اهل سنت و جماعت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اهل سنت و جماعت''' یا '''اهل‌تسنن''' و یا '''سُنی''' اصطلاح معروفی است که اکثریت [[مسلمانان]] را در بر می‌گیرد. در برابر این اکثریت،  [[تشیع]] یا [[مذهب شیعه]] و یا [[شیعیان]] هستند که نسبت به اهل سنت در اقلیت قرار دارند.

== معناشناسی اهل سنت ==  

'''اهل سنت''' از دو واژۀ عربی تشکیل شده است. '''اهل''' در لغت به معنای گروهی است که شریک امور هم باشند، مثل اهل خانه که در یک خانه، همکاری و پیوند خانوادگی دارند و اهل اسلام که در عقیدۀ باطنی با هم شریک باشند<ref>مفردات؛ راغب اصفهانی، ذیل مادۀ اهل.</ref>. و اما '''سنّت''' در لغت به معنای راه و روش پسندیده است<ref>لسان العرب، ج۱۳؛ ذیل مادۀ سنّ.</ref>.

# عملی که مطابق عمل صاحب شرع و منطبق بر عمل [[پیامبر اسلام (ص)|پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] باشد. از این رو، در مقابل «[[بدعت]]» قرار می‌گیرد<ref>سید مصطفی حسینی دشتی؛ مدخل «سنّی» از فرهنگ معارف و معاریف.</ref>.

# در قرن اول و دوم، سنت به معنای آثار رسیده از [[پیامبر اسلام|پیامبر]]، [[صحابه]] و [[تابعین]] بود و معنای موسعی داشت.

# سنت به معنای '''«قول، فعل و تقریر [[پیامبر اسلام|پیامبر]]»''' در نزد اهل سنت و '''«قول، فعل و تقریر [[معصوم]]»''' نزد [[شیعه]]، یکی از ادله [[استنباط]] است.

== تاریخچه پیدایش اهل سنت ==

تاریخ پیدایش اصطلاح '''«اهل سنت»''' چندان روشن نیست. از روایتی که [[غزالی]] نقل می‌کند به‌دست می‌آید که این جمله برای نخستین بار از پیامبر اسلام نقل شده است بدین مضمون که ملت [[یهود]] هفتاد و یک گروه و ملت [[نصاری]] هفتاد و دو گروه شدند و امت من، هفتاد و سه گروه می‌شوند، یکی از آنها اهل نجات، و دیگران اهل آتش‌اند. سؤال شد، اهل نجات کدام‌اند؟! فرمود:«اهل السنة والجماعة» ،باز پرسیده شده، سنت و جماعت چیست؟ فرمود: آنچه من و اصحاب من بر آن هستند<ref>فضائح الباطنیة، ص۷۸.</ref>. البته باید گفت که غزالی نامی از منبع روایت نبرده است و این روایت به همین شکلی که او بیان کرده است در هیچ یک از منابع معتبر روایی دیده نمی‌شود. البته از واژۀ '''«جماعت»''' نام برده شده است؛ اما از جمله اهل السنة والجماعة نشانی به چشم نمی‌خورد. با این حال تا آنجا که به‌دست آمده است، اصطلاح اهل سنت بدون کلمه جماعت، در اوایل قرن دوم، رایج شده و عمر بن عبدالعزیز در رساله‌ای که در رد [[قدریه]] نگاشته است، آن را به کار برده است. وی خطاب به قدریه _که مدافعان آزادی انسان در گفتار و عمل هستند_ می‌نویسد: «وقد علمتُم انّ أهلَ السنة کانُوا یقولون: الاعتصامُ بالسنةِ نجاةُ وسیقبَض العلمُ قبضاً سَریعاً»: می‌دانید اهل سنت گفتند تمسک به سنت راه نجات است و علم و دانش به زودی جمع می‌شود<ref>رسائل و مقالات؛ جعفر سبحانی؛ قم، نشر موسسه امام صادق، سال 1425 قمری؛ چاپ دوم، ج‏6، ص 110.</ref>.

