محمد کاظم خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان = محمد کاظم خراسانی

| تصویر =  [[پرونده:محمد کاظم خراسانی 2.jpg|250px]]

| سال تولد = ۱۲۵۵ ق

| محل تولد = مشهد

| سال درگذشت = ۱۳۲۹ ق

| تاریخ درگذشت =  

| محل درگذشت =

| استادان = {{فهرست جعبه عمودی | ملاهادی سبزواری| شیخ انصاری| میرزای شیرازی}}

| شاگردان =

| دین = [[اسلام]]

| مذهب = [[شیعه]]

| آثار = {{فهرست جعبه افقی | کفایة الاصول| الفوائد| تکملة التبصرة}}

| فعالیت‌ها =

| وبگاه =

}}

'''آخوند ملا‌محمد کاظم خراسانی''' معروف به '''آخوند خراسانی''' در سال ۱۲۵۵ قمری در [[مشهد]] تولد یافت. پس از تحصیلات مقدماتی در ۲۲ سالگی در سال ۱۲۷۷ قمری به [[تهران]] رفت و در نزد اساتید آن زمان به فراگیری درس حکمت پرداخت و پس از یک سال و نیم در ذیحجه  ۱۲۷۸ برای تکمیل تحصیلات در فقه و اصول به [[نجف]] رفت.

 

آخوند خراسانی در سال ۱۲۵۵ ق. در مشهد دیده به جهان گشود. پدرش [[ملا حسین هراتی|ملا حسین هراتی]] علاوه بر تبلیغ به تجارت ابریشم نیز مشغول بود. ملا حسین روحانی وارسته‏‌ای بود که برای گذران زندگی همواره در بین راه هرات و مشهد، در رفت و آمد بود وی در سفرهای تبلیغی‏‌اش مردم را با احکام اسلامی آشنا می‌‏ساخت. در یکی از همین سفرها در [[کاشان]] ازدواج کرد. ثمره این ازدواج چهار پسر به نام‌های نصراللَه، محمدرضا، غلامرضا و محمد کاظم (آخوند خراسانی) بود. سرانجام مهر پیشوای هشتم او را به مشهد کشاند تا برای همیشه در شهر شهادت ساکن شود.

 

آخوند خراسانی در دوازده سالگی وارد حوزه علمیه مشهد شد. ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول را در حوزه مشهد فراگرفت. در هیجده سالگی ازدواج کرد و در ۲۲ سالگی همراه کاروان زیارتی [[عتبات عالیات]]، برای ادامه تحصیل عازم [[عراق]] شد. شوق تحصیل او را بر آن داشت تا سرپرستی همسر و فرزندش را به پدر بسپارد و آنها را به خاطر مشکلات سفر و مشکل مسکن در [[نجف]]، همراه خود نبرد.

 

کاروان زائران به [[سبزوار]] رسید. قافله برای استراحت، رحل اقامت افکند تا پس از توقفی کوتاه، به سوی عراق حرکت نمایند. آخوند خراسانی چون آوازه دانش [[ملاهادی سبزواری|ملاهادی سبزواری]] را شنیده بود، تصمیم گرفت از کاروان جدا شود و برای بهره جستن از دریای علم آن حکیم فرزانه در سبزوار بماند.

 

آخوند، ماه‌های رجب، شعبان و رمضان ۱۲۷۷ ه’.ق را در حوزه علمیه سبزوار گذراند و از درس فیلسوف بزرگ عصر، ملاهادی سبزواری بهره برد. آنگاه از سبزوار به [[تهران]] رفت و حدود سیزده ماه در مدرسه صدر، در درس [[ملا حسین خویی|ملا حسین خویی]] و [[میرزا ابوالحسن جلوه]] شرکت کرد و سرانجام‏ به حوزه علمیه نجف راه یافت و در درس [[شیخ انصاری|شیخ انصاری]] و [[میرزا حسن شیرازی|میرزا حسن شیرازی]] شرکت کرد<ref>اعیان‏ الشیعه، ج‏۹، ص‏۵.|اعیان ‏الشیعه، ج‏۹، ص‏۵.</ref>.

 

آخوند خراسانی شب و روز در تلاش برای اندوختن دانش و به دست آوردن تقوا می‏‌کوشید و در این راه از هیچ مشکلی نهراسید. خودش می‌‏گوید: «تنها خوراک من فکر بود ولی قانع نبودم. هیچ‏گاه نشد که گلایه کنم. شش ساعت بیشتر نمی‏‌خوابیدم. شبها بیدار بودم. با ستارگان دوست شده بودم. خواب با شکم خالی بسیار مشکل است»<ref>مرگی در نور، ص‏۵۵.</ref>.

