اهل بیت

اهل بیت یا به عربی اهل البیت واژه خاصی است که در سنت اسلامی به خانواده پیامبر ص اطلاق می شود. این واژه در قرآن به هدف تطهیر اهل عصمت بیان شده است و مقصود، خاندان پیامبر اسلام ص می باشد.

معنا شناسی واژه اهل بیت

در منابع لغت عرب، اهل به معنای پیوند و ارتباط میان یک انسان با انسان یا چیز دیگری است. مثلا در فرهنگ عرب همسر مرد، اهل مرد شمرده می شود. یا امت هر پیامبری اهل او محسوب می شوند و نیز ساکنان خانه، شهر و دیار اهل آن هستند. همچنین پیروان هر دین و آیینی را اهل آن دین می شناسند. واما اهل بیت در لغت، به معنای افرادی است که ساکن منزل پیامبر ص و از نزدیکان او هستند.در کتاب های لغت آمده است که اهل بیت یعنی خواص شخص.در معنای اهل الرجل نوشته اند: زوجه و أخص الناس به». با این حال اهل بیت در عرف و اصطلاح مسلمانان، معنای خاصی دارد. واژه آل ریشه در اهل دارد و در ادامه حرف هاء به همزه و سپس به الف تبدیل شده است. واژه آل نیز از اهل گرفته شده است، ولی چون دایره شمولش محدود است، پس مثل واژه اهل، کاربرد فراوانی ندارد. مثلا کلمه آل با مواردی چون زمان، مکان و حرفه ارتباط معنایی برقرار نمی کند و نمی تواند به آن ها اضافه شود. با این حساب، آل فقط به انسان و یا خاندان انسان اضافه می شود آن هم نه به طور مطلق، بلکه این واژه پیشوند افراد یا خاندانی قرار می گیرد که از جایگاه ویژه و بلند مرتبه ای بر خوردار باشند.به عنوان نمونه می توان در قرآن به مواردی چون آل ابراهیم، آل عمران، آل فرعون اشاره کرد.

جایگاه اهل بیت در اسلام

بر پایه آیات قرآن و نیز کلام و سیره پیامبر ص، اهل بیت علیهم السلام الگوی هدایت بشر بوده، در تحقق اهداف بلند و نورانی اسلام، نقشی تعیین کننده داشتند. خداوند ایشان را پس از پیامبر ص به عنوان هادیان بشر تعیین کرده و هدایت جامعه دینی را بر عهده آنان که عترت پیامبر ص هستند، قرار داده است. اهل بیت دارای منصب والای امامت بوده و به دلیل دارا بودن ویژگی های ممتاز اخلاقی و معنوی، شایسته پیشوایی خلق بودند و بر دیگران فضیلت داشتند. بنا بر عقیده امامیه، اهل بیت دارای علم و غیب و نیز پیراستگی از هر نوع آلودگی بودند. بنا بر این،مسلمانان ملزم بودند که از آنان اطاعت کرده و در مسیر هدایت قدم بردارند. در قرآن و روایات، نصوص فراوانی وجود دارد که از مکانت بلند و ممتاز اهل بیت حکایت می کند. مهم ترین آن عبارت است از: آیه اکمال، آیه تبلیغ،آیه ولایت،آیه اولی الامر، حدیث غدیر، حدیث ثقلین، حدیث منزلت و حدیث سفینه.

اهل بیت در نگاه امامیه

شیعیان، اهل بیت را محور معارف قرآن و سنت دانسته آن ها را جانشین پیامبر ص می دانند که مطابق با روایات شامل پیامبر ص حضرت فاطمه، امام علی، امام حسن و امام حسین علیهم السلام می شود که به اصحاب کساء یا خمسه طیبه معروف هستند و سایر امامان نیز در قلمرو اهل بیت به حساب می آیند.

