افزودن پیوند

    آل بویه: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۱: خط ۱:
    '''آل بويه''' یک دولت شيعي است که با همکاري سه برادر از نسل بويه در بغداد تشکيل شد و به عنوان يکي از پرافتخارترين دولت هاي شيعي در تاريخ تشيع به شمار مي آيد. سه برادر بويهي با ابراز لياقت هاي فراوان توانستند ابتدا به عنوان فرماندهان سرزمين ديلم و آنگاه به عنوان مؤسس دولت مستقل بويهي در بغداد ابراز وجود کنند. آل بويه در زنده کردن شعائر شيعي نقشي به سزا داشتند. با وجود اقتدار حکمرانان نخستين دولت آل بويه، و ارائه خدمات متعدد رفاهي و مذهبي بر اثر بروز  برخي عوامل، اين دولت نتوانست عمري دراز داشته باشد.
    '''آل بویه''' یک دولت شیعی است که با همکاری سه برادر از نسل بویه در بغداد تشکیل شد و به عنوان یکی از پرافتخارترین دولت های شیعی در تاریخ تشیع به شمار می آید. سه برادر بویهی با ابراز لیاقت های فراوان توانستند ابتدا به عنوان فرماندهان سرزمین دیلم و آنگاه به عنوان مؤسس دولت مستقل بویهی در بغداد ابراز وجود کنند. آل بویه در زنده کردن شعائر شیعی نقشی به سزا داشتند. با وجود اقتدار حکمرانان نخستین دولت آل بویه، و ارائه خدمات متعدد رفاهی و مذهبی بر اثر بروز  برخی عوامل، این دولت نتوانست عمری دراز داشته باشد.


    =تاریخچه=
    =تاریخچه=
    نگاهي بيروني به تاريخ تشيع نشان از وجود ادوار مختلف با فراز و نشيب هاي فراوان در اين مکتب دارد. در مقاطعي از تاريخ، تشيع در افول و فشار بوده و برخي مقاطع نيز دوران اوج تشيع به شمار مي آيند. به طور طبيعي وجود دولت هاي شيعي در به اوج رساندن مذهب شيعه نقشي انکارناپذير داشته است که رشد و تعالي علمي و  اجتماعي مذهب تشيع در برخي ادوار نتيجه وجود دولت هاي مقتدر شيعي بوده است. ظهور آل بويه و به قدرت رسيدن آنها در جهان اسلام را مي توان از جمله مقاطع اوج تشيع دانست.
    نگاهی بیرونی به تاریخ تشیع نشان از وجود ادوار مختلف با فراز و نشیب های فراوان در این مکتب دارد. در مقاطعی از تاریخ، تشیع در افول و فشار بوده و برخی مقاطع نیز دوران اوج تشیع به شمار می آیند. به طور طبیعی وجود دولت های شیعی در به اوج رساندن مذهب شیعه نقشی انکارناپذیر داشته است که رشد و تعالی علمی و  اجتماعی مذهب تشیع در برخی ادوار نتیجه وجود دولت های مقتدر شیعی بوده است. ظهور آل بویه و به قدرت رسیدن آنها در جهان اسلام را می توان از جمله مقاطع اوج تشیع دانست.


    شهر بغداد به عنوان پايتخت حکومت اسلام همواره به عنوان يک مرکز علمي در جهان اسلام به شمار مي آمده است،‌ با وجود اين، دانشمندان شيعي از آزادي چنداني جهت ارائه نظريات خود برخوردار نبودند، با روي کار آمدن دولت شيعي آل بويه تا حدي از فشار موجود بر دانشمندان شيعي کاسته شد، از اين رو دانشمندان بسياري را مي توان نام برد که معاصر با دولت شيعي آل بويه بوده اند.
    شهر بغداد به عنوان پایتخت حکومت اسلام همواره به عنوان یک مرکز علمی در جهان اسلام به شمار می آمده است،‌ با وجود این، دانشمندان شیعی از آزادی چندانی جهت ارائه نظریات خود برخوردار نبودند، با روی کار آمدن دولت شیعی آل بویه تا حدی از فشار موجود بر دانشمندان شیعی کاسته شد، از این رو دانشمندان بسیاری را می توان نام برد که معاصر با دولت شیعی آل بویه بوده اند.




