اذان: تفاوت میان نسخه‌ها

مسیحیان در گذشته و امروز با نواختن صدای ناموزون ((ناقوس)) پیروان خود را به [[کلیسا]] دعوت می‌کنند، ولی در [[اسلام]] برای این دعوت از شعار ((اذان)) استفاده می‌شود که به مراتب رساتر و موثرتر است.

 

جذابیت این شعار اسلامی به قدری است که به قول نویسنده ((تفسیر المنار)): بعضی از [[مسیحیان]] متعصب، هنگامی که اذان اسلامی را می‌شنوند، به عمق و عظمت تإثیر آن در روحیه شنوندگان اعتراف می‌کنند.<ref> تفسیر نمونه، ج 4، ص 437.</ref>

 

[[انسان]] از لحظه‌ای که صدای اذان به گوشش می‌رسد گویی نماز را آغاز می‌کند. این ندا زمین و آسمان را به هم پیوند داده و تواضع مخلوق را با عظمت خالق درهم می‌آمیزد.

 

چه شعاری از این رساتر که با نام خدای بزرگ آغاز می‌شود و با گواهی به وحدانیت [[خدا]] و رسالت [[پیامبر اکرم]]، اوج می‌گیرد و با دعوت به رستگاری و عمل نیک فرود می‌آید. با کلمه ((الله)) شروع می‌شود و با آن پایان می‌پذیرد.

صدای اذان همانند ندای آزادی و نسیم حیات بخش [[استقلال]] و عظمت، گوش‌های [[مسلمانان]] راستین را نوازش می‌دهد و بر جان بدخواهان اضطراب می‌افکند. یکی از رمزهای بقای [[اسلام]] است; چنان که ((گلادستون)) ـ یکی از رجال معروف [[انگلستان]] ـ در برابر جمعی از [[مسیحیان]] اظهار داشت: ((تا زمانی که نام [[محمد]] صلی الله علیه و آله در مإذنه ها بلند است و کعبه پابرجاست و [[قرآن]] رهنما و پیشوای [[مسلمانان]] است، امکان ندارد که پایه‌های سیاست ما در سرزمین‌های اسلامی استوار و برقرار گردد.))<ref>داعی السمإ، عباس محمود عقاد، ص 437 و 438.</ref>

پس جبرئیل جملات اذان و اقامه را بیان کرد، وقتی حضرت بیدارشد، فرمود: ای [[علی]]! آیا شنیدی؟ گفت: آری! فرمود: آن را از بر کردی؟ گفت: آری! فرمود: [[بلال]] را صدا کن. [[علی]] علیه السلام نیز [[بلال]] را صدا زد. وقتی آمد:  

[[پیامبر]] اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اذان را به او تعلیم داد<ref>وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 4، ص 612.</ref> و دستور داد در اوقات نماز ـ با صدای بلند و رسایی که داشت ـ اذان بگوید و او اولین کسی است که در تاریخ اسلام به مقام مؤذن مفتخر گردید. حال اگر ملت‌های دیگر با نواختن ناقوس‌ها و یا وسایل دیگر، مردم را به معابد دعوت می‌کنند در آیین اسلام، اذان مؤذن رمز اجتماع [[مسلمین]] برای پرستش خدا در مساجد است.

[[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله نه تنها الفاظ اذان را به [[بلال]] تعلیم داد، بلکه اوقات آن را هم به وی یاد داد و به مردم گفت: [[بلال]] یک مرد وقت شناس است، هر موقع اذان بگوید، نماز بخوانید.<ref>مجله مکتب اسلام، سال 9، شماره 5، ص 20.</ref> لذا هرگاه آهنگ ملکوتی اذان به موقع از سینه پرسوز [[بلال]] به گوش می‌رسید، همچون روحی بود که در کالبد مرده مردم دمیده می‌شد و آن‌ها را زنده می‌کرد.<ref>بحارالانوار، ج 22، ص 245.</ref>

اگرچه در آن روزگار، کسانی بودند که صوتی دل نشین تر و لهجه‌ای فصیح‌تر از [[بلال]] داشتند، اما پاک دلی، ایمان و خلوص [[بلال]] او را تا آن منزلت رفیع بالا برد. از آن پس [[بلال]] همواره همراه پیامبر اکرم بود و اذان می‌گفت.

