ابن هلال ثقفی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی اصفهانی''' معروف به ابن هلال ثقفی، محدّث، فقیه، مورخ [[مذهب شیعه|شیعه]] امامی قرن سوم هجری قمری بود. وی برای تبلیغ تشیع از [[عراق]] به [[اصفهان]] مهاجرت کرد. از برجسته‌ترین راویان روایات ثقفی، احمد بن محمد برقی و صفّار قمی هستند. بیشتر رجالیان شیعه او را از راویان مورد اعتماد دانسته‌اند. معروف‌ترین کتاب وی [[الغارات (کتاب)|الغارات]] است که به حملات لشکر [[معاویه]] به مناطق تحت حکومت [[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی(ع)]] پرداخته است<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AB%D9%82%D9%81%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%81%DB%8C ابن هلال ثقفی]</ref>.

نیای اعلای ابواسحاق سعد بن مسعود ثقفی، عموی [[مختار ثقفی]] و از یاران امام علی(ع) بود که آن حضرت وی را والی مداین کرد<ref>نجاشی، ص۱۶ـ۱۷؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۲</ref>. از جد او، سعید بن هلال نیز در شمار اصحاب [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق(ع)]] یاد شده است<ref>طوسی، رجال الطوسی، ص۲۰۵</ref>.

روایت نجاشی<ref>نجاشی، ص۱۷</ref> و دیگران<ref>ر.ک:ابن حجر عسقلانی، ج ۱، ص۱۰۲؛ داوودی، ج ۱، ص۲۰</ref> درباره سبب هجرت ثقفی به اصفهان، از پایداری او در اعتقاد به [[تشیع]] حکایت دارد. بنابر این روایات، برخی از علمای کوفه کتاب المعرفة را که ثقفی در مناقب [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] و مثالب دشمنان ایشان تألیف کرده بود، موافق [[تقیه]] ندانستند و از وی خواستند از نشر آن صرف نظر کند لیکن وی که از صحت روایات خود در این کتاب مطمئن بود، سوگند خورد که این کتاب را در اصفهان که گفته می‌شد دورترین شهر از آرا و عقاید شیعه است نشر و روایت کند و چنین کرد.

ثقفی اگرچه زمان ائمه (ع) را درک کرده، مستقیماً از آنان حدیثی روایت نکرده<ref>طوسی، رجال الطوسی، ص۴۵۱؛ ثقفی، همان مقدمه، صنح</ref> اما برخی از احادیث ائمه را به صورت مُرسَل روایت کرده است<ref>ر.ک: ابن قُولُوَیه، ص۳۴۵؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۶، ص۵۴</ref> رجالیان شیعه ثقفی را ستوده و از وی در شمار راویان موثق و معتمد یاد کرده‌اند<ref>ر.ک:ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص۵۸؛ ابن داوود حلّی، ص۳۳؛ علامه حلّی، ص۴۹ـ۵۰؛ مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ص۱۵؛ مازندرانی حائری، ج ۱، ص۱۹۶، به نقل از تعلیقة وحید بهبهانی</ref>. [[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خوئی]] قرار گرفتن نام او در اِسناد تفسیر قمی و در طریق روایی ابن‌قولویه را در دلالت بر وثاقت او کافی دانسته است<ref>خوئی، ج ۱، ص۲۸۲</ref>. هرچند که برخی از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنّت]]، وی را به سبب شیعه بودن «جرح» و حدیثش را ترک کرده‌اند، ابونُعَیم اصفهانی وی را از شیعیان غالی دانسته است<ref>ابونُعَیم اصفهانی، ج ۱، ص۱۸۷، ج ۲، ص۷</ref>.ابن ندیم<ref>ابن ندیم، ص۲۷۹</ref> نیز ثقفی را از علمای موثق می‌داند.

اَبان بن عثمان بَجَلی کوفی (اَبانِ اَحمَر)، مورخ اخباری و از صحابه امام صادق و [[موسی بن جعفر (کاظم)]]<ref>قمی، ج ۲، ص۳۱۲؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۴۷</ref>

برخی تک‌نگاشت‌های ثقفی، مانند المبتدأ و السیرة و المغازی، را می‌توان بخش‌هایی از تاریخی عمومی به شمار آورد. دیگر آثار تاریخی ثقفی زنجیره‌ای پیوسته از حوادث تاریخ اسلام تا قیام مختار و سپس حوادثی پراکنده تا اوایل حکومت [[عباسیان]] را در برمی‌گیرد<ref>نجاشی، ص۱۷ـ ۱۸؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۳ـ۱۴</ref>. کتاب تاریخ ثقفی مشتمل بر جزئیاتی درباره ظلم‌هایی که بر امام علی (ع) شده و نیز مثالب خلفا ظاهراً در دسترس [[سید بن طاووس|ابن طاووس]] بوده است<ref>ر.ک: ابن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج ۲، ص۲۱۱؛ ر.ک: کولبرگ، ص۳۶۲ـ۳۶۳</ref>.

[[الغارات (کتاب)|الغارات]] تنها اثر باقی مانده ثقفی است. در آن حملات پراکنده و غافلگیرانه سرداران معاویه به مناطقی از قلمرو امام علی (ع) را گزارش کرده است. الغارات از کهن‌ترین متون تاریخی شیعه به‌حساب می‌آید. این کتاب حاوی مطالبی گزیده از زندگانی امیرالمؤمنین علی (ع)، حیات عملی، خطبه‌ها، نامه‌ها و سفارش‌های حضرت و نیز جنگ‌ها و کشمکش‌ها در زمان خلافت امام علی و پس از آن است. از آن‌جهت که در این اثر به غارت‌های معاویه در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته شده، به الغارات شهرت یافته است. مؤلف در این اثر از راویان [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] بهره برده است. این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است.

از کتاب المعرفة که به طرق روایی مختلف در میان علمای شیعه تداول داشته<ref>ر.ک:طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۴ـ ۱۵</ref> تنها نقل قول‌هایی در برخی منابع دیده می‌شود از جمله [[فضل بن حسن طبرسی|طَبْرِسی]] در اِعلام الوَری<ref>طَبْرِسی،ج ۱، ص۳۶۵ـ۳۶۷</ref> حدیث پیامبراکرم (ص) را که روز غزوه خیبر در فضیلت [[علی بن ابی‌طالب|علی (ع)]] فرمود، از آن روایت کرده است. به گفته ابن‌طاووس که نسخه‌ای کهن و ظاهراً به خط مؤلف از المعرفة را در اختیار داشته، کتاب دارای چهار جزء و مشتمل بر احادیثی به روایت رجال اهل‌سنّت بوده است. وی قسمت‌هایی از این کتاب را درباره فضائل امام علی (ع) و اینکه پیامبر اکرم (ص) آن حضرت را امیرالمؤمنین نامید، نقل کرده است<ref>ر.ک:الیقین باختصاص مولانا علی(ع)، ص۱۹۳ـ ۲۰۹</ref>.[[سید بن طاووس|ابن طاووس]] در کتاب‌های دیگر خود نیز از المعرفة استفاده کرده و مطالعه آن را به منزله کتابی مهم به فرزند خویش سفارش نموده است<ref>ابن طاووس،کشف المحجة، ص۸۲، ۱۲۵؛ ابن طاووس، سعدالسعود للنفوس، ص۱۴۱ـ۱۴۲؛ ابن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج ۲، ص۱۹۴</ref>.