    =آل بويه در يک نگاه=
    =آل بویه در یک نگاه=
    آل بويه از گروهي از ساكنان منطقه ديلم(به معناي عام که شامل گيلان فعلي هم مي شود)، بودند که پس از پذيرش اسلام، مذهب تشيع را انتخاب کرده بوده و در گروه هاي بزرگي وارد ارتش خلافت شدند.
    آل بویه از گروهی از ساكنان منطقه دیلم(به معنای عام که شامل گیلان فعلی هم می شود)، بودند که پس از پذیرش اسلام، مذهب تشیع را انتخاب کرده بوده و در گروه های بزرگی وارد ارتش خلافت شدند.


    نام اين سلسله از «بويه» پدر سه برادري که آن را بنيان گذاشتند گرفته شده است. بويه پسر «فناخسرو» در ديلم با گمنامي و تنگ دستي زندگي مي کرد. از اينکه عموم تاريخ نويسان نوشته اند که روزيِ او از صيد ماهي بوده است، چنين فهميده مي شود که مسکن او در ناحيه گيلان فعلي و در يکي از سواحل دريا يا سواحل رودخانه اي بوده است.<ref> البته عده اي از مورخان اين ادعا را رد نموده اند و آن را به عنوان ادعايي ساختگي رد مي کنند (ر. ک تاريخ ايران در قرون نخستين اسلام. برتو(اشپولر).</ref>
    نام این سلسله از «بویه» پدر سه برادری که آن را بنیان گذاشتند گرفته شده است. بویه پسر «فناخسرو» در دیلم با گمنامی و تنگ دستی زندگی می کرد. از اینکه عموم تاریخ نویسان نوشته اند که روزیِ او از صید ماهی بوده است، چنین فهمیده می شود که مسکن او در ناحیه گیلان فعلی و در یکی از سواحل دریا یا سواحل رودخانه ای بوده است.<ref> البته عده اي از مورخان اين ادعا را رد نموده اند و آن را به عنوان ادعايي ساختگي رد مي کنند (ر. ک تاريخ ايران در قرون نخستين اسلام. برتو(اشپولر).</ref>


    بويه سه پسر داشت که بعداً هر سه به سلطنت رسيدند. پسر بزرگ «علي» نام داشت، پسر دوم «حسن» و سومي «احمد»  که بعد ها از طرف خليفه آن زمان القاب «معز الدوله»، «عماد الدوله» و «رکن الدوله» به ترتيب به آنها اعطا شد. اين سه پسر پس از تحمل سختي هاي زياد و با کوشش فراواني که به کار بردند، به پيشرفت فوق العاده اي نائل شدند و بنا به گفته ابن ابي الحديد چنان سلطنتي تشکيل دادند که در عظمت و شکوه ضرب المثل بود.
    بویه سه پسر داشت که بعداً هر سه به سلطنت رسیدند. پسر بزرگ «علی» نام داشت، پسر دوم «حسن» و سومی «احمد»  که بعد ها از طرف خلیفه آن زمان القاب «معز الدوله»، «عماد الدوله» و «رکن الدوله» به ترتیب به آنها اعطا شد. این سه پسر پس از تحمل سختی های زیاد و با کوشش فراوانی که به کار بردند، به پیشرفت فوق العاده ای نائل شدند و بنا به گفته ابن ابی الحدید چنان سلطنتی تشکیل دادند که در عظمت و شکوه ضرب المثل بود.


    سلطنت آل بويه در زمان عضد الدوله(پسر رکن الدوله) به اوج قدرت و عظمت رسيد و از آن پس، روي به انحطاط نهاد.
    سلطنت آل بویه در زمان عضد الدوله(پسر رکن الدوله) به اوج قدرت و عظمت رسید و از آن پس، روی به انحطاط نهاد.