 

آخوند خراسانی غرق در درس و مطالعه بود که ناگهان نامه‏‌ای رشته افکارش را از هم گسست و اشک از دیدگانش روان ساخت. فرزند خُردسالش دیده از جهان فرو بسته بود. پس نامه‏‌ای به پدر نوشت و از او درخواست کرد که همسر داغدارش را به نجف بیاورد. ملا حسین همراه عروسش به نجف آمد و خود مدتی در نجف ماند و پس از زیارت اماکن مقدس، به مشهد برگشت.

 

داغ مرگ فرزند اندک اندک از ذهن آخوند و همسرش محو می‌‏شد. زن و مرد جوان در انتظار تولد فرزندی دیگر روزشماری می‏‌کردند. اما بازهم، مصیبت بر خانه سایه افکند. فرزند، قبل از تولد مُرد و بچه مرده به دنیا آمد. همسرش نیز پس از مدتی بیماری‏ از دنیا رفت. داغ مرگ همسر، آتش به جانش افکند. تاب مقاومت نداشت. مرگ همسر و دو‏ فرزند، کمرِ طاقتش را در جوانی خم کرد. تنها حَرَم حضرت علی‏ (علیه‌السّلام) و دامن پر مهر اشک توانست قامتش را راست کند<ref>مرگی در نور، ص‏۴۷ – ۴۹.</ref>.

 

== آوازه علمی ==

آخوند سال‌ها در درس شیخ انصاری و میرزای شیرازی شرکت کرد و از زبده‌‏ترین شاگردان آن دو شناخته می‌‏شد. وی از همان ابتدا با پشتکاری کم‌نظیر، راه‌های پیشرفت را می‏‌پیمود. او در کنار تحصیل، به عبادت و شب‌‏زنده‏‌داری نیز اهمیت فراوان می‌‏داد. بارها به [[کربلا]] رفت و به زیارت سید الشهدا ‏(علیه‌السّلام) نایل شد.

 

در یکی از این سفرها پس از زیارت، در درس آیه اللَه [[آخوند اردکانی|آخوند اردکانی]] شرکت کرد. آخوند اردکانی نظر شیخ انصاری را در مسأله‏‌ای بیان و سپس بر نظر او چند اشکال کرد. اشکال‌ها درست بود. آخوند پس از برگشت به نجف و شرکت در درس شیخ انصاری، اشکال‌های اردکانی را به استاد بازگو کرد. شیخ انصاری یکی از اشکال‌ها را پذیرفت اما اشکال دوم را رد کرد. آخوند به دفاع از اشکال دوم اردکانی پرداخت و استاد دوباره پاسخ گفت اما آخوند دفاعیه استاد را قانع کننده ندانست و بار دیگر اشکال را با بیانی تازه مطرح کرد. گفت و شنود شاگرد و استاد به درازا کشید. صدها طلبه که در درس شیخ انصاری شرکت داشتند، در شگفت بودند که چگونه طلبه‏‌ای جوان که ۲۵ سال بیش نداشت و کمتر از سه سال بود که به درس شیخ انصاری راه یافته، بی‏‌محابا با دلیل‌های قوی به استاد اشکال می‏‌کند. یکی از طلاب به دیگران گفت: این آخوند (آخوند خراسانی) را ببینید که دارد گفتار آن آخوند (آخوند اردکانی) را تأیید می‏‌کند. از آن زمان به بعد در همه نجف او را با لقب «آخوند» صدا می‏‌کردند<ref>کفایه الاصول، مقدمه.</ref>.

 

آخوند از سال ۱۲۷۸ ق. تا سال ۱۲۹۱ ق. بیش از سیزده سال در درس خارج استادان برجسته حوزه علمیه نجف شرکت کرد. بیش از دو سال در درس شیخ انصاری شرکت کرد و پس از وفات او (۱۲۸۱ ق.) دو سال به درس آیه اللَه [[سید علی شوشتری|سید علی شوشتری]] (متوفای ۱۲۸۳ ق.) راه یافت و سال‌ها در درس آیه اللَه شیخ [[راضی بن‏ محمد نجفی|راضی بن‏ محمد نجفی]] متوفای ۱۲۹۰ ق.) و آیه اللَه [[سید مهدی مجتهد قزوینی|سید مهدی مجتهد قزوینی]] ادامه تحصیل داد.