اهل بیت در نگاه اهل سنت

در نگاه اکثر اهل سنت، اهل بیت شامل همسران پیامبر، حضرت فاطمه حضرت علی و دو فرزندش امام حسن و امام حسین علیهم السلام می شود. بقیه تمام نوادگان پیامبر ص را و بعضی دیگر نوادگان عمویش عباس ابن عبدالمطلب را نیز اهل بیت می‌دانند. با استفاده از:

صفات اهل بیت

اهل بیت علیهم السلام دارای ویژگی های ممتاز اخلاقی و معنوی بودند ام سه ویژگی طهارت از ناپاکی ها، علم و عصمت نسبت به دیگر ویژگی ها برجستگی بیشتری داشت به طوری که افرادی با داشتن چنین خصایصی می توانند سکان هدایت جامعه رو بر عهده بگیرند و الگوی هدایت مردم باشند.

طهارت از ناپاکی ها

اهل بیت علیهم السلام اسوه طهارت و پاکی هستند.در قرآن آیه ای وجود دارد که به نام آیه تطهیر مشهور است و خداوند این آیه را در شان اهل بیت نازل کرد و فرمود:«إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً». خداوند چنين مى‌ خواهد كه هر پلیدی و آلودگی را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عيب و نقصی پاك و منزه گرداند.

علم

یکی از ویژگی های اهل بیت، آگاهی و دانش خاص ایشان نسبت به افراد عادی است که خداوند به آن ها اعطا می کند. بخشی از این نوع علم از پیامبر ص و از مسیر ارث به ایشان می رسد و بخشی از راه غیب به قلب شان الهام می شود.

عصمت

کسانی که به عنوان جانشینان پیامبر و منادیان هدایت معرفی می شوند می بایستی از مقام عصمت بر خوردار باشند تا بتوانند مردم جامعه را به سلامت از مسیر پر فراز و نشیب دنیا عبور دهند.معصومیت از خطا و گناه، مهمترین ویژگی اهلبیت علیهم السلام است و علمای امامیه بر این موضوع،اجماع دارند.علاوه،حدیث ثقلین که از روایات معتبر و متواتر بوده و در سند آن هیچ تردیدی وجود ندارد بر عصمت اهل بیت پیامبر ص دلالت دارد زیرا در این روایت ایشان به عنوان ثقل اصغر در کنار قرآن به عنوان ثقل اکبر معرفی شده اند این دو دو یادگار پر بهای رسول خدا ص به شمار می آید که تا ابد در کنار هم خواهند بود و مطابق با سفارش پیامبر ص اگر مسلمانان به این دو تمسک کنند هرگز گمراه نخواهند شد.در ضمن علمای اهل سنت معتقدند که در عصمت اخلاقی و عملی اهل بیت یعنی حضرت زهرا(س) و امامان دوازده گانه شیعه(ع) تردیدی وجود ندارد و جز مگر که نادان و منکر اسلام باشد ولی آن چه مورد بحث است عصمت علمی آنان است.

نشانه های مرجعیت علمی اهل بیت

حدیث ثقلین

حدیث ثقلین روایتی از پیامبر ص است که مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام را ثابت می کند. حضرت ص در این روایت از تمام مسلمانان خواسته است برای آن که گمراه نشوند به قرآن و عترتش تمسک کنند.توضیح این که قرآن کریم بزرگ ترین و غنی ترین منبع و مرجع علمی برای همه مسلمانان است و پس از قرآن سنت پیامبر ص قرار دارد اهل بیت به عنوان مفسران دین و حاملان سنت رسول خدا ص این وظیفه را بر عهده دارند. پیامبر ص بخش بزرگی از معارف دین و حقایق قرآنی را برای مردم تفسیر و تبیین کرد ولی بخش دیگر را که شاید شرایط بیانش نبود یا مصحلت آن بود که در زمانهای بعدی گفته شود بر عهده عترتش قرار داد

