confirmed
۸٬۰۷۹
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
=اثبات وقوع معجزه= | =اثبات وقوع معجزه= | ||
آیا وقوع معجزه که مخالف قانون طبیعت به نظر مى رسد, به کمک شواهد و دلایل قابل اثبات است؟ | آیا وقوع معجزه که مخالف قانون طبیعت به نظر مى رسد, به کمک شواهد و دلایل قابل اثبات است؟ | ||
==نظر عالمان اسلامی== | |||
به نظر مى آید این پرسش را در جهان اسلام فخرالدین رازى (فخر رازى 2/ 4) و سید مرتضى (سید مرتضى, 344) مطرح کرده اند که چگونه مى توان از رهگذر نقل دیگران و روایت هاى تاریخى به وقوع این گونه حوادث علم پیدا کرد. | |||
==نظریه هیوم== | |||
اولین بار دیوید هیوم (1711 ـ 1776. م) به تفصیل, از این پرسش بحث کرده است. او در بخش اول مقاله بسیار مشهورش به نام (درباره معجزات) (فصل دهم از کتاب تحقیق در فاهمه انسانى) سعى کرده است تا نشان دهد که وقوع معجزه, على رغم امکان آن, به دلیل مخالفتش با قوانین طبیعت, نامحتمل تر از آن است که به مدد شواهد تاریخى, هرچند بسیار قوى, اثبات شود. | |||
===اصول نظریه هیوم=== | |||
هیوم برهان خویش را در نفى امکان اثبات معجزه بر اصول زیر مبتنى مى کند: | |||
1. تجربه, تنها راهنماى ما در استدلال در باب امور واقع و مرجع نهایى حل ّ همه نزاع هاست. | 1. تجربه, تنها راهنماى ما در استدلال در باب امور واقع و مرجع نهایى حل ّ همه نزاع هاست. | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۴۱: | ||
3. اعتماد به گزارش شاهدان و گواهان, یک اصل تجربى است که از مشاهده درستى گواهى انسان ها و موافقت شان با امور واقع به دست آمده است, نه این که ارتباط بین گواهى و امور واقع به نحو ماتقدّم و ضرورى معلوم و مکشوف ما باشد. | 3. اعتماد به گزارش شاهدان و گواهان, یک اصل تجربى است که از مشاهده درستى گواهى انسان ها و موافقت شان با امور واقع به دست آمده است, نه این که ارتباط بین گواهى و امور واقع به نحو ماتقدّم و ضرورى معلوم و مکشوف ما باشد. | ||
4. (دلیل بر ضد معجزه در حاق واقع, به همان اندازه تمام است که هر برهان تجربى اى را بتوان تصور کرد), چون بر ضد تجربه ممتد و مکرر انسان است. | 4. (دلیل بر ضد معجزه در حاق واقع, به همان اندازه تمام است که هر برهان تجربى اى را بتوان تصور کرد), چون بر ضد تجربه ممتد و مکرر انسان است.<ref>(درباره معجزات), 403 ـ 412</ref> | ||
==نظریه ریچارد سوین برن== | |||
ریچارد سوین برن, اثبات معجزات تاریخى را به مدد دلیل و شواهد ممکن مى داند. به اعتقاد او, براى تحقیق درباره وقایع گذشته از جمله معجزات چهار نوع دلیل و شاهد مى تواند وجود داشته باشد: | |||
1. خاطرات و محفوظات گذشته; | |||
2. گواهى شاهدان عینى و گزارش ها و نقل قول هاى تاریخى; | |||
3. آثار فیزیکى به جاى مانده; | |||
4. قوانین علمى. | |||
آنچه بر طبق قوانین علمى وقوع آن غیر قابل قبول به نظر مى رسد, مى تواند معیار نقد و ارزیابى دلیل از سه نوع اول واقع شود, اما پرسش اصلى, همان گونه که خود سوین برن نیز تصدیق مى کند این است که درباره معجزه بین دلیل از نوع چهارم و سه نوع دیگر, تعارضى برقرار است. این تعارض را چگونه مى توان از میان برداشت؟ براى حل ّ این مشکل سوین برن اصول ذیل را براى مقایسه و سنجش دلایل متعارض و ترجیح یکى از آنها پیشنهاد مى کند. | |||
===اصول سوین برن در تعارض ادله اثبات معجزه=== | |||