به اعتقاد اهل سنت [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی‌الله عیه وآله وسلم)]]، پس از خود جانشینی تعیین نکرده ‌است؛ بلکه جانشین به دست مردم انتخاب می‌شود. اما [[شیعیان]] معتقدند پیامبر اکرم، به فرمان الهی [[علی بن ابی طالب|علی ابن ابی‌طالب]] را به‌عنوان جانشین خودش به مردم معرفی کرد. بنابراین و مطابق با اعتقاد اهل سنت، پس از رحلت پیامبر و با تشکیل شورایی در [[سقیفه بنی ساعده]]، جناب [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] که از [[صحابه پیامبر|صحابه]] (یاران) بود به‌عنوان [[خلیفه]] بعد از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] انتخاب شد. البته ابوبکر بعد از خودش به این مبنا عمل نکرد و با تشخیص خودش [[عمر بن خطاب|عمر]] را به جانشینی خود انتخاب کرد. عمر نیز بعد از ابوبکر به هیچکدام از این دو روش عمل نکرد و شورایی شش نفره تشکیل داد تا یکی را از میان خود به عنوان خلیفه به مردم معرفی کنند.

گروه یا جریانی در میان اهل سنت وجود دارد که عهده‌دار گردآوری، آموزش و گسترش [[احادیث]] هستند و با اعتماد به ظاهر احادیث دربارۀ مسائل اعتقادی و فقهی نظر می‌دهند و استفاده‌کنندگان از روش‌های استدلالی عقلی در زمینۀ [[فقه]] و [[کلام]] را نکوهش می‌کنند<ref>رضوی، رسول؛ «اهل حدیث»، در دانشنامه کلام اسلامی؛ قم، موسسه امام صادق، ۱۳۸۷ش؛ ج۱، ص 563.</ref>. [[مالک بن انس|مالک بن انس شافعی]]، [[احمد بن حنبل]] و [[داود بن علی اصفهانی]] از بزرگان اهل حدیث در شاخۀ [[فقه]] به حساب می‌آیند<ref>همان، ص 565.</ref>. علاوه بر این، اهل حدیث قبل از احمد بن حنبل از اصول خاصی پیروی نمی‌کردند؛ بلکه افرادی بودند که با گرایش‌های گوناگون زیر نظر اهل الحدیث گرد آمده بودند و در میان آنها، افراد مرجئی، ناصبی، قدری، جُهَنی، واقفی، و متشیع زیاد دیده می‌شد و سیوطی اسامی آنان را در اثر خود آورده است<ref>تدریب الحدیث، ج1، ص 328.</ref>. ولی زمانی که احمد بن حنبل هدایت این مذهب را بر عهده گرفت، همگان را تحت عقیدۀ واحدی که عقیدۀ '''اهل سنت''' نامید، درآورد<ref>ر. ک: جمعی از محققین، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، مدخل اهل سنت.</ref>.

در آغاز قرن چهارم هجری قمری، [[ابوالحسن اشعری]] که شاگرد ''ابوعلی جبایی معتزلی'' بود به دلایلی از مذهب [[معتزله]] فاصله گرفت و در اثبات روش خود کتاب‌های بسیاری نگاشت و با وجود نهی اصحاب سنت و حدیث، برای اثبات عقاید خویش از دلایل کلامی بهره جست<ref>فرهنگ علم کلام؛ خاتمی؛ ۱۳۷۰ش، ص ۴۸ و دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، مدخل اهل سنت.</ref>. و اصول آن را با عقاید اهل سنت و جماعت وفق داد و مذهب [[اشعری]] را بنیاد نهاد<ref>خاتمی، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص 48.</ref>. به عنوان مثال کتاب‌های: '''«[[مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین (کتاب)|مقالات الاسلامیین]]'''»، '''«الابانه'''»، «'''اللمع»''' و '''«[[رسالة استحسان الخوض فی علم الکلام (کتاب)|استحسان الخوض فی علم الکلام]]'''» مهم‌ترین آثار به جای مانده از اشعری است.

