توحید افعالی: تفاوت میان نسخه‌ها

در این باره هر یک از مذاهب مشهور کلامی نظرات بعضا متفاوتی ارایه داده اند که البته می توان از میان بیشتر این نظرات به وجه الجمع قابل قبول دست یافت.اعتقاد به این که خدا خالق تمام افعال است و به قول ملاصدرا لاموثر فی الوجود الا الله. در عالم وجود، جز خدا هیچ موثر(فاعلی) شناخته نمی شود  

و اما اهل حدیث در تفسیر توحید افعالی، برای فرار از مخمصه جبر به نظریه خلق افعال عباد متوسل شدند. پیروان این مکتب بر خلاف مشهور که متهم به جبر گرایی هستند اما شواهد فراوانی در آثار گوناگون متکلمان مشهور این مکتب چون محمد بخاری، ابن تیمیه، ابن قیم جوزیه و ابن حجر عسقلانی وجود دارد که ثابت می کند متکلمان این مکتب میان خلق و فعل تفاوت قایل اند و خلق را منحصر به خداوند و فعل را منحصر به عباد و انسان را فاعل واقعی افعال خود می دانند <ref>ر، ک، ابن تیمیه، افعال العباد و الرد علی الجهمیه، ج1، ص 293.</ref><ref>همان، ص 300</ref> <ref>همان، ج 2، ص 74</ref> <ref>ابن تیمیه، منهاج السنه، ج 1، ص 459</ref> <ref>همان، ج 2، ص 298</ref> <ref>همان، ج 3، ص 74</ref> <ref>همان، ج 3، ص 110</ref><ref>ابن قیم، شفاء العلیل فی مسائل القضاء و القدر و الحكمة و التعليل، ص: 144</ref> <ref>ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ص 528</ref>  و حتی در برابر جبریون محض و نیز متهمین به جبر چون ابو الحسن اشعری موضع تند می گیرند  <ref> ر. ک. ابن تیمیه، منهاج السنه، ج 3، ص 31</ref> <ref>ابن قیم، شفاء العلیل فی مسائل القضاء و القدر و الحكمة و التعليل، ص 143</ref> و می گویند که وجود قدر موجب بطلان احکام شعری بر مبنای کسب عباد نمی شود.<ref>ر. ک. ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج 13، ص</ref> 449

وجود چنین شواهد بسیار محکمی نمی تواند انگشت اتهام را به سوی اهل حدیث بکند که این مکتب به موجب دفاع از توحید افعالی لزوما باید جبر گرا باشد.زیرااهل حدیث مطابق با باورمندی شدیدشان به توحید افعالی، هر گونه نسبت خلق را به بندگان نفی می کنند، ولی چون این اعتقاد ممکن است به جبر کشیده شود، مسئله خلق افعال عباد را به عنوان یک نظریه مطرح می کنند که  مفاد این نظریه انتساب واقعی افعال به عباد را با حفظ مرتبه توحید افعالی ثابت و مذهب این گروه را به معتقدات امامیه نزدیک می کند.آن فقط می گویند که انسان خالق نیست اما نمی گویند که فاعل فعل خودش نیست.