اذان یکی از ابزارهای تبلیغ است که در دعوت به [[اسلام]] سهم مهمی دارد. اذان مشتمل است بر مسائلی مانند: [[تکبیر]]، [[توحید]]، شهادت به یگانگی و عظمت خداوند، گواهی به رسالت پیامبر اکرم، توصیه به نماز و رستگاری و بهترین اعمال و بالاخره با ((لا اله الا الله)) تمام می‌شود.

اذان همیشه به عنوان جزیی از عبادت و شعار جاودانه اسلام و گل بانگ توحید مطرح بوده وخواهد بود که دارای دو ویژگی است:

الف ـ سرکوبی دائم کافران و منافقان.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: ((ان الشیطان اذا سمع الندإ هرب;<ref>کنز العمال، متقی هندی، حدیث 20951.</ref> هرگاه شیطان صدای اذان را می‌شنود، فرار می‌کند.))

و ((ان إهل السمإ لایسمعون من اهل الارض شیئا الا الاذان;<ref>میزان الحکمه، ری شهری، ج 1، ص 82.</ref> همانا اهل آسمان از اهل زمین چیزی جز اذان نمی‌شنوند.))

همه [[مذاهب اسلامی]]، اذان گفتن را ((مستحب مؤکد)) می‌دانند، به جز [[حنبلی]] ها که می گویند: ((واجب کفایی)) است. دایره المعارف جامع اسلامی، حسینی دشتی، ج 2، ص 62. اذان بر دو قسم است: اذان اعلام و اذان نماز (اقامه) که اذان اعلام بایستی اول وقت گفته شود و اذان نماز، متصل به آن ادا شود; هرچند آخر وقت باشد.

اذان در نمازهای واجب یومیه مستحب است، اما در عصر [[عرفه]] و [[جمعه]] و عشای [[مزدلفه]] ساقط می‌باشد.

برخی گفته‌اند: علت سقوط اذان در این سه مورد آن است که جمع بین دو [[نماز]] [[ظهر]] و [[عصر]] و [[مغرب]] و [[عشا]] مستحب است. لذا با توجه به این که اصل اذان برای اعلام است، در صورتی که همگان آماده نماز دوم هستند، دیگر نیازی به اذان نیست.  

مستحب است که بعد از تولد کودک یا پیش از نام گذاری او در گوش راستش ((اذان)) و در گوش چپش ((اقامه)) گفته شود، تا به روح بلند او مطالب دل نشین القا شده و در نفس او بذر حقایق پاشیده شود و در دوران کودکی و نوجوانی با همان بذرها بزرگ شده و با پاکیزگی کامل، انسانی مهذب به بار آید.

[[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله به [[حضرت علی]] علیه السلام فرمود: ((یا علی اذا ولد لک غلام إو جاریه فاذن فی إذنه الیمنی و اقم فی الیسری فانه لایضره الشیطان إبدا;<ref>تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص 14.</ref> [[علی]] جان هر وقت صاحب پسر یا دختری شدی در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بخوان که هرگز شیطان به او زیان نخواهد رساند.))

همچنین مسئله ((صدای زن در اذان)) در برخی از مباحث فقهی مورد توجه قرار گرفته و گفته‌اند: آیا گفتن اذان و اقامه برای زن نیز مستحب است؟ و آیا زن می‌تواند با صدای بلند اذان و اقامه بگوید و مردان نامحرم صدای او را بشنوند، یا فقط می‌تواند در جمع زنان اذان و اقامه بگوید؟

برخی از فقها گوش دادن به صدای زن نامحرم را حرام دانسته<ref>جواهر الکلام، شیخ حسن نجفی، ج 29، ص 97.</ref> و شرط استحباب اذان و اقامه را مرد بودن دانسته‌اند،<ref>مجله پیام زن، سال 9، شماره 10، دی ماه 1379، ص 27 به نقل از شرایع الاسلام محقق حلی.</ref> مگر این که برای زنان اذان و اقامه بگوید.

