[حضرت عیسی|مسیح]] موعود را اعلام کند. این مسیح موعود که قرآن در پی اعلام آن است، همان [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)]] است. امیرمعزی به‌عنوان یکی از شیعه‌پژوهان غرب مطرح است؛ اما نتیجۀ نظریههای شیعه‌پژوهانۀ وی همان نظریۀ [[شیعیان]] غالی است که در طول تاریخ در جامعۀ شیعه مطرود بود. او اعتقاد دارد تشیع واقعی و مورد نظر [[ائمه|ائمه (علیهم‌السلام)]] همان تشیعی است که در فرهنگ [[عالمان شیعه]] از آن به غلو یاد شده است و اگر در بیان [[ائمه|ائمه (علیهم‌السلام)]] این تفکر مذمت شده از باب کشف سرّ بوده است نه به خاطر اصل این نظریه. او معتقد است که بالاترین شئون از هر لحاظ نسبت به [[ائمه|امام]] در دیدگاه [[اسماعیلیه]] وجود دارد و در معرفی شیعه به کتب اسماعیلیه ارجاع می‌دهد. یکی از آموزه‌های این تشیع در قرون نخستین اعتقاد به تحریف [[قرآن]] است. دکتر امیرمعزی و همکارانشان معتقدند در قرآنی که اختیار ما قرار دارد، تدوینی است که در دوران [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک مروان]] (از سال ۶۵ تا ۸۶ هجری) رخ داده است. در این بازه زمانی، قرآن بر پایه متون مختلف جمع‌آوری می‌شود و این قرآن فعلی شکل می‌گیرد. در این قرآن نگاه آخرالزمانی برجسته نیست و هدفش این است که نگاه مسیحی ـ یهودی و آخرالزمانی را تحت‌الشعاع قرار دهد. محمدعلی امیرمعزی دربارۀ نتایج تحقیقات انجام شده در پروژۀ «قرآن مورخان» می‌گوید: این تحقیقات ثابت کرده‌اند که آنچه متون اسلامی راجع به پیدایش اسلام و پیدایش قرآن می‌گویند قابل اعتماد نیستند و باید با عینکی خیلی انتقادی‌تر از آنچه تا این موقع انجام شده به این متون نگاه کرد، ما می‌دانیم در مورد دورۀ پیدایش اسلام یعنی حیات پیامبر و معاصرینش و در مورد پیدایش قرآن آنچه که متون اسلامی می‌گویند قابل اعتماد نیست<ref>چهل و یكمین نشست مجازی با عنوان مطالعاتی تازه در باب ریشه‌های اسلام و قرآن در «حلقۀ ديدگاه نو»، نهم اسفند ١٣٩٩ ش.</ref>. مولفان کتاب قرآن مورخان در صدد اثبات این معنا هستند که متن کنونی قرآن متعلق به اواخر دوره باستان - اندکی پیش از قرون وسطی- بوده و به‌طور همزمان از [[مسیحیت]] و [[آیین یهودیت|یهودیت]] بیزانسی (روم شرقی) و ساسانی تاثیرپذیرفته است. از منظر آنها قسمتی از قرآن موجود متاثر از کتب پیشین و بخش عمده‌اش بعد از پیامبر با حمایت و میل حاکمان تدوین گردیده است. بنابر این قرآن کنونی فاقد وثاقت تاریخی است<ref>ر. ک: مقالۀ قرآن به مثابه سندی تاریخی در مقابل کتاب مقدس ص 248، مجلۀ نقد و بررسی کتاب ''آینه پژوهش'' شماره 184، سال 1399 ش.</ref>. | ||
== بازتاب انتشار کتاب در جهان اسلام == | == بازتاب انتشار کتاب در جهان اسلام == | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
# تحریف قرآن؛ | # تحریف قرآن؛ | ||
# قرآن کتاب تاریخی است که در طول دو قرن نوشته شده است؛ | # قرآن کتاب تاریخی است که در طول دو قرن نوشته شده است؛ | ||
# قرآن یک متن مسأله‌دار و مسأله‌انگیز است، | # قرآن یک متن مسأله‌دار و مسأله‌انگیز است، سه عامل: الف. جنگ‌های داخلی بین مسلمین، ب. فتوحات، ج. پیدایش امپراتوری عرب، علت مسأله‌انگیز بودن قرآن می‌باشد؛ | ||
# دو عنوان قرآن صامت و قرآن ناطق در [[مذهب شیعه|تشیع]] نشانه‌ای بر تحریف قرآن در نزد شیعیان نخستین است؛ | # دو عنوان قرآن صامت و قرآن ناطق در [[مذهب شیعه|تشیع]] نشانه‌ای بر تحریف قرآن در نزد شیعیان نخستین است؛ | ||
# اخبار از آخرالزمان و معرفی [[علی بن ابی‌طالب|علی (علیه‌السلام)]] به‌عنوان مسیح موعود اصلی‌ترین رسالت [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی‌الله علیه وآله)]]؛ | # اخبار از آخرالزمان و معرفی [[علی بن ابی‌طالب|علی (علیه‌السلام)]] به‌عنوان مسیح موعود اصلی‌ترین رسالت [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی‌الله علیه وآله)]]؛ | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
== تمجید ریاست دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت == | == تمجید ریاست دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت == | ||