 

آخوند خراسانی بیش از سیزده سال در کنار درس‌های سایر اساتید در درس میرزای شیرازی نیز شرکت کرد. میرزای شیرازی در سال ۱۲۹۱ ق. به [[سامرا]] هجرت کرد و بیشتر شاگردانش نیز همراه او به سامرا رفتند. اما آخوند در نجف ماند و به تدریس ادامه داد. او مدتی بود که در کنارِ تحصیل و شرکت در درس میرزای شیرازی، به تدریس نیز مشغول بود. البته‏ برخی از نویسندگان نوشته‏‌اند: آخوند نیز به سامرا رفت ولی پس از مدتی کوتاه به سفارش میرزای شیرازی به نجف برگشت و به تدریس ادامه داد.

 

روزی آخوند به سامرا رفت و پس از زیارت مرقد [[حسن بن علی (عسکری)|امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)]] و [[علی بن محمد (هادی)|امام هادی‏ (علیه‌السّلام)]] در درس استاد پیشین خود شرکت کرد. آخوند اشکالی به نظریه میرزای شیرازی وارد ساخت و استاد پاسخ گفت. آخوند اشکال را با بیانی دیگر تکرار کرد و استاد دوباره پاسخ داد. پرسش و پاسخ ادامه یافت تا سرانجام آخوند به احترام استاد لب فرو بست. روز بعد میرزای شیرازی پیش از آغاز درس گفت: «در بحث دیروز، حق با آخوند بود.»!

 

اندک اندک آوازه علمی آخوند در حوزه علمیه نجف پیچید و روز به روز بر شمار شاگردانش افزوده شد. اینک وی یکی از مجتهدان و مدرسان مشهورِ نجف و به عنوان یکی از ممتازترین شاگردان میرزای شیرازی، مورد احترام طلاب و علما بود. <br>

میرزای شیرازی مقام علمی او را به طلبه‏‌ها گوشزد می‏‌کرد و آخوند نیز تا هنگامی که میرزای شیرازی زنده بود به احترام استاد بالای منبر نمی‏‌رفت؛ روی زمین می‌‏نشست و درس می‏‌گفت.

 

میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲ ق. دار فانی را وداع گفت. آخوند مدتی پس از رحلت استاد به سامرا رفت و بعد از زیارت مرقد امامان به سوی منزل استاد به راه افتاد، کوبه در منزل را بوسید و پیشانی بر آن گذاشت و زار زار گریست.

 

آخوند از موفق‌‏ترین استادان تاریخ حوزه‏‌های علمیه شیعه است که شمار شاگردانش را تا سه هزار نفر نوشته‌‏اند و صدها مجتهد در درس او تربیت یافتند که نام برخی از آنها از این قرار است: سید [[ابوالحسن اصفهانی|ابوالحسن اصفهانی]]، شیخ [[ابوالقاسم قمی|ابوالقاسم قمی]]، سید [[سید ابوالقاسم کاشانی|ابوالقاسم کاشانی]]، میرزا [[احمد خراسانی|احمد خراسانی]]، سید [[محمد تقی خوانساری|محمد تقی خوانساری]]، سید [[جمال‏ الدین گلپایگانی|جمال‏ الدین گلپایگانی]]، شیخ [[محمد جواد بلاغی|محمد جواد بلاغی]]، شهید [[سید حسن مدرس]]، حاج آقا [[حسین قمی|حسین قمی]]، سید [[سید صدرالدین صدر|صدرالدین صدر]]، آقا [[ضیاءالدین عراقی|ضیاءالدین عراقی]]، شیخ [[عبدالکریم حائری|عبدالکریم حائری]]، سید [[عبداللَه بهبهانی|عبداللَه بهبهانی]]، سید [[عبدالهادی شیرازی|عبدالهادی شیرازی]]، شیخ [[محمد علی کاظمی|محمد علی کاظمی]]، شیخ [[محمد حسین نائینی|محمد حسین نائینی]]، آقا [[محمدمحسن بن‌ علی ‌منزوی تهرانی|بزرگ تهرانی]]، حاج آقا [[سید حسین بروجردی|حسین بروجردی]] و سید [[سید محمود شاهرودی|محمود شاهرودی]]<ref>آخوند خراسانی آفتاب نیمه شب، محمد رضا سماک امانی، ص‏۹۷.</ref>.