    آغاز حکومت آنها ذيقعده سال 321 هجري قمري و پايان آن بنا بر قول صحيح سال 448 هجري بود. دوران حکومت ايشان 120 سال ادامه داشت و هفده تن از آن خاندان به حکومت رسيدند.<ref>ر. ک. آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه. علي اصغر فقيهي ص88-85 و آل بويه، کلودکاهن ترجمه علي بحراني پور نشريه رشد آموزش تاريخ ص 31.</ref>
    آغاز حکومت آنها ذیقعده سال 321 هجری قمری و پایان آن بنا بر قول صحیح سال 448 هجری بود. دوران حکومت ایشان 120 سال ادامه داشت و هفده تن از آن خاندان به حکومت رسیدند.<ref>ر. ک. آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه. علي اصغر فقيهي ص88-85 و آل بويه، کلودکاهن ترجمه علي بحراني پور نشريه رشد آموزش تاريخ ص 31.</ref>


    =به قدرت رسيدن آل بويه=
    =به قدرت رسیدن آل بویه=
    در آن دوران مناطق تحت تصرف دولت علويان و سرزمين ديلم به دست سه تن از اميران ديلمي به نام­هاي «ماکان» «مرداويج» و «اسفار» اداره مي شد. ابو شجاع ديلمي که قبل از اين نيز در زمره علويان قرار داشت و به آنان خدمت کرده بود، همراه دو فرزند بزرگش علي و حسن در شمار سربازان ماکان در آورند و در سال 316 هجري در فتح طبرستان شرکت جستند.
    در آن دوران مناطق تحت تصرف دولت علویان و سرزمین دیلم به دست سه تن از امیران دیلمی به نام­های «ماکان» «مرداویج» و «اسفار» اداره می شد. ابو شجاع دیلمی که قبل از این نیز در زمره علویان قرار داشت و به آنان خدمت کرده بود، همراه دو فرزند بزرگش علی و حسن در شمار سربازان ماکان در آورند و در سال 316 هجری در فتح طبرستان شرکت جستند.


    علي بن بويه و برادرش حسن که شجاعت و دلاوري را از پدر به ارث برده بودند به دليل شايستگي هاي فوق العاده در جنگ آوري، به عنوان سرداران لشکر ماکان برگزيده شدند.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع ص 23.</ref>
    علی بن بویه و برادرش حسن که شجاعت و دلاوری را از پدر به ارث برده بودند به دلیل شایستگی های فوق العاده در جنگ آوری، به عنوان سرداران لشکر ماکان برگزیده شدند.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع ص 23.</ref>


    پس از چندي، مرداويج و اسفار با يکديگر متحد شده، به قصد توسعه مناطق تحت نفوذ خويش بر ضد ماکان شورش کردند و پس از نبردهاي زياد، سرانجام لشکر ماکان مغلوب شد. پس از اين شکست علي و حسن همراه جمعي از سرداران و سربازان لشکر خويش از لشکر ماکان بيرون آمده و به مرداويج پيوستند.<ref>آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي ، ص 91.</ref>
    پس از چندی، مرداویج و اسفار با یکدیگر متحد شده، به قصد توسعه مناطق تحت نفوذ خویش بر ضد ماکان شورش کردند و پس از نبردهای زیاد، سرانجام لشکر ماکان مغلوب شد. پس از این شکست علی و حسن همراه جمعی از سرداران و سربازان لشکر خویش از لشکر ماکان بیرون آمده و به مرداویج پیوستند.<ref>آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي ، ص 91.</ref>