اول این که دلایل و شواهد گوناگون فى حدّ ذاته میزان اعتبار و وثاقت شان متفاوت است; براى مثال, آنچه را خود شخص در گذشته بعینه دیده است و اکنون به خاطر دارد, بر گواهى شاهدان عینیِ دیگر ترجیح مى دهد, چون تنها در گواهى آنان احتمال کذب مى دهد, اما این احتمال را نمى تواند در مورد خاطره خودش بدهد. | اول این که دلایل و شواهد گوناگون فى حدّ ذاته میزان اعتبار و وثاقت شان متفاوت است; براى مثال, آنچه را خود شخص در گذشته بعینه دیده است و اکنون به خاطر دارد, بر گواهى شاهدان عینیِ دیگر ترجیح مى دهد, چون تنها در گواهى آنان احتمال کذب مى دهد, اما این احتمال را نمى تواند در مورد خاطره خودش بدهد. | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۶۲: | ||
سوم این که فرضیه اى مستدل به نظر مى آید که هرچه بیش تر, به میزان حداکثر ممکن دلایل و شواهد موجود را ارضا کند. بنابراین, اگر یک نفر از واقعه اى خبر دهد و پنج نفر دیگر خلاف آن را بگویند, باید گواهى پنج نفر را پذیرفت. هم چنین اگر از یک داده تاریخى نتیجه اى به دست آید و از پنج داده تاریخى نتیجه اى مخالف آن, باید دومى را پذیرفت. | سوم این که فرضیه اى مستدل به نظر مى آید که هرچه بیش تر, به میزان حداکثر ممکن دلایل و شواهد موجود را ارضا کند. بنابراین, اگر یک نفر از واقعه اى خبر دهد و پنج نفر دیگر خلاف آن را بگویند, باید گواهى پنج نفر را پذیرفت. هم چنین اگر از یک داده تاریخى نتیجه اى به دست آید و از پنج داده تاریخى نتیجه اى مخالف آن, باید دومى را پذیرفت. | ||
چهارم این که از دلایل سازگار و مؤید یکدیگر نمى توان رفع ید کرد, مگر این که براى سازگارى و انسجام شان تبیین دیگرى غیر از حقیقت داشتن متعلّق و مدعاى آن دلایل به دست داده شود.<ref>, 133-151(Historical Evidencen)</ref> | |||
=وجه دلالت معجزه= | =وجه دلالت معجزه= | ||
| خط ۱۷۲: | خط ۱۷۲: | ||
دوم این که هر یک از ادیان متعارف مدعى وقوع معجزاتى در تأیید خودش است. هیوم این اشکال را به تفصیل مطرح مى کند (درباره معجزات), 219 ـ 220) و ریچارد پورتیل به این اشکال این گونه پاسخ مى دهد که پاره اى از اینها حقیقتاً معجزه نیستند و معجزه حقیقى منحصر در معجزات مسیح است. افزون بر آن, تناقض و تعارض بسیارى از معجزاتِ ادیان, ظاهرى است. از نگاه متفکران مسلمان نیز معجزات ادیان سلف بر خلاف آیین اسلام و مسلمانى نیستند و برخى مانند اعمال کاهنان معجزات حقیقى نیستند, چون بى بهره از ویژگى هایى هستند که یک معجزه باید دارا باشد (نک: محمدتقى مصباح, 58ـ61). حال, باید دید معجزه بر چه چیز و چگونه دلالت مى کند؟ | دوم این که هر یک از ادیان متعارف مدعى وقوع معجزاتى در تأیید خودش است. هیوم این اشکال را به تفصیل مطرح مى کند (درباره معجزات), 219 ـ 220) و ریچارد پورتیل به این اشکال این گونه پاسخ مى دهد که پاره اى از اینها حقیقتاً معجزه نیستند و معجزه حقیقى منحصر در معجزات مسیح است. افزون بر آن, تناقض و تعارض بسیارى از معجزاتِ ادیان, ظاهرى است. از نگاه متفکران مسلمان نیز معجزات ادیان سلف بر خلاف آیین اسلام و مسلمانى نیستند و برخى مانند اعمال کاهنان معجزات حقیقى نیستند, چون بى بهره از ویژگى هایى هستند که یک معجزه باید دارا باشد (نک: محمدتقى مصباح, 58ـ61). حال, باید دید معجزه بر چه چیز و چگونه دلالت مى کند؟ | ||
==دلالت معجزه بر وجود خداوند== | |||
الاهى دانان از طریق معجزات بر وجود خداوند استدلال مى کنند و مى گویند: معجزات بى شمارى در زمان هاى گوناگون رخ داده اند. وقوع این معجزات تنها بر پایه مداخله خداوند در مسیر طبیعى حوادث قابل تبیین است. | الاهى دانان از طریق معجزات بر وجود خداوند استدلال مى کنند و مى گویند: معجزات بى شمارى در زمان هاى گوناگون رخ داده اند. وقوع این معجزات تنها بر پایه مداخله خداوند در مسیر طبیعى حوادث قابل تبیین است. | ||