دکتر [[سعید | [[پرونده: سعید جازاری 2.jpg|بی‌قاب|راست|]] | ||
«... قرآن مورخین، اثری مهم و علمی در عرصۀ قرآن‌شناسی به‌شمار می‌رود که زیر نظر پروفسور [[محمدعلی | دکتر [[سعید جازاری]] ریاست دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که باید قطب ترویج بصیرت و اسلام ناب محمدی باشد؛ نه تنها به انتقاد از پروژه «قرآن مورخان» نپرداخته است؛ بلکه با بکار بردن عباراتی تمجیدی و تکریمی از این کتاب به بزرگی یاد کرده و آن را کاری ارزشمند دانسته است. ایشان در نوشتاری که در پایگاه دانشگاه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و برخی پایگاه‌های اینترنتی دیگر وجود دارد چنین گفته است: | ||
«... این اثر مهم، با مدیریت علمی و تلاش‌های ارزنده پروفسور امیر معزی در فضای مطالعاتی – دانشگاهی سکولار فرانسه تدوین گردیده است. این بدان معناست که سیر مطالعاتی در آن فارغ از اندیشه دینی و یا تقابل با دین است. نظام دانشگاهی و تحقیقاتی در فرانسه بر اساس اصل «بی‌طرفی در تحقیق و آموزش» موجب می‌گردد که محققین مسلمان و غیرمسلمان در این کار ارزشمند از بیان آرای خویش به صورت جانبدارانه و یا مخالف نسبت به مذهب و دین خودداری نمایند. البته این نیز به معنی نفی برداشت‌های درونی نویسندگان از قلم آنان نیست ولی در هر حال این نوع نگاه و سیره تحقیقاتی از ارزش کار نمی‌کاهد و عظمت و دایره آن برای محققین قطعا آشکار خواهد بود. | «... قرآن مورخین، اثری مهم و علمی در عرصۀ قرآن‌شناسی به‌شمار می‌رود که زیر نظر پروفسور [[محمدعلی امیرمعزی]]، استاد برجستۀ دانشگاه سوربون فرانسه (مدرسه عملی مطالعات عالی) و محقق شیعه‌شناس و با همکاری [[گیوم دی]] (دانشگاه بروکسل) و جمعی از استادان و محققین برجستۀ غربی، در طول مدتی بیش از پنج سال در [[فرانسه]] نگارش یافت و در نوامبر سال جاری در انتشارات سرف پاریس به چاپ رسید». «... این اثر مهم، با مدیریت علمی و تلاش‌های ارزنده پروفسور امیر معزی در فضای مطالعاتی – دانشگاهی سکولار فرانسه تدوین گردیده است. این بدان معناست که سیر مطالعاتی در آن فارغ از اندیشه دینی و یا تقابل با دین است. نظام دانشگاهی و تحقیقاتی در فرانسه بر اساس اصل «بی‌طرفی در تحقیق و آموزش» موجب می‌گردد که محققین مسلمان و غیرمسلمان در این کار ارزشمند از بیان آرای خویش به صورت جانبدارانه و یا مخالف نسبت به مذهب و دین خودداری نمایند. البته این نیز به معنی نفی برداشت‌های درونی نویسندگان از قلم آنان نیست ولی در هر حال این نوع نگاه و سیره تحقیقاتی از ارزش کار نمی‌کاهد و عظمت و دایره آن برای محققین قطعا آشکار خواهد بود. | ||
== نقد و بررسی کتاب == | == نقد و بررسی کتاب == | ||
