شیخ صدوق: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{Mbox | |||
| type = notice | |||
| class = ambox-In_use | |||
| image = [[File:Ambox clock.svg|48px|alt=|link=]] | |||
| css = margin: 1px | |||
| text = این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|[[راهنما:بخش|بخش]]|{{#switch:{{NAMESPACE}} | |||
| {{ns:0}} = مقاله | |||
| بحث = [[راهنما:صفحه بحث|صفحه بحث]] | |||
| رده‌بندی = [[ویکی‌پدیا:رده‌بندی|رده]] | |||
| راهنما = [[راهنما:فهرست|فهرست]] | |||
| درگاه = [[ویکی‌پدیا:درگاه|درگاه]] | |||
| الگو = [[ویکی‌پدیا:فضای نام الگو|الگو]] | |||
| کاربر = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه کاربری]] | |||
| بحث کاربر = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه بحث کاربری]] | |||
| ویکی‌پدیا = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه ویکی‌پدیا]] | |||
| بحث ویکی‌پدیا = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه بحث ویکی‌پدیا]] | |||
}}}} هم‌اکنون برای {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|{{{2|مدتی کوتاه}}}|{{{1|مدتی کوتاه}}}}} '''تحت ویرایش عمده''' است. این برچسب برای جلوگیری از [[راهنما:تعارض ویرایشی|تعارض ویرایشی]] اینجا گذاشته شده‌است، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|بخش|صفحه}} انجام ندهید.<br> | |||
<small>{{#if:{{{زمان|}}}|این پیام در {{{زمان|}}} اضافه شده است.|}} این صفحه آخرین‌بار در {{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}} ({{کوچک}}ساعت هماهنگ جهانی{{پایان کوچک}}) ({{Time ago|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}) تغییر یافته‌است؛ لطفا اگر در چند ساعت اخیر [{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=history}} ویرایش نشده است]، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با در دست ساخت جایگزین می‌کنید.</small> | |||
<includeonly>{{#ifeq:{{{category}}}|no||{{#switch:{{NAMESPACE}} | |||
| کاربر | |||
| بحث کاربر = <!-- no category --> | |||
| [[رده:صفحه‌های سخت در دست ویرایش]]}}}}</includeonly> | |||
}}<noinclude> | |||
</noinclude> | |||
<div class="wikiInfo">[[پرونده:شیخ صدوق.jpg |جایگزین=شیخ صدوق|بندانگشتی|شیخ صدوق]] | <div class="wikiInfo">[[پرونده:شیخ صدوق.jpg |جایگزین=شیخ صدوق|بندانگشتی|شیخ صدوق]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
نسخهٔ ۱۹ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۱۵
 | این مقاله هم‌اکنون برای مدتی کوتاه تحت ویرایش عمده است. این برچسب برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده‌است، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این صفحه انجام ندهید. این صفحه آخرین‌بار در ۱۰:۱۵، ۱۹ مه ۲۰۲۱ (ساعت هماهنگ جهانی) (۳ سال پیش) تغییر یافته‌است؛ لطفا اگر در چند ساعت اخیر ویرایش نشده است، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با در دست ساخت جایگزین می‌کنید. |
| نام | ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی |
|---|---|
| لقب | رئیس المحدثین |
| زادروز | پس از ۳۰۵ق |
| زادگاه | نجف |
| وفات | ۳۸۱ق |
| آرامگاه | ایران،شهر ری |
| محل زندگی | قم،مشهد ،شهر ری |
| مدفن | حرم شهرری قبرستان ابن‌بابویه |
| شاگردان | شیخ مفید حسین بن عبیدالله غضائری هارون بن موسی تلعکبری علم‌الهدی، سید مرتضی و … |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| آثار | من لایحضره الفقیه، معانی الاخبار، عیون الاخبار، الخصال، علل الشرائع، صفات الشیعة، ثواب الاعمال، کمال الدین، المقنع فی الفقه،... |
محمد بن علی بن بابویه قمی (م، ۳۸۱ ق) معروف به شیخ صدوق و ملقب به رئیس المحدثین، سرآمد حدیث شناسان شیعه است و از آنجا که در نقل روایات، جز به راستی سخن نمی گفت، به صدوق شهرت یافت. او که نزدیک به عصر معصومان می زیست، با جمع آوری روایات اهل بیت (ع) و تألیف آنها در کتاب های ارزنده بسیار، خدمات کم نظیری به اسلام و تشیع نمود. مشهورترین اثر برجامانده از او کتاب من لایحضره الفقیه است که یکی از کتاب های چهارگانه حدیث شیعه به شمار می رود.