مهم ترین اشکال این ادعا این است که چگونه مى توانیم معلوم کنیم که این حوادث, تبیینى طبیعى نداشته باشند. ریچارد سوین برن (, 303-306(Miracles and Revilation)) با برشمردن برخى از خصوصیات متمایز معجزات, بر این باور است که مى توان به ملحد ولاادرى گرا نشان داد که معجزه فعل خداوند است, پس باید به وجود او اذعان کرد. | مهم ترین اشکال این ادعا این است که چگونه مى توانیم معلوم کنیم که این حوادث, تبیینى طبیعى نداشته باشند. ریچارد سوین برن (, 303-306(Miracles and Revilation)) با برشمردن برخى از خصوصیات متمایز معجزات, بر این باور است که مى توان به ملحد ولاادرى گرا نشان داد که معجزه فعل خداوند است, پس باید به وجود او اذعان کرد. | ||
در مجموع مى توان پیش فرض هاى دلالت معجزه را بر نبوت به آن صورت که متکلمان مسلمان توضیح داده اند, در پنج امر خلاصه کرد: الف) معجزه فعل مستقیم خداوند و یا معلول تأثیر نَفَس قدسى نبى است; نبى اى که بر اثر ارتباط قدسى با مبدأ حقیقى عالم چنین قدرتى یافته است. ب) فعل خداوند خالى از حکمت و هدف نیست. ج) غرض از معجزه, تصدیق نبى در ادعاى نبوت است. د) ایجاد معجزه در دست مدعى کاذب, اضلال و اغراى به جهل است. هـ) اضلال یا اغراى به جهل آدمیان به دست خداوند, قبیح و یا دست کم بر خلاف حکمت و عنایت اوست. | ==دلالت معجزه بر نبوت معجزه گر== | ||
در مجموع مى توان پیش فرض هاى دلالت معجزه را بر نبوت به آن صورت که متکلمان مسلمان توضیح داده اند, در پنج امر خلاصه کرد: | |||
در مورد مقدمه اول مى توان مانند فخرالدین رازى این احتمال را داد که معجزه, برخواسته از قوّت نفسانیِ معجزه گر, تأثیر افلاک و نفوس شیاطین باشد نه فعل خاص خداوند یا نفوس مؤید به تأیید قدسى او. در مورد مقدمه سوم, اولاً, به گفته فخرالدین رازى مى توان این احتمال را داد که غرض از ایجاد معجزه, امتحان عقول آدمیان باشد نه تصدیق ادعاى نبوت, ثانیاً, بین معجزه که از سنخ قدرت است و دریافت وحى که از سنخ علم و معرفت است, سنخیتى وجود ندارد, پس چگونه مى تواند بر او دلالت کند. به این اشکال این گونه پاسخ داده اند که معجزه دلیل اتصال معجزه گر با عالم غیب است و در واقع, به گفته قاضى عبدالجبار معتزلى (معتزلى, 15/ 161 ـ 168) نشانه مخصوص خداوند است که در دست نبى ظاهر مى شود و از باب مواضعه بر نبوت او دلالت مى کند, درست مانند نشان مخصوص مَلِک که نشان مى دهد کسى که حامل پیام اوست, به واقع فرستاده اوست. | |||
الف) معجزه فعل مستقیم خداوند و یا معلول تأثیر نَفَس قدسى نبى است; نبى اى که بر اثر ارتباط قدسى با مبدأ حقیقى عالم چنین قدرتى یافته است. | |||
ب) فعل خداوند خالى از حکمت و هدف نیست. | |||
ج) غرض از معجزه, تصدیق نبى در ادعاى نبوت است. | |||
د) ایجاد معجزه در دست مدعى کاذب, اضلال و اغراى به جهل است. | |||
هـ) اضلال یا اغراى به جهل آدمیان به دست خداوند, قبیح و یا دست کم بر خلاف حکمت و عنایت اوست. | |||
===تبیین مقدمات=== | |||
در مورد مقدمه اول مى توان مانند فخرالدین رازى این احتمال را داد که معجزه, برخواسته از قوّت نفسانیِ معجزه گر, تأثیر افلاک و نفوس شیاطین باشد نه فعل خاص خداوند یا نفوس مؤید به تأیید قدسى او. | |||