برخی نیز گفتن اذان و اقامه را برای زن جایز دانسته‌اند. البته برخی با اعتقاد به این که ((اذان، اقامه، نماز جمعه و جماعت بر زن واجب نیست)) استحباب اذان و اقامه را نفی کرده‌اند، که معلوم نیست بتواند علت نفی ((حرمت صدای زن)) باشد. <ref>همان، ص 25.</ref>

عمرو بن ابی نصر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا مؤذن می‌تواند بدون وضو اذان بگوید؟ فرمود: آری، ولی اقامه را با وضو بگوید. عرض کردم: نشسته می‌تواند اذان بگوید؟ فرمود: آری، ولی اقامه را ایستاده بگوید.<ref>دایره المعارف جامع اسلامی، ج 2، ص 66.</ref>

اذان دارای هیجده جمله است که بدون کم و زیاد توسط [[جبرئیل]] نازل شد که در عصر رسول خدا صلی الله علیه و آله، [[ابوبکر]] و آغاز [[خلافت]] [[عمر]] به همین شکل گفته می‌شد، ولی اهل تسنن ([[شافعی]]، [[حنبلی]]، [[حنفی]] و [[مالکی]]) اذان را پانزده جمله می‌دانند، یعنی جمله ((حی علی خیر العمل)) جزء اذان نیست. جمله ((لا اله الا الله)) نیز یک بار گفته می‌شود.<ref>الفقه علی المذاهب الخمسه، محمد جواد مغنیه، ص 119.</ref>

طبق روایات شیعه عبارت: ((حی علی خیر العمل)) در عصر رسول خدا صلی الله علیه و آله جزء اذان بود، ولی عمر آن را برداشت و به جای آن ((الصلوه خیر من النوم)) ابداع کرد.  

شخصی از [[عمر]] پرسید: به چه دلیل؟ [[عمر]] گفت: ((اذا سمع عوام الناس ان الصلوه خیر العمل تهاونوا بالجهاد و تخلفوا عنه;<ref>بحارالانوار، ج 84، ص 156.</ref> هرگاه عوام مردم بشنوند که نماز بهترین عمل است، در مورد جهاد سستی می‌کنند و در نتیجه از رفتن به میدان جهاد سرپیچی می‌نمایند.))

لذا مسلمانانی که بعد از [[عمر]] آمدند ـ به غیر از خاندان [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله و پیروان ایشان ـ از عمر پیروی نموده و ((حی علی خیر العمل)) را از اذان و اقامه حذف کردند! در صورتی که این جمله در طول تاریخ شعار [[اهل بیت]] علیهم السلام و پیروان آنها بوده و جزء بدیهیات [[مذهب شیعه]] به شمار می‌رفته تا جایی که [[شهید فخ]] در زمان هادی، [[خلیفه]] عباسی قیام کرد و دستور داد که مؤذن در اذان خود ((حی علی خیر العمل)) بگوید.

ابن ابی عمیر از [[امام کاظم]] علیه السلام پرسید: چرا جمله ((حی علی خیرالعمل)) در اذان ترک شد؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: علت ظاهری آن را می‌خواهی یا علت باطنی را؟

ایشان فرمود: ((علت ظاهری آن این بود که مبادا مردم با تکیه به [[نماز]]، [[جهاد]] را رها کنند اما علت باطنی آن این بود که عبارت ((خیرالعمل)) ولایت امامان (علیهم السلام) بر حق است))<ref>اهمیت اذان و اقامه، ص 37.</ref> لذا کسی که دستور داد تا جمله ((حی علی خیر العمل)) در اذان حذف شود، (عمر) به این منظور بود که مردم به سوی [[ولایت]] [[امام]] حق توجه نکرده و احساساتشان به نفع ولایت تحریک نشود.

10. اگر اذان از روی [[ایمان]] و [[اخلاص]] گفته شود، [[خداوند]] گناهان گوینده آن را می‌بخشد: ((من اذن فی سبیل الله صلوه واحده ایمانا و احتسابا تقربا الی الله. غفر الله له سلف من ذنوبه;<ref> بحارالانوار، ج 84، ص 157.</ref> کسی که برای خدا، اذان یک نماز را از روی [[ایمان]] و [[اخلاص]] بگوید، [[خداوند]] [[گناهان]] گذشته او را می‌بخشد.))

{{پانویس|2}}

 

[[رده: فقه مذاهب اربعه]]