نسب شیخ صدوق
ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق، از علمای قرن ۴ق بوده است.[۱]
پدر وی علی بن حسین بن موسی بن بابویه، در زمان خویش، شیخ و ثقه (مورد اعتماد) و فقیه و پیشوای قمی‌ها بود با اینکه در آن زمان قم مملو از بزرگان و محدثان بود. او با وجود این جایگاه علمی و مرجعیتش در قم و غیر قم، مغازه‌ای در بازار داشت که زاهدانه و با پاکدامنی و قناعت به تجارت مشغول بود و فقیهی مورد اعتماد بود. او در رشته‌های مختلف کتاب‌ها و رساله‌هایی داشت که شیخ طوسی و احمد بن علی نجاشی آنها را ذکر کرده‌اند. ابن ندیم در الفهرست می‌گوید: «به خط پسرش محمد بن علی در پشت یک جزء دیدم که: «کتاب‌های پدرم را که ۲۰۰ کتاب است برای فلانی پسر فلانی اجازه دادم و نیز کتاب‌های خودم را که ۱۸ کتاب است.». [۲]
تولدشیخ صدوق
سال ولادت شیخ صدوق به نحو دقیق مشخص نیست. اما آنچه از کتاب وی، کمال الدین، و کتاب غیبت شیخ طوسی و کتاب رجال نجاشی استفاده می‌شود این است که وی پس از مرگ محمد بن عثمان عَمْری، دومین سفیر از سفراء چهارگانه امام زمان (عج)، سال ۳۰۵ق در اوائل سفارت ابوالقاسم حسین بن روح، سومین سفیر، متولد شده است.
خود شیخ صدوق از ابوجعفر محمد بن علی بن اسودنقل می‌کند که علی بن حسین بن موسی بن بابویه(پدر شیخ صدوق که صدوق اول نیز خوانده می‌شود) پس از مرگ محمد بن عثمان عَمْری از او(ابوجعفر) خواسته است که از حسین بن روح نوبختی (سومین سفیر) بخواهد که او از امام زمان بخواهد که دعا کند تا خدا به او پسری بدهد. ابوجعفر می‌گوید من نیز از ابوالقاسم درخواست کردم و او این درخواست را به امام زمان رساند. پس از سه روز ابوالقاسم به من گفت که امام برای علی بن حسین دعا کرده است و برایش فرزندی مبارک متولد می‌شود که خدای عزوجل به سببش او را سود می‌رساند و...[۳]
شیخ طوسی داستان را با تفصیل بیشتری نقل می‌کند:
برخی از مشایخ اهل قم به من گفتند که پدر شیخ صدوق همسر دختر عمویش محمد بن موسی بن بابویه بود و از او فرزندی نداشت. از این رو به ابوالقاسم حسین بن روح عریضه‌ای نوشت و در آن درخواست کرد وی از امام زمان بخواهد برایش دعا کند تا خدا به او فرزندانی فقیه عطا کند. پس پاسخ آمد که تو از این زن بچه دار نمی‌شوی و به زودی کنیزی دیلمی را مالک می‌شوی و از او دو فرزند فقیه روزی‌ات خواهد بود.[۴]
بدین طریق، روشن می‌شود که ولادت شیخ صدوق پس از سال ۳۰۵ق و به دعای امام زمان (عج) بوده است و از این رو وی و برادرش حسین بن علی ابن بابویه|حسین بدین امر افتخار می‌کرده‌اند.[۵]
دوران تحصيل شیخ صدوق
محمد در سنين کودکى فراگيرى دانش دينى را نزد پدر آغاز کرد و تحصيلات ابتدايى و رشد اوليه او در علوم، در شهر قم، که آن روز، محضر دانشمندان و محدثان بود، به انجام رسيد. با جديت تمام و سعى پيگير به فراگيرى علم و معرفت همت گماشت. روزى نمى‌گذشت که بر اندوخته‌هاى علمى او افزوده نگردد. عمده مطالب را از پدر خود على بن بابويه آموخت و افزون بر آن در مجالس و محافل درسى بزرگان علم و ادب حاضر مى‌شد.