در مورد مقدمه سوم, اولاً, به گفته فخرالدین رازى مى توان این احتمال را داد که غرض از ایجاد معجزه, امتحان عقول آدمیان باشد نه تصدیق ادعاى نبوت, ثانیاً, بین معجزه که از سنخ قدرت است و دریافت وحى که از سنخ علم و معرفت است, سنخیتى وجود ندارد, پس چگونه مى تواند بر او دلالت کند. به این اشکال این گونه پاسخ داده اند که معجزه دلیل اتصال معجزه گر با عالم غیب است و در واقع, به گفته قاضى عبدالجبار معتزلى (معتزلى, 15/ 161 ـ 168) نشانه مخصوص خداوند است که در دست نبى ظاهر مى شود و از باب مواضعه بر نبوت او دلالت مى کند, درست مانند نشان مخصوص مَلِک که نشان مى دهد کسى که حامل پیام اوست, به واقع فرستاده اوست. | |||
ابن رشد (نک: ابراهیمى دینانى, 94) در مورد این استدلال مى گوید: چنین مواضعه اى به یکى از دو طریق به وجود مى آید: یکى این که خداوند به مردم بگوید هر که نشانه هاى مخصوص را در اختیار داشت, رسول من است و دیگر این که استشکاف کنیم که عادت خداوند این است که این علامت ها را فقط در دست رسول خویش ظاهر مى کند, لکن هیچ یک از این دو طریق را نمى توان از شرع به دست آورد, عقل نیز نمى تواند به نحو قطعى حکم کند که این علامت ها به رسولان خداوند اختصاص دارد. بنابراین, باوجود این احتمالات و اشکالات, همان گونه که فخرالدین رازى مى گوید (تلخیص المحصل, 94) مى توان این پرسش را مطرح کرد که چگونه ایجاد معجزه در دست مدعى کاذب, مصداق اضلال و اغراى به جهل است؟ در پاسخ به این پرسش مى توان به پاسخ هاى ذیل اشاره کرد که برخى از آنها به قُبح اغراى به جهل و قبح اضلال استناد نمى کنند: | ابن رشد (نک: ابراهیمى دینانى, 94) در مورد این استدلال مى گوید: چنین مواضعه اى به یکى از دو طریق به وجود مى آید: یکى این که خداوند به مردم بگوید هر که نشانه هاى مخصوص را در اختیار داشت, رسول من است و دیگر این که استشکاف کنیم که عادت خداوند این است که این علامت ها را فقط در دست رسول خویش ظاهر مى کند, لکن هیچ یک از این دو طریق را نمى توان از شرع به دست آورد, عقل نیز نمى تواند به نحو قطعى حکم کند که این علامت ها به رسولان خداوند اختصاص دارد. بنابراین, باوجود این احتمالات و اشکالات, همان گونه که فخرالدین رازى مى گوید (تلخیص المحصل, 94) مى توان این پرسش را مطرح کرد که چگونه ایجاد معجزه در دست مدعى کاذب, مصداق اضلال و اغراى به جهل است؟ در پاسخ به این پرسش مى توان به پاسخ هاى ذیل اشاره کرد که برخى از آنها به قُبح اغراى به جهل و قبح اضلال استناد نمى کنند: | ||
1. بین قدرت بر اعجاز و دریافت وحى رابطه اى عقلى وجود دارد و آن این که هر دو از سنخ افعال خارق العاده هستند و کسى مى تواند به این مقام نایل شود که از تأیید خاص خداوند برخوردار باشد, ازاین رو, هر دو با قداست روح و نفس قدسى ملازمند, به گونه اى که در مقام علم حضورى مایه دریافت شهودى و معصومانه معارف غیبى هستند و در مقام قدرت پایه تصرف در نظام کیهانى خواهند بود. این استدلال بر دو مقدمه مبتنى است: اول این که به تعبیر سید محمدحسین طباطبائى (طباطبائى, 1/ 82 ـ 85) معجزه, حقیقتاً تابع (سبب غیر مغلوب) و از سنخ افعال خاص خداوند است و از افعال خارق العاده دیگر متمایز است, لکن پرسش این است که از کجا مى توان چنین اطمینانى را حاصل کرد؟ به اعتقاد عبدالله جوادى آملى, (معیار تشخیص آن به عهده متخصصان رشته اى است که آن رشته شبیه معجزه مى باشد و مدار تشخیص آنان نیز حدس قوى است… . ) (جوادى آملى, 83 ـ 84) لکن بنابر این استدلال تنها کسانى که دستى در افعال خارق العاده دارند مى توانند معجزات را از غیر آن تشخیص دهند. افزون بر آن, (حدسیات), همان گونه که ابن سینا توضیح مى دهد (الاشارات و التنبیهات, الجزء الاول, 218), به مجربات بر مى گردد و حداکثر به همان پایه از ارزش معرفتى برخوردار است. دوم این که این دو نوع از خرق عادت (معجزه و نبوت) در یک سطح اند, به گونه اى که قدرت بر یکى از آنها (اعجاز) در وقوع, ملازم با دیگرى (نبوت) است, لکن از کجا و چگونه مى توان معلوم ساخت که در وقوع بین آن دو چنین تلازمى وجود دارد؟ | 1. بین قدرت بر اعجاز و دریافت وحى رابطه اى عقلى وجود دارد و آن این که هر دو از سنخ افعال خارق العاده هستند و کسى مى تواند به این مقام نایل شود که از تأیید خاص خداوند برخوردار باشد, ازاین رو, هر دو با قداست روح و نفس قدسى ملازمند, به گونه اى که در مقام علم حضورى مایه دریافت شهودى و معصومانه معارف غیبى هستند و در مقام قدرت پایه تصرف در نظام کیهانى خواهند بود. این استدلال بر دو مقدمه مبتنى است: اول این که به تعبیر سید محمدحسین طباطبائى (طباطبائى, 1/ 82 ـ 85) معجزه, حقیقتاً تابع (سبب غیر مغلوب) و از سنخ افعال خاص خداوند است و از افعال خارق العاده دیگر متمایز است, لکن پرسش این است که از کجا مى توان چنین اطمینانى را حاصل کرد؟ به اعتقاد عبدالله جوادى آملى, (معیار تشخیص آن به عهده متخصصان رشته اى است که آن رشته شبیه معجزه مى باشد و مدار تشخیص آنان نیز حدس قوى است… . ) (جوادى آملى, 83 ـ 84) لکن بنابر این استدلال تنها کسانى که دستى در افعال خارق العاده دارند مى توانند معجزات را از غیر آن تشخیص دهند. افزون بر آن, (حدسیات), همان گونه که ابن سینا توضیح مى دهد (الاشارات و التنبیهات, الجزء الاول, 218), به مجربات بر مى گردد و حداکثر به همان پایه از ارزش معرفتى برخوردار است. دوم این که این دو نوع از خرق عادت (معجزه و نبوت) در یک سطح اند, به گونه اى که قدرت بر یکى از آنها (اعجاز) در وقوع, ملازم با دیگرى (نبوت) است, لکن از کجا و چگونه مى توان معلوم ساخت که در وقوع بین آن دو چنین تلازمى وجود دارد؟ | ||
2. خداوند قدرت بر تصرف در بخشى از جهان را به مدعى کاذب, نمى دهد, چون مستلزم اغراى به جهل و اضلال است و اغراى به جهل و اضلال بر خلاف حکمت و عنایت خداوند است. در تحکیم این استدلال بر عنوان (تحدّى) و (ادعاى نبوت) از سوى معجزه گر نیز تکیه شده و استدلال این گونه صورت بندى مى شود که اگر خداوند به کسى که ادعاى نبوت دارد و تحدّى مى کند قدرتى دهد که بتواند در طبیعت تصرف کند, اغراى به جهل کرده است. این استدلال مستند به قبح اغراى به جهل است, به همین دلیل, سید محمدباقر صدر برآن (صدر, 4/ 135 ـ 136) اشکال کرده است که دلالت معجزه بر نبوت نمى تواند متوقف بر این قاعده باشد, چون در این صورت, حتى اگر قاعده درست باشد, معجزه نمى تواند بر نبوت معجزه گر دلالت کند, زیرا این کبراى کلى که اغراى به جهلِ, قبیح است در خارج مصداق خود را معین نمى کند و از همین روى, مصداق آن باید قطع نظر از استناد به خود آن محرز باشد. اما در این استدلال مصداق آن با استناد به خود آن احراز مى شود. | 2. خداوند قدرت بر تصرف در بخشى از جهان را به مدعى کاذب, نمى دهد, چون مستلزم اغراى به جهل و اضلال است و اغراى به جهل و اضلال بر خلاف حکمت و عنایت خداوند است. در تحکیم این استدلال بر عنوان (تحدّى) و (ادعاى نبوت) از سوى معجزه گر نیز تکیه شده و استدلال این گونه صورت بندى مى شود که اگر خداوند به کسى که ادعاى نبوت دارد و تحدّى مى کند قدرتى دهد که بتواند در طبیعت تصرف کند, اغراى به جهل کرده است. این استدلال مستند به قبح اغراى به جهل است, به همین دلیل, سید محمدباقر صدر برآن (صدر, 4/ 135 ـ 136) اشکال کرده است که دلالت معجزه بر نبوت نمى تواند متوقف بر این قاعده باشد, چون در این صورت, حتى اگر قاعده درست باشد, معجزه نمى تواند بر نبوت معجزه گر دلالت کند, زیرا این کبراى کلى که اغراى به جهلِ, قبیح است در خارج مصداق خود را معین نمى کند و از همین روى, مصداق آن باید قطع نظر از استناد به خود آن محرز باشد. اما در این استدلال مصداق آن با استناد به خود آن احراز مى شود. | ||