    مرداويج که از جنگ آوري علي و حسن آگاه بود، آن دو و گروه همراهش را به گرمي پذيرفت و از آنان به خوبي استقبال کرد. شجاعت و مديريت نظامي فرزندان بويه، به ويژه علي، مرداويج را بر آن داشت تا فرمانروايي شهرهايي از مناطق تحت نفوذ خويش را به آنان بسپارد. بر اين اساس، فرمانروايي ولايت کرج و شهري در جنوب همدان، به علي و فرمانروايي مناطق ديگري از جمله همدان و دماوند نيز به ديگر ديلميان پناهنده سپرده شد.
    مرداویج که از جنگ آوری علی و حسن آگاه بود، آن دو و گروه همراهش را به گرمی پذیرفت و از آنان به خوبی استقبال کرد. شجاعت و مدیریت نظامی فرزندان بویه، به ویژه علی، مرداویج را بر آن داشت تا فرمانروایی شهرهایی از مناطق تحت نفوذ خویش را به آنان بسپارد. بر این اساس، فرمانروایی ولایت کرج و شهری در جنوب همدان، به علی و فرمانروایی مناطق دیگری از جمله همدان و دماوند نیز به دیگر دیلمیان پناهنده سپرده شد.


    واليان جديد ديلمي، با گرفتن مأموريت سياسي و نظامي از مرداويج به سوي مناطق تحت فرمان خويش روانه شدند. آنان ابتدا به ري رفتند تا چند روزي استراحت کرده، سپس به مناطق يادشده بروند.
    والیان جدید دیلمی، با گرفتن مأموریت سیاسی و نظامی از مرداویج به سوی مناطق تحت فرمان خویش روانه شدند. آنان ابتدا به ری رفتند تا چند روزی استراحت کرده، سپس به مناطق یادشده بروند.


    در همين روزها مرداويج از سپردن فرمانروايي به ديلميان منصرف شد و بلافاصله نامه اي به برادرش «وشمگير» که والي ري بود، نوشت و از او خواست تا مانع خروج ديلميان از آن شهر شود و چنانچه برخي از آنان خارج شده اند از خروج ديگر افراد آنها جلوگيري کند.
    در همین روزها مرداویج از سپردن فرمانروایی به دیلمیان منصرف شد و بلافاصله نامه ای به برادرش «وشمگیر» که والی ری بود، نوشت و از او خواست تا مانع خروج دیلمیان از آن شهر شود و چنانچه برخی از آنان خارج شده اند از خروج دیگر افراد آنها جلوگیری کند.


    نامه مرداويج ابتدا به دست عميد رسيد.<ref>عميد از دوستان علي بن بويه بودر.ک.آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي ، ص 92.</ref> او موضوع نامه را مخفيانه به اطلاع علي رساند. علي با شنيدن اين خبر، قبل از اينکه وشمگير آگاه شود، از ري خارج شده و به سوي ولايت کرج به راه افتاد.
    نامه مرداویج ابتدا به دست عمید رسید.<ref>عميد از دوستان علي بن بويه بودر.ک.آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي ، ص 92.</ref> او موضوع نامه را مخفیانه به اطلاع علی رساند. علی با شنیدن این خبر، قبل از اینکه وشمگیر آگاه شود، از ری خارج شده و به سوی ولایت کرج به راه افتاد.


    پس از خروج علي، وشمگير از موضوع نامه ي مرداويج با خبر شده، ولي ديگر دير شده بود و علي بر سکوي قدرت گام نهاده بود.
    پس از خروج علی، وشمگیر از موضوع نامه ی مرداویج با خبر شده، ولی دیگر دیر شده بود و علی بر سکوی قدرت گام نهاده بود.


    سرانجام علي بن بويه وارد کرج شد. علي با مردم و لشکريان بسيار خوب رفتار کرد. وي قلعه هاي آن شهر که به دست خرم اينان بود، را تصرف نمود. مرداويج عده اي از مأموران خود را براي انجام امور حکومتي به آنجا اعزام کرد، ولي اين عده با مشاهده ي شيوه ي رفتار و منش نيکوي علي به او ملحق شدند و از او اطاعت کردند.
    سرانجام علی بن بویه وارد کرج شد. علی با مردم و لشکریان بسیار خوب رفتار کرد. وی قلعه های آن شهر که به دست خرم اینان بود، را تصرف نمود. مرداویج عده ای از مأموران خود را برای انجام امور حکومتی به آنجا اعزام کرد، ولی این عده با مشاهده ی شیوه ی رفتار و منش نیکوی علی به او ملحق شدند و از او اطاعت کردند.


