تصوف در آسیای مرکزی و قفقاز

تصوف در آسیای مرکزی و قفقاز ابتدا در خراسان به مرکزیت نیشابور از سده سوم تا ششم به تدریج اهمیت یافت [۱] [۲] و در همین دوران از طریق مشایخ بزرگ خراسان ــ که حلقه اتصال تصوف خراسان و ماوراءالنهر بودند ــ به شمال خراسان بزرگ و ماوراءالنهر راه یافت.

موقعیت جغرافیایی ماوراءالنهر

ماوراءالنهر مرکز تلاقی ادیان و فرهنگ‌های مهم آسیایی [۳] و وارث فرهنگ مانوی در دره فرغانه و غربی‌ترین مرز سرزمین‌های بودایی‌نشین بود.

تفاوت تصوف خراسان و ماوراءالنهر

تصوف در ماوراءالنهر، به رغم داشتن وجوه مشترک با تصوف در خراسان ، به سبب موقعیت فرهنگی آسیای مرکزی ویژگی‌هایی متفاوت یافت؛ از جمله، آیین بودا تأثیر بسزایی بر آن نهاد. شاید به سبب همین تأثیر بوده که صوفی بزرگی چون ابراهیم بن ادهم (متوفی ۱۶۱) ــ که سرگذشت و برخی گفته‌های منسوب به او شباهت فراوانی به زندگی و سخنان بودا دارد ــ چهره‌ای مهم محسوب شده و در منظومه‌ها و ادبیات عامه اقوام آسیای مرکزی به وی اشاره شده است. [۴][۵][۶]

تصوف بخارا

بخارا از مهم‌ترین مراکز تصوف در ماوراءالنهر بود.

قبه اسلام

این شهر ، که زمانی آن را «بخارای شریف» می خواندند و به تعبیر جوینی «قبه اسلام» در بلاد شرقی بود، از مراکز بزرگ علوم اسلامی به حساب می‌آمد. [۷][۸]