سید محمدباقر صدر سعى کرده است تقریرى بدون ایراد از این استدلال به دست دهد. او مى گوید: هرچند معجزه فى حدّ نفسه, قطع نظر از استناد به کبراى کلّى قبح اغراى به جهل, به دقت عقلى, نمى تواند بر نبوت دلالت کند, بر طبق فهم متعارف, براى غالب مردم واجد چنین دلالتى است و به همین مقدار, اغراى به جهل مصداق پیدا مى کند و اغراى به جهل نیز قبیح بوده و بر خلاف حکمت خداوند است(همان). | سید محمدباقر صدر سعى کرده است تقریرى بدون ایراد از این استدلال به دست دهد. او مى گوید: هرچند معجزه فى حدّ نفسه, قطع نظر از استناد به کبراى کلّى قبح اغراى به جهل, به دقت عقلى, نمى تواند بر نبوت دلالت کند, بر طبق فهم متعارف, براى غالب مردم واجد چنین دلالتى است و به همین مقدار, اغراى به جهل مصداق پیدا مى کند و اغراى به جهل نیز قبیح بوده و بر خلاف حکمت خداوند است(همان). | ||
=منابع= | |||
ابراهیمى دینانى, غلامحسین, منطق و معرفت در نظر غزالى, مؤسسه انتشارات امیرکبیر, تهران 1370 ش. | ابراهیمى دینانى, غلامحسین, منطق و معرفت در نظر غزالى, مؤسسه انتشارات امیرکبیر, تهران 1370 ش. | ||
اسفراینى, ابوالمظفر, التبصیر فى الدین, عالم الکتب, بیروت 1983. م. | اسفراینى, ابوالمظفر, التبصیر فى الدین, عالم الکتب, بیروت 1983. م. | ||
ابن سینا, حسین به عبدالله: الاشارات و التنبیهات, در:خواجه نصیرالدین طوسى, شرح الاشارات و التنبیهات, ج 3, دفتر نشر کتاب, 1403 هـ. ق. | ابن سینا, حسین به عبدالله: الاشارات و التنبیهات, در:خواجه نصیرالدین طوسى, شرح الاشارات و التنبیهات, ج 3, دفتر نشر کتاب, 1403 هـ. ق. | ||
الالهیات الشفاء, منشورات مکتبة آیةاللّه العظمى مرعشى, قم. | |||
ابن حزم, ابن محمد على بن احمد, الفضل فى الملل و الاهواء و النحل, ج 5, بیروت, دارالمعرفة, 1986 م. | ابن حزم, ابن محمد على بن احمد, الفضل فى الملل و الاهواء و النحل, ج 5, بیروت, دارالمعرفة, 1986 م. | ||
اسلوپک, کرس, (تفسیرى جدید از مقاله درباره معجزات هیوم), محمدامین احمدى: تناقض نما یا غیب نمون, قم, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم, 1378 هـ. ش. | اسلوپک, کرس, (تفسیرى جدید از مقاله درباره معجزات هیوم), محمدامین احمدى: تناقض نما یا غیب نمون, قم, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم, 1378 هـ. ش. | ||
اکویناس, توماس, (تدبیر حکومت الاهى) در: منوچهر بزرگمهر (مترجم) فلسفه نظرى, ج 1, تهران, بنگاه ترجمه و نشر کتاب, 1343 ش. | اکویناس, توماس, (تدبیر حکومت الاهى) در: منوچهر بزرگمهر (مترجم) فلسفه نظرى, ج 1, تهران, بنگاه ترجمه و نشر کتاب, 1343 ش. | ||
اصفهانى, الراغب, المفردات فى غریب القرآن, بیروت, دارالمعرفة. | اصفهانى, الراغب, المفردات فى غریب القرآن, بیروت, دارالمعرفة. | ||
ایجى, قاضى عضدالدین, المواقف فى علم الکلام, در: سید شریف على بن محمد جرجانى: شرح المواقف, ج 1, منشورات الشریف الرضى, 1907 م. | ایجى, قاضى عضدالدین, المواقف فى علم الکلام, در: سید شریف على بن محمد جرجانى: شرح المواقف, ج 1, منشورات الشریف الرضى, 1907 م. | ||
بغدادى, عبدالقاهر, الفرق بین الفِرَق, بیروت, دارالافاق الجدیدة, 1977 م. | بغدادى, عبدالقاهر, الفرق بین الفِرَق, بیروت, دارالافاق الجدیدة, 1977 م. | ||