    علي بن بويه که اينک موقعيت مناسبي پيدا کرده بود و از مقبوليت عمومي و حمايت هاي گسترده مردمي بهره مند شده بود، به فکر توسعه ي محدوده­ي جغرافيايي و فرمانروايي خويش افتاد. بر اين اساس به جمع­آوري و آماده سازي لشکريان و ساز و برگ نظامي پرداخت و خود را براي برداشتن گامي به جلو آماده کرد و در مدت کوتاهي توانست ابتدا اصفهان و سپس زنجان را فتح نمايد.
    علی بن بویه که اینک موقعیت مناسبی پیدا کرده بود و از مقبولیت عمومی و حمایت های گسترده مردمی بهره مند شده بود، به فکر توسعه ی محدوده­ی جغرافیایی و فرمانروایی خویش افتاد. بر این اساس به جمع­آوری و آماده سازی لشکریان و ساز و برگ نظامی پرداخت و خود را برای برداشتن گامی به جلو آماده کرد و در مدت کوتاهی توانست ابتدا اصفهان و سپس زنجان را فتح نماید.


    علي بن بويه در اواخر سال 323 ق برادرش حسن را براي فتح بلاد جبل (ري، همدان کاشان، قم، قزوين، نهاوند و لرستان) آماده نبرد کرد، ديري نپاييد که حسن به عنوان فرمانرواي جبال معروف گشت.
    علی بن بویه در اواخر سال 323 ق برادرش حسن را برای فتح بلاد جبل (ری، همدان کاشان، قم، قزوین، نهاوند و لرستان) آماده نبرد کرد، دیری نپایید که حسن به عنوان فرمانروای جبال معروف گشت.


    بعد از گذشت يک سال علي و حسن تصميم گرفتند که حکمراني بخش­هايي از مناطق ديگر ايران را به برادر کوچکشان، احمد که 21 سال بيش نداشت، واگذار کنند.
    بعد از گذشت یک سال علی و حسن تصمیم گرفتند که حکمرانی بخش­هایی از مناطق دیگر ایران را به برادر کوچکشان، احمد که 21 سال بیش نداشت، واگذار کنند.


    پس از درگيري ها و نبردهاي کوچک و بزرگ در سال 334 ه ق. علي نواحي، مرزهاي جغرافيايي جنوب ايران را در نورديد و به شهر بزرگ بغداد رسيد. با ورود علي به بغداد، المستکفي ـ خليفه عباسي ـ پنهان گرديد. پس از آرامش نسبي در بغداد، خليفه اظهار داشت که بخاطر متفرق شدن ترکان پنهان شده تا علي بتواند به راحتي وارد بغداد شود.
    پس از درگیری ها و نبردهای کوچک و بزرگ در سال 334 ه ق. علی نواحی، مرزهای جغرافیایی جنوب ایران را در نوردید و به شهر بزرگ بغداد رسید. با ورود علی به بغداد، المستکفی ـ خلیفه عباسی ـ پنهان گردید. پس از آرامش نسبی در بغداد، خلیفه اظهار داشت که بخاطر متفرق شدن ترکان پنهان شده تا علی بتواند به راحتی وارد بغداد شود.


    چند روز پس از فتح بغداد علي بن بويه نزد خليفه رفت. خليفه به وي خلعت فرمانروايي داده از آمدن وي به بغداد اظهار خوشحالي کرد و به او لقب معزالدوله داد. همچنين به برادرش حسن لقب عماد الدوله و به برادرش احمد لقب رکن الدوله داد و دستور داد تا القاب و کنيه ي آنها بر سکه حک شود.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع ص46-23.</ref>
    چند روز پس از فتح بغداد علی بن بویه نزد خلیفه رفت. خلیفه به وی خلعت فرمانروایی داده از آمدن وی به بغداد اظهار خوشحالی کرد و به او لقب معزالدوله داد. همچنین به برادرش حسن لقب عماد الدوله و به برادرش احمد لقب رکن الدوله داد و دستور داد تا القاب و کنیه ی آنها بر سکه حک شود.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع ص46-23.</ref>


    و چنين بود که سه پسر ديلمي فرمانرواياني سه گانه شدند.
    و چنین بود که سه پسر دیلمی فرمانروایانی سه گانه شدند.