ملاعلی قاری از علمای ماتریدی اهل سنت می گوید: «اهل بیت غالباً به صاحب بیت و احوال او از دیگران آگاه ترند، بنابراین، مراد از اهل بیت دانشمندان آنان و آگاهان به سیره پیامبر و واقفان بر راه و روش او و دانایان به حُکم و حکمت او می‌باشد، به این جهت است که شایستگی آن را دارند که دوشادوش کتاب خدای سبحان قرار گیرند.» ابن حجر هیتمی نیز آورده است: «پیامبر (ص) بدان جهت قرآن و عترت را ثِقل نامیده است که ثِقل به چیزی که گران بها و دارای اهمیت است گفته می‌شود و قرآن و عترت این گونه‌اند؛ زیرا هر دو معدن علوم لدنی و اسرار و حکمت‌های عالی و احکام شرعی‌اند؛ بدین جهت بر تمسک به آن دو و فراگیری معرفت از آن دو تحریض و تأکید شده است. این تشویق و تأکید در مورد عترت، مخصوص کسانی است که کتاب خدا و سنت رسول خدا (ص) را می‌شناسند و آنها هستند که تا قیامت از قرآن جدا نخواهند شد».

آیه تطهیر

یکی از آیات معروف قرآن، آیه تطهیر است . خداوند این آیه را در وصف عترت پیامبر ص نازل کرده است افرادی که از هر گونه پلیدی ها پاک اند و علاوه معارف دین و حقایق مکنون در قرآن را جز انسان های پاک و شریف درک نمی کنند.یکی از مفسرین بزرگ شیعه در این باره مثالی را مطرح کرده می نویسند: همان گونه که طهارت شرعی، شرط تماس بدن انسان با ظاهر قرآن است، طهارت روح و جان از رذایل نیز شرط فهم معارف و حقایق قرآن است و هر چه معارف و حقایق لطیف‌ تر و عمیق‌ تر باشد، فهم آن به طهارت روحی بالاتر و عمیق‌تری نیاز دارد و عالی‌ ترین آن ملازم با عصمت است. بنابراین، جز پیامبر و عترت پاکش، کسی معارف و حقایق قرآن را به طور کامل و عمیق نمی‌داند و برای درک این حقایق باید به آنان رجوع کرد. این روایت از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «حقایق مربوط به گذشته و آینده و احکامی که حق و باطل را در مورد زندگی بشر از هم جدا می‌سازد، در قرآن وجود دارد، و ما آن را می‌دانیم.» همچنین می فرمایند: «ما راسخان در علم هستیم و تأویل قرآن را می‌دانیم»احادیثی که از امامان معصوم علیهم السلام در این باره روایت شده فراوان است.

آیه اولو الامر

از جمله آیاتی که بر لزوم اطاعت از خدا و رسول و اهل بیت نازل شده است آیه اولی الامر است. خداوند در این آیه می فرماید:«أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ از خدا و پیامبر و صاحبان امر خود اطاعت کنید». در این آیه اطاعت خدا و رسولش و نیز اولی الامری واجب شده است. با توجه به این که «اولی الأمر» بلافاصله بعد از الرسول عطف شده است بدون آن که کلمه اطیعول تکرار شود نتیجه گرفته می شود که ملاک وجوب اطاعت از اولی الأمر همان ملاک اطاعت از رسول خدا است و اطاعت رسول خدا به این دلیل که رسول و رهبر الهی است و دارای عصمت است، واجب است و اگر پیامبر عصمت نداشت اطاعتش بدون هیچ قید و شرطی واجب نمی شد. همین دلیل در باره اولی الامری نیز جریان پیدا خواهد کرد و آنان نیز معصوم هستند، پس اطاعت شان به طور مطلق واجب است.

حدیث سفینه

در حدیث معروف سفینه که بر وجوب پیروی از اهل بیت علیهم السلام دلالت دارد، رسول خدا ص اهل بیت خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است که هر کسی مسافر آن شد، نجات خواهد یافت

ابن حجر مکی می نویسد: «وجه تشبیه اهل بیت به کشتی نوح این است که هر کس به خاطر تشکر از کسی که این شرافت را به آنان اعطا کرده است، آن ها را دوست بدارد و عظیم شمارد و هدایت دانشمندان آنان را بگیرد و به کار بندد از تاریکی مخالفت‌ها نجات یافته و هر کس با آنان مخالفت کند، در گرداب های طغیان و پرتگاه های کفران نعمت هلاک خواهد شد». وی همچنین درباره سند این حدیث می نویسد: «این حدیث از راه های مختلف که برخی از آن ها برخی دیگر را تقویت می‌کند، روایت شده است».

پانویس

رده: مفاهیم اسلامی