پترسون, مایکل و دیگران, عقل و اعتقاد دینى, ترجمه احمد نراقى و ابراهیم سلطانى, تهران, طرح نو, 1376. | پترسون, مایکل و دیگران, عقل و اعتقاد دینى, ترجمه احمد نراقى و ابراهیم سلطانى, تهران, طرح نو, 1376. | ||
تفتازانى, مسعود بن عمر بن عبدالله, شرح المقاصد, ج 4 و 5, منشورات الشریف الرضى, 1989 م. | تفتازانى, مسعود بن عمر بن عبدالله, شرح المقاصد, ج 4 و 5, منشورات الشریف الرضى, 1989 م. | ||
جوادى آملى, عبدالله, پیرامون وحى و رهبرى, قم, انتشارات الزهراء, 1369ش. | جوادى آملى, عبدالله, پیرامون وحى و رهبرى, قم, انتشارات الزهراء, 1369ش. | ||
حلّى, حسن بن یوسف بن مطهر, کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد, تصحیح و تعلیق حسن زاده آملى, قم, مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین, 1407 هـ. ق. | حلّى, حسن بن یوسف بن مطهر, کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد, تصحیح و تعلیق حسن زاده آملى, قم, مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین, 1407 هـ. ق. | ||
رازى, فخرالدین, البراهین فى علم الکلام, ج 2, تهران, دانشگاه تهران, 1343. | رازى, فخرالدین, البراهین فى علم الکلام, ج 2, تهران, دانشگاه تهران, 1343. | ||
ژیلسون, اتین, روح فلسفه در قرون وسطى, ترجمه ع. داوودى, تهران, مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى, 1370. | ژیلسون, اتین, روح فلسفه در قرون وسطى, ترجمه ع. داوودى, تهران, مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى, 1370. | ||
طباطبائى, سید محمدحسین, المیزان فى تفسیر القرآن, ج 1 و 2, چاپ بیروت. | طباطبائى, سید محمدحسین, المیزان فى تفسیر القرآن, ج 1 و 2, چاپ بیروت. | ||
طوسى, خواجه نصیرالدین, شرح الاشارات و التنبیهات, ج 1 و 3, دفتر نشر کتاب, 1403هـ. ق. | طوسى, خواجه نصیرالدین, شرح الاشارات و التنبیهات, ج 1 و 3, دفتر نشر کتاب, 1403هـ. ق. | ||
تلخیص المحصل المعروف به نقد المحصل, بیروت, دارالاضواء. | |||
غزالى, ابوحامد, القسطاس المستقیم, دمشق ـ بیروت. | غزالى, ابوحامد, القسطاس المستقیم, دمشق ـ بیروت. | ||
الصدر, السید محمدباقر, سید محمد هاشمى (مقرِّر) بحوث فى علم الاصول, ج 4, المجمع العلمى للشهید الصدر, قم, 1405 هـ. ق. | الصدر, السید محمدباقر, سید محمد هاشمى (مقرِّر) بحوث فى علم الاصول, ج 4, المجمع العلمى للشهید الصدر, قم, 1405 هـ. ق. | ||
فیض کاشانى, محمد محسن, علم الیقین فى اصول الدین, ج 1, قم, انتشارات بیدار, 1377 ش. | فیض کاشانى, محمد محسن, علم الیقین فى اصول الدین, ج 1, قم, انتشارات بیدار, 1377 ش. | ||
مجلسى, علامه محمدباقر, بحارالانوار, چاپ بیروت. | مجلسى, علامه محمدباقر, بحارالانوار, چاپ بیروت. | ||
السید مرتضى علم الهدى, الذخیرة فى علم الکلام, تحقیق السید الحسینى, قم, مؤسسةالنشر الاسلامى, 1411 ق. | السید مرتضى علم الهدى, الذخیرة فى علم الکلام, تحقیق السید الحسینى, قم, مؤسسةالنشر الاسلامى, 1411 ق. | ||
معتزلى, قاضى عبدالجبار, المغنى, ج 15, القاهرة 1965 م. | معتزلى, قاضى عبدالجبار, المغنى, ج 15, القاهرة 1965 م. | ||
مصباح, محمدتقى, راه و راهنماشناسى, قم, مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره), 1376. | مصباح, محمدتقى, راه و راهنماشناسى, قم, مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره), 1376. | ||
مطهرى, مرتضى, مجموعه آثار, ج 4, انتشارات صدرا, مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره), 1376. | مطهرى, مرتضى, مجموعه آثار, ج 4, انتشارات صدرا, مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره), 1376. | ||