    =علل پيشرفت آل بويه=
    =علل پیشرفت آل بویه=
    آل بويه چنان با سرعت پيش رفتند و به کيفيتي روي کار آمدند که براي هيچ کس قابل تصور نبود و اين امر معلول چند علت بود که به بعضي از آنها اشاره مي شود:
    آل بویه چنان با سرعت پیش رفتند و به کیفیتی روی کار آمدند که برای هیچ کس قابل تصور نبود و این امر معلول چند علت بود که به بعضی از آنها اشاره می شود:


    1.  لياقت، استعداد، هوشياري و کارداني و حسن سياست و حسن تدبير و دلاوري و نيک نفسي آنان از عوامل بسيار مهمي بود که در پادشاهان نخستين آن سلسله وجود داشت؛
    1.  لیاقت، استعداد، هوشیاری و کاردانی و حسن سیاست و حسن تدبیر و دلاوری و نیک نفسی آنان از عوامل بسیار مهمی بود که در پادشاهان نخستین آن سلسله وجود داشت؛


    2. اطاعت محض سپاهيان از آنان؛
    2. اطاعت محض سپاهیان از آنان؛


    3.  نارضايتي مردم از ظلم و ستم هاي عباسيان؛ به گونه اي که حتي در آغاز روي کار آمدن آل بويه «خزانه الرؤوس» (محلي که سرهاي دريده در آن نگه داري مي شد) از سرها انباشته شده بود که علاوه بر سر، دست و پاهاي بريده و قطع شده هم نگهداري مي شد؛
    3.  نارضایتی مردم از ظلم و ستم های عباسیان؛ به گونه ای که حتی در آغاز روی کار آمدن آل بویه «خزانه الرؤوس» (محلی که سرهای دریده در آن نگه داری می شد) از سرها انباشته شده بود که علاوه بر سر، دست و پاهای بریده و قطع شده هم نگهداری می شد؛


    4. امداد هاي نجات بخش که در اين باره داستان هاي زيادي نقل کرده اند؛ به عنوان نمونه نقل شده که وقتي علي بن بويه به شيراز آمد، يارانش بر او گرد آمدند و پول خواستند و چنان به وي فشار آوردند که نزديک بود کارش مختل شود. علي دل مشغول و غمگين در حجره اي به پشت افتاده بود که ديد ماري از يک گوشه سقف بيرون خزيد و در گوشه ي ديگري فرو شد، از ترس آن که مبادا موقع خواب مار به او آسيبي رساند، به مأموران خود  دستور داد تا مار را از سقف بيرون بياورند، معلوم شد که سقف دو لايه است. پس از گشودن غرفه بالا چند صندوق پر از مال يافتند. علي آن اموال را ميان لشکريان تقسيم کرد و از سقوط نجات يافت.
    4. امداد های نجات بخش که در این باره داستان های زیادی نقل کرده اند؛ به عنوان نمونه نقل شده که وقتی علی بن بویه به شیراز آمد، یارانش بر او گرد آمدند و پول خواستند و چنان به وی فشار آوردند که نزدیک بود کارش مختل شود. علی دل مشغول و غمگین در حجره ای به پشت افتاده بود که دید ماری از یک گوشه سقف بیرون خزید و در گوشه ی دیگری فرو شد، از ترس آن که مبادا موقع خواب مار به او آسیبی رساند، به مأموران خود  دستور داد تا مار را از سقف بیرون بیاورند، معلوم شد که سقف دو لایه است. پس از گشودن غرفه بالا چند صندوق پر از مال یافتند. علی آن اموال را میان لشکریان تقسیم کرد و از سقوط نجات یافت.