پس از آن‌که به مرتبه بالايى از تحصيل رسيد براى درک محضر اساتيد بزرگ و حديث‌شناسان آن دوران سفرهاى علمى خود را آغاز کرد و شايد بتوان گفت: يکى از عوامل موثر در موفقيت وى اساتيد بسيار زيادى است. از همين‌رو نمى‌توان به‌طور کامل اساتيد او را شمارش کرد. دانشمند محقق شيخ عبدالرحیم ربانی شیرازی (رحمةالله) در پيش‌گفتار کتاب معانی الاخبار که شرح زندگانى وى را نگاشته، ۲۵۲ تن از اساتيد صدوق را نام برده است. [۶]
زندگی نامه شیخ صدوق
او در حدود سال ۳۰۶ در قم[۷] متولد شد. تولدش با آغاز نیابت حسین بن روح سومین نایب خاص حجت بن حسن هم‌زمان بوده‌است.
پدر صدوق علی بن حسین بن موسی بن بابویه، از فقهای شیعه و در زمان حسن عسگری و حجت بن حسن می‌زیسته و مورد احترام آنان بوده‌است.[۸] (هر دو پدر و پسر معروف به ابن بابویه و صدوقَین هستند).
دربارهٔ تولد صدوق در کتاب‌های شیعه آمده‌است که پدر او بعد از گذشت ۵۰ سال از عمرش، دارای فرزند نشده بود. از این رو برای حسین بن روح سومین نائب حجت بن حسن نامه می‌نویسد و از او تقاضا می‌کند که درخواست او را به حجت بن حسن برساند. در جواب این نامه، حجت بن حسن برای پدر صدوق می‌نویسد: «از خداوند خواستم دو پسر روزیت کند که وجودشان، خیر و برکت باشد.» از این رو وی «متولد به دعای امام زمان» نیز خوانده می‌شود.[۹]
وی از طرف رکن الدوله دیلمی پادشاه ری به آن شهر دعوت شد و در آنجا اقامت گزید و نزد آن پادشاه شیعی و وزیرش صاحب بن عباد با احترام می‌زیست و ریاست روحانی شیعیان عصر به او واگذار شد. وی سپس به شهرهای خراسان، ماوراءالنهر، نیشابور، بلخ و بخارا سفر کرد و به منظور حج و زیارت به حجاز و عراق رفت و در شهرهای کوفه و بغداد، علمای دینی از معلوماتش استفاده کردند و سپس به ایران بازگشت و در سال ۳۸۱ هجری در ری درگذشت.[۱۰] صدوق ابن بابویه قمی به خاطر فشار حکومت در سخت‌گیری بر شیعیان، زندگی در قم برایش مشکل شد و به طرف یکی از روستاهای بلخ، که ساکنان آن همه شیعه بودند، مهاجرت کرد و شیعیان با گرمی از او استقبال نمودند و از او تقاضای نوشتن کتاب فقهی کردند و او نیز کتاب معروف خود، من لایحضره الفقیه، را در این روستا تألیف نمود.[۱۱]
شیخ مفید[۱۲] وی را فردی ناقص‌العقل و ضعیف‌الرای خوانده‌است.[۱۳]
نخستین کسی که ابن بابویه را صدوق نامیده ابن ادریس حلی است، ولی پس از وی تا زمان شهید اول، علامه مجلسی، این لقب شهرت نداشته‌است.[۱۴]
اقامت در شهر ری
شیخ صدوق در شهر قم بدنیا آمد و در همان جا رشد کرد و نزد استادان آن شهر به فراگیرى دانش پرداخت، سپس در زمان رکن الدوله دیلمی از امرای آل بویه از قم به ری آمد. در مواردی، علت مهاجرت شیخ صدوق به ری، درخواست اهالی آن دیار از وی بیان شده و در برخی دیگر از منابع به دعوت مستقیم رکن الدوله از ایشان اشاره شده است.