هاسپرس, جان, درآمدى بر تحلیل فلسفى, ترجمه موسى اکرمى, تهران, طرح نو, 1379. | هاسپرس, جان, درآمدى بر تحلیل فلسفى, ترجمه موسى اکرمى, تهران, طرح نو, 1379. | ||
هیوم, دیوید, (درباره معجزات) ترجمه محمدامین احمدى, در: تناقض نما یا غیب نمون, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, 1378 . | هیوم, دیوید, (درباره معجزات) ترجمه محمدامین احمدى, در: تناقض نما یا غیب نمون, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, 1378 . | ||
Broud, C. D, Religion, Philosophy and Psychical Reserch, Humanities press, New York, 1969. | Broud, C. D, Religion, Philosophy and Psychical Reserch, Humanities press, New York, 1969. | ||
Basinger, David, زMiracles, in: Routledg Encyclopedia of Philosophy, V. 6, Routledge, London | Basinger, David, زMiracles, in: Routledg Encyclopedia of Philosophy, V. 6, Routledge, London | ||
and New York, 1998. | and New York, 1998. | ||
Flew, Antony, Scientific Versus Historical Evidence, in: Miracles, ed. Richard swinburn, Macmillan Publishing compony, 1989. | Flew, Antony, Scientific Versus Historical Evidence, in: Miracles, ed. Richard swinburn, Macmillan Publishing compony, 1989. | ||
_:Miracles, in: Encyclopdia of Philosophy, ed. Paul Edwards, v. 5-6. | _:Miracles, in: Encyclopdia of Philosophy, ed. Paul Edwards, v. 5-6. | ||
Encyclopedia Britannica,Vol.15, LTD Chicago London Toronto, 1960. | Encyclopedia Britannica,Vol.15, LTD Chicago London Toronto, 1960. | ||
Holland, R. F, The Miraculous, in: Miracles, ed. Richard swinburn, macmillan Publishing Company, 1989. | Holland, R. F, The Miraculous, in: Miracles, ed. Richard swinburn, macmillan Publishing Company, 1989. | ||
Makinon, Alastair: Miracles and Paradox, in: idem. | Makinon, Alastair: Miracles and Paradox, in: idem. | ||
Makie, J. L: The Miracle of Theism, Oxford University Press. | Makie, J. L: The Miracle of Theism, Oxford University Press. | ||
Peterson and Others: Miracles and Religious Blife, Oxford University Press, 1991. | Peterson and Others: Miracles and Religious Blife, Oxford University Press, 1991. | ||
Swinburn, Richard: Op. CiT. (introduction). | Swinburn, Richard: Op. CiT. (introduction). | ||
_: Violation of law of Nature, op. CiT. | _: Violation of law of Nature, op. CiT. | ||
_ :THistorical Evidence, op. CiT. | _ :THistorical Evidence, op. CiT. | ||
_ : The Possibility of Miracles, in: Philosophy of Religion, An Anthology, ed Pojman The University of Mississippi Press. | _ : The Possibility of Miracles, in: Philosophy of Religion, An Anthology, ed Pojman The University of Mississippi Press. | ||
_ : Miracles and Revilation, in: op. CiT": | _ : Miracles and Revilation, in: op. CiT": | ||
Purtill, Richard: What if Thay Happen?, in: Miracles, ed. Richard Swinburn. | Purtill, Richard: What if Thay Happen?, in: Miracles, ed. Richard Swinburn. | ||
Aqvinas, S. T: Miracles in: op. CiT | Aqvinas, S. T: Miracles in: op. CiT | ||
Tillich, Paul:Revelation and Miracle in: op. ciT | Tillich, Paul:Revelation and Miracle in: op. ciT | ||
=پانویس= | |||
[[رده: عقاید]] | |||