 

آوازه علمی آخوند از مرزها گذشت. از این رو شیخ الاسلام [[امپراتوری عثمانی|امپراتوری عثمانی]] که در آن زمان به عراق آمده بود، روزی همراه شماری از همراهان در درس آخوند شرکت کرد. همهمه‏‌ای بین طلاب بلند شد. به احترام او برخاستند. شیخ الاسلام نزدیکتر رفت و آخوند با دیدن وی، درس را به بررسی نظر ابوحنیفه در یکی از مسائل علم اصول کشاند. ابتدا نظر او را بیان کرد و دلیل‌هایش را برشمرد. شیخ الاسلام در شگفت بود که چگونه استاد شیعی، نظر پیشوای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] را پذیرفته است؟! اما اندکی بعد سخنان آخوند او را متوجه اشتباهش ساخت. آخوند چند اشکالِ علمی بر نظر [[ابوحنیفه]] وارد ساخت و سپس نظر مجتهدان [[شیعه]] در آن مسأله را بیان کرد. آخوند از شیخ الاسلام خواست تا به منبر بروند و همه از سخنانش استفاده نمایند. اما او به احوال‌پرسی با آخوند بسنده کرد. شیخ الاسلام از قدرت علمی و احترام آخوند چنان به وجد آمده بود که تا مدت‌ها بعد هماره از آن دیدار به یاد ماندنی سخن می‏‌گفت<ref>کفایه الاصول، مقدمه.</ref>.

 

== عبادت و زهد ==

آخوند از ابتدای جوانی تا آخر عمرش، هر روز پیش از طلوع آفتاب، به زیارت آفتابِ نجف، حرم حضرت علی ‏(علیه‌السّلام) مشرف می‌‏شد. آنگاه به مسجد هندی می‏‌رفت و درس می‏‌گفت. شبها پس از اقامه نماز جماعت در صحن حرم، برای برخی از شاگردان ممتازش در منزل خود درس خصوصی داشت. نمازهای مستحبی‏‌اش حتی در سنین پیری ترک نشد. در [[ماه رمضان]] نیز برای طلبه‏‌ها سخنرانی می‏‌کرد.

 

در اواخر عمر، زیارت را – شاید به خاطر پیری – طول نمی‏‌داد. یکی از مریدانش به وی گفت: شما کمی بیشتر در حرم بمانید تا همه زائران متوجه آداب زیارت شما بشوند. آخوند دست به ریش خود گرفت و گفت: در این آخرِ عمر، با این ریش سفید به خدا شرک بورزم و خودنمایی کنم؟!

 

یکی از همسایگان آخوند می‌‏گفت: ناله سوزناک و صدای گریه آخوند در نیمه‏‌های شب، قلب هر سنگدلی را می‏‌لرزاند.

 

آخوند به تمیزی سر و وضع و لباس اهمیت فراوانی می‏‌داد. همراه سه فرزند که همگی آنها متأهل بودند، در یک خانه زندگی می‏‌کرد. این چهار خانواده، چهار اتاق داشتند. روزی یکی از پسرانش از تنگی جا به پدر شکایت کرد. پدر گفت: اگر قرار باشد که خانه‏‌های این شهر را بین نیازمندان پخش کنند، به ما بیش از این نمی‏‌رسد.

 

یکی از سخنرانان مذهبی کربلا که از مخالفانِ مشروطه بود و همه جا علیه آخوند صحبت می‏‌کرد، به علّت بدهی تصمیم گرفت خانه‏‌اش را بفروشد. مشتری خرید خانه را مشروط به امضا و اجازه آخوند قرارداد. گرچه رویِ دیدن آخوند را نداشت، امّا شرمنده و ناچار نزد آخوند رفت و از او خواست تا به این معامله راضی شود. آخوند چند کیسه لیره به او داد و گفت: شما جزو علمایید، من راضی نیستم که در گرفتاری باشید. با این پول، بدهی خود را بدهید و خانه را نفروشید. هرگاه به مشکلی برخوردید نزد من بیایید. واعظ کربلا از رفتار آخوند متنبّه گشت و از آن پس، از مریدان او شد<ref>مرگی در نور، ص‏۱۰۲ – ۱۰۳، ۱۰۷، ۳۷۷، ۳۷۹ – ۳۸۰، ۳۸۱، ۳۹۴، ۳۹۵، ۳۹۷ و ۴۰۰</ref>.