به همت [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی|پژوهشگاه مطالعات تقریبی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] بیش از یک‌سال است که مجموعه جلسات کارشناسی را برای بررسی و نقد این کتاب آغاز | به همت [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی|پژوهشگاه مطالعات تقریبی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] بیش از یک‌سال است که مجموعه جلسات کارشناسی را برای بررسی و نقد این کتاب آغاز کرده، و با یاری و همراهی استادان برجستۀ قرآن‌پژوه داخل و خارج کشور درصدد تبیین سناریوی حاکم بر این پروژه و نقد عالمانۀ آن است. از آنجا که یکی از نتایج قطعی کتاب '''«قرآن مورخان»''' در برابر '''«کتاب مؤمنان»''' نفی یا تشکیک در وحیانی بودن قرآن موجود و هویت زدایی از اسلام و مسلمانان است و از طرفی تدوین‌کنندگان و حامیان مالی و رسانه‌ای این اثر با تبلیغات گسترده در سطح جهان در صددند این مجموعه را به‌عنوان یکی از مراجع اصلی در شناخت قرآن معرفی نمایند؛ گروه قرآن و حدیث پژوهشگاه مطالعات تقریبی، با هدف شناخت تحلیلی محتوای کتاب قرآن مورخان و نقد و بررسی آن از طریق اندیشمندان اسلامی در جهان اسلام اقدام به انجام این پروژه نموده است<ref>[https://taqribstudies.ir/%da%af%d8%b2%d8%a7%d8%b1%d8%b4-%d9%86%d9%87%d8%a7%db%8c%db%8c-%da%a9%d8%b1%d8%b3%db%8c-79-%d8%a2%d8%b2%d8%a7%d8%af%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%db%8c/ نقد قرآن پژوهی انتقادی میان رشته‌ای با تأکید بر قرآن مورخان، پژوهشگاه مطالعات تقریبی].</ref>. | ||
از آنجا که یکی از نتایج قطعی کتاب '''«قرآن مورخان»''' در برابر '''«کتاب مؤمنان»''' نفی یا تشکیک در وحیانی بودن قرآن موجود و هویت زدایی از اسلام و مسلمانان است و از طرفی تدوین‌کنندگان و حامیان مالی و رسانه‌ای این اثر با تبلیغات گسترده در سطح جهان در صددند این مجموعه را به‌عنوان یکی از مراجع اصلی در شناخت قرآن معرفی نمایند؛ گروه قرآن و حدیث پژوهشگاه مطالعات تقریبی، با هدف شناخت تحلیلی محتوای کتاب قرآن مورخان و نقد و بررسی آن از طریق اندیشمندان اسلامی در جهان اسلام اقدام به انجام این پروژه نموده است. | |||
== پیوند به بیرون == | |||
* [https://taqribstudies.ir/%da%a9%d8%b1%d8%b3%db%8c-65-%d8%a2%d8%b2%d8%a7%d8%af%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%db%8c/ نقد روش پژوهی کتاب قرآن مورخان، پژوهشگاه مطالعات تقریبی]. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۷: | ||
* [[سکولاریسم]] | * [[سکولاریسم]] | ||
* [[آیین یهودیت]] | * [[آیین یهودیت]] | ||
* [[سعید جازاری]] | |||
* [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] | * [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۶: | ||
* [https://www.naqdedini.org/139909-06/ متقی محسن، معرفی دیدگاه‌های محمدعلی امیرمعزی، پایگاه نقد دینی]، تاریخ درج مطلب: 30 آذرماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 9 تیرماه 1403 ش. | * [https://www.naqdedini.org/139909-06/ متقی محسن، معرفی دیدگاه‌های محمدعلی امیرمعزی، پایگاه نقد دینی]، تاریخ درج مطلب: 30 آذرماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 9 تیرماه 1403 ش. | ||
* [https://www.dinonline.com/18019/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86/ باعزم محمد و تمدن حمیدرضا، از قرآن مؤمنان تا قرآن مورخان، پایگاه تحلیلی دین‌پژوهی دین آنلاین]، تاریخ درج مطلب: 1 تیرماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 10 تیرماه 1403 ش. | * [https://www.dinonline.com/18019/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86/ باعزم محمد و تمدن حمیدرضا، از قرآن مؤمنان تا قرآن مورخان، پایگاه تحلیلی دین‌پژوهی دین آنلاین]، تاریخ درج مطلب: 1 تیرماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 10 تیرماه 1403 ش. | ||
[[رده: کتاب‌ها]] | [[رده: کتاب‌ها]] | ||