اما از مجموع مطالب تاریخی موجود، می توان چنین استنتاج نمود که چون آوازه کمالات و قدرت علمی ایشان به سایر نقاط ایران رسید، امیر آل بویه، که خود فردی دانا، عالم‌دوست و علاقه مند به ایجاد جلسات مناظره بین علما بود، از شیخ صدوق دعوت نمود به ری بیاید تا از حضور ایشان در جلسات استفاده شود. با حضور شیخ صدوق در ری، مردم این شهر، که بر خلاف قم، اهل سنّت بیشتری در کنار خود می دیدند و در مسائل مذهبی درگیری بیشتری با آنان داشتند، از شیخ صدوق درخواست کردند در آنجا سکنا گزیند. این مسئله مورد توجه و درخواست رکن الدوله نیز گردید. شیخ صدوق نیز به منظور ادای تکلیف شرعی درخواست ایشان را پذیرفت.[۱۵]
اساتید شیخ صدوق
شخصیت های نامداری که شیخ صدوق از محضرشان بهره علمی می برده، در منطقه جغرافیایی خاصی بسر نمی برده اند. آنها بنا به اقتضای شرایط سیاسی یا فرهنگی، هر کدام در یکی از نقاط جهان اسلام اقامت داشتند.[۱۶] از این رو به درستی، استادان او را نمی توان شمارش کرد، ولی بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان وی، ۲۵۲ تن بوده است.[۱۷] افزون بر آنان، شیخ از هفتاد عالم دیگر نیز حدیث نقل کرده است.[۱۸]
از اساتید بزرگ او می توان این افراد را نام برد:
پدر بزرگوارش على بن حسین بن موسى بن بابویه قمى
محمد بن حسن بن احمد بن ولید
حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن (ع)
ابوالحسن، محمد بن قاسم
ابومحمد، قاسم بن محمد استرآبادى
ابومحمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى
محمد بن على استرآبادى [۱۹]
شاگردان شیخ صدوق
بارزترین شاگردان شیخ صدوق عبارتند از:
شیخ مفید
برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی
هارون بن موسی تلعکبری
حسین بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)
علی بن احمد بن عباس نجاشی، پدر شیخ نجاشى
علم الهدی، سید مرتضی
سید ابوالبرکات علی بن حسین جوزی حسینی حلی [۲۰]
آثار و تألیفات شیخ صدوق
حدود ۳۰۰ اثر علمی به شیخ صدوق نسبت داده‌اند که بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیست. از جمله تألیفات ایشان است:
من لایحضره الفقیه
شناخته شده ترین و بزرگترین کتاب شیخ صدوق که در دسترس است و بارها چاپ شده و ده ها تن از فقهای بزرگ به شرح، ترجمه و حاشیه بر آن همت گماشته اند، کتاب گرانقدر من لایحضره الفقیه است. وی این کتاب را در سال ۳۷۲ هـ.ق در روستای ایلاق از توابع بلخ نوشت. این کتاب یکی از اصول چهارگانه فقه شیعه و مأخذ علمی معتبری در احکام شرعی است.[۲۱] مدینة العلم
کمال الدین و تمام النعمه
التوحید شیخ صدوق
الخصال
معانی الأخبار
علل الشرایع
عیون أخبارالرضا (ع)
الأمالی شیخ صدوق
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
صفات الشیعة