مذهب [[ماتریدی]] هم‌زمان با مکتب [[اشعری]] توسط شخصی به نام [[ابومنصور ماتریدی]] سمرقندی در [[ماوراء‌النهر]] و قسمت شرقی [[جهان اسلام]] و بر مبنایی مشابه با مبنای ابوالحسن اشعری شکل گرفت البته در مکتب ماتریدی گرایش‌های عقلانی بیشتری نسبت به مکتب اشعری دیده می‌شود به‌گونه‌ای که می‌توان گفت که مکتب ماتریدی جمع میان مکتب [[معتزله]] و [[اشاعره]] است<ref>دانشنامه کلام اسلامی؛ ج۱، مدخل اهل سنت.</ref>. همان طور که مکتب اشاعره جمع میان دو مکتب معتزله و اهل حدیث به‌شمار می‌رود. برخی از پژوهشگران آورده‌اند که ماتریدی تفکر کلامی خویش را از [[ابوحنیفه]] رییس مذهب فقهی حنفی برگرفت و در ادامه با [[حماد بن ابی سلیمان]] مرتبط شد و مباحث کلامی را رها کرده موضوعات فقهی را پی گرفت<ref>فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامی؛ جعفر سبحانی، ج 4.</ref>.

[[معتزله]] یکی از مذاهب مشهور فکری اهل سنت است که توجه خاصی به عقل‌گرایی داشته و مبنای فکر خود را بر پایه فهم عقلی قرار داده‌اند. آنها با پذیرش حجیت عقل، قلمرویی وسیع در حوزۀ نظر و عمل برای آن ترسیم نمودند<ref>ر. ک: طالقانی و ملک مکان، چیستی عقل در عقل‌گرایی معتزله ص ۱۲۹_۱۴۲.</ref>. اصول بنیادین اعتقادی مذهب معتزله به اصول خمسه معروف است. که عبارت‌اند از: توحید صفاتی، [[عدل]]، [[وعد و وعید]] (قطعی بودن پاداش و کیفر الهی)، منزلتی میان دو منزلت، [[امر به معروف و نهی از منکر]]<ref>محمد جواد مشکور؛ فرهنگ فرق اسلامی؛ ۱۳۷۲ش، ص ۴۱۷.</ref>. معتزله با نظریۀ «قدیم بودن [[قرآن]]» مخالف بوده و به خلق و حدوث قرآن اعتقاد داشتند و صفات ازلی خدا را عین ذات او می‌دانستند<ref>همان، ص۴۱۶.</ref>.

==مذاهب فقهی اهل سنت==

مؤسس این مذهب شخصی به نام [[ابوحنیفه|ابوحنیفه نعمان بن ثابت]] و از شاگردان [[جعفر بن محمد (صادق‌) ‌علیه‌السلام|امام صادق ‌(علیه‌السلام)]] بوده است. [[مذهب حنفی]] در میان دیگر مذاهب اهل سنت و جماعت، بزرگ‌ترین مذهب از حیث جمعیتی است. پیروان این مذهب بیشتر در [[آسیا]] ساکن بوده و شامل نیمی از مسلمانان روی زمین می‌شود. از جمله مهم‌ترین آثار ابوحنیفه می‌توان به «'''الفقه الاکبر»'''، «'''المسند»''' و '''«المخارج»''' اشاره کرد.

مؤسس این مذهب شخصی به نام [[محمد بن ادریس شافعی]] صاحب کتاب '''«الأمّ»''' در [[فقه]] و کتاب '''«المسند»''' در [[حدیث]] است. پیروان این مذهب بیشتر در [[مصر]] و [[ایران]] در مناطق [[کردستان]] ساکن هستند.