المواعظ
عیون اخبارالرضا
فضائل الأشهر الثلاثة
فضائل الشیعه
مصادقة الاخوان
الهدایه
المقنع فی الفقه [۲۲]
وفات شیخ صدوق
وی در سال سال ۳۸۱ هجری قمری. در سن هفتاد و اندی درگذشت و در شهر ری دفن شد. قبر او امروزه در قبرستانی با نام قبرستان ابن بابویه معروف و زیارتگاه مردم است. تجدید عمارت قبر وی در زمان فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۳۸ بود که با توجه به سیلی که پیش آمد و قبر وی شکافته شد جنازه سالم وی پس از گذشت قرنها مایه حیرت همگان شد. [۲۳]
پانویس
- ↑ غفاری، علی اکبر، مقدمه «من لایحضره الفقیه» در: الشیخ الصدوق، ۱۴۰۴ق.، ص۸
- ↑ غفاری، علی اکبر، مقدمه «من لایحضره الفقیه» در: الشیخ الصدوق، ۱۴۰۴ق، ص۹
- ↑ کمال الدین، ص۲۷۶؛ و مثله قال الطوسی فی کتابه الغیبة، ص۲۰۹؛ به نقل الربانی الشیرازی، عبدالرحیم، مقدمه «معانی الاخبار» در: الشیخ الصدوق، ۱۳۶۱ه.ش.، ص۷۳
- ↑ الغیبة، ص۲۰۱؛ به نقل الربانی الشیرازی، عبدالرحیم، مقدمه «معانی الاخبار» در: الشیخ الصدوق، ۱۳۶۱ه.ش.، ص۷۳
- ↑ الربانی الشیرازی، عبدالرحیم، مقدمه «معانی الاخبار» در: الشیخ الصدوق، ۱۳۶۱ه.ش.، ص۷۴
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، مقدمه، ص۳۷.
- ↑ ر.ک:مقاله قم
- ↑ «زندگیمانه ابوجعفر محمد بن علی اب بابویه قمی»
- ↑ «وبگاه آینده روشن (BFNEWS)او به دعای امام عصر (عج متولد شد «۱۶-۰۲-۱۳۸۹»». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۹ مه ۲۰۱۰
- ↑ فرهنگ جوان، مهدی نیلی پور، جلد اول، صفحهٔ ۷۳
- ↑ حسین علی یزدانی، تاریخ تشیّع در افغانستان، مشهد، بهرام، ۱۳۷۰، ص ۲۵۳.
- ↑ ر.ک:مقاله شیخ مفید
- ↑ رساله‌های شیخ مفید، جلد دهم.
- ↑ دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۳، مقاله ۹۲۹
- ↑ سید علی حسین پور، شیخ صدوق و رکن الدوله: بررسی تعامل دانشمند بزرگ شیعه با حاکم بویهی، ماهنامه معرفت، سال هفدهم، شماره پیاپی ۱۲. در دسترس در حدیث نت، بازیابی: ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷
- ↑ عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص ۷۱
- ↑ ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق؛، ص ۴۴
- ↑ عبدالعلی محمدی شاهرودی، شیخ صدوق، ص ۷۱
- ↑ فقیه ری: بزرگداشت شیخ صدوق رحمه الله"، مرتضی یعقوبی، گلبرگ، اردیبهشت ۱۳۸۵، شماره ۷۴ در دسترس در سایت حوزه
- ↑ گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، جلد ۱، معرفی شیخ صدوق، در دسترس در سایت غدیر
- ↑ ویژه نامه بزرگداشت شیخ صدوق، اردیبهشت ماه ۱۳۸۰، ص ۹۱
- ↑ الربانی الشیرازی، عبدالرحیم، مقدمه «معانی الاخبار» در: الشیخ الصدوق، ۱۳۶۱ه.ش.، ص۷۲
- ↑ الربانی الشیرازی، عبدالرحیم، مقدمه «معانی الاخبار» در: الشیخ الصدوق، ۱۳۶۱ه.ش.، ص۷۴