    5. عامل ديگر پيشرفت علي بن بويه سخاوت و بلند نظري او بود که همگان را تحت تأثير خويش قرار مي داد.<ref>خلاصه اي از مطالب کتب: بحث هاي مشترک اسلام و ايران، نشريه درس هايي از مکتب اسلام . مقاله: به قدرت رسيدن آل بويه، ص 335 و آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 145.</ref>
    5. عامل دیگر پیشرفت علی بن بویه سخاوت و بلند نظری او بود که همگان را تحت تأثیر خویش قرار می داد.<ref>خلاصه اي از مطالب کتب: بحث هاي مشترک اسلام و ايران، نشريه درس هايي از مکتب اسلام . مقاله: به قدرت رسيدن آل بويه، ص 335 و آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 145.</ref>


    آنچه نگارنده از زندگي برادران بويه اي دانسته است، اين است که دست استمداد الاهي در کنار آنها بود؛ چرا که آنها لياقت و شايستگي خويش را به اثبات رسانده بودند و خداوند آنها را در راه رسيدن به اهدافشان ياري رساند، تا شيعيان درد کشيده ي از حکومت جور عباسي را ياري کنند.
    آنچه نگارنده از زندگی برادران بویه ای دانسته است، این است که دست استمداد الاهی در کنار آنها بود؛ چرا که آنها لیاقت و شایستگی خویش را به اثبات رسانده بودند و خداوند آنها را در راه رسیدن به اهدافشان یاری رساند، تا شیعیان درد کشیده ی از حکومت جور عباسی را یاری کنند.


    =شعار هاي آل بويه=
    =شعار های آل بویه=
    به قدرت رسيدن آل بويه در بغداد باعث تقويت تشيع گرديد، با ورود معز الدوله به بغداد خليفه عباسي ـ رئيس شيعيان بغداد به نام شافعي را بازداشت کرده بود ـ به خواري از مسند خلافت پائين آورده شد.
    به قدرت رسیدن آل بویه در بغداد باعث تقویت تشیع گردید، با ورود معز الدوله به بغداد خلیفه عباسی ـ رئیس شیعیان بغداد به نام شافعی را بازداشت کرده بود ـ به خواری از مسند خلافت پائین آورده شد.


    قبل از آل بويه، شعارهاي شيعه علني نبود و به ندرت اتفاق مي افتاد که بتوانند آشکارا شعارهاي خود را برپا کنند. از زمان تسلط آل بويه بر عراق و از ميان بردن اختيارات خليفه فعاليتها و شعارهاي شيعه، کم و بيش علني شد.
    قبل از آل بویه، شعارهای شیعه علنی نبود و به ندرت اتفاق می افتاد که بتوانند آشکارا شعارهای خود را برپا کنند. از زمان تسلط آل بویه بر عراق و از میان بردن اختیارات خلیفه فعالیتها و شعارهای شیعه، کم و بیش علنی شد.


    ==آثار شعارهای آل بویه==
    ==آثار شعارهای آل بویه==
    تلاش هاي آل بويه در اين زمينه نتايجي را به دنبال داشت که برخي از آنها عبارتند از:
    تلاش های آل بویه در این زمینه نتایجی را به دنبال داشت که برخی از آنها عبارتند از:


    1- گفتن «اشهد ان علياً ولي الله» و « حي علي خير العمل» در اذان.<ref>تشيع در عهد آل بويه . نشريه درس­هايي از مکتب اسلام، ص24.</ref>
    1- گفتن «اشهد ان علیاً ولی الله» و « حی علی خیر العمل» در اذان.<ref>تشيع در عهد آل بويه . نشريه درس­هايي از مکتب اسلام، ص24.</ref>


    2- گفتن شعر در مدح ائمه خصوصاً در واقعه کربلا و رسميت آن از جانب آل بويه.<ref>همان.</ref>
    2- گفتن شعر در مدح ائمه خصوصاً در واقعه کربلا و رسمیت آن از جانب آل بویه.<ref>همان.</ref>


    3- رفتن به زيارت ائمه اطهار عليهم السلام و حتي توجه به زوار و ساختن استراحتگاه براي زائران.<ref> آل بويه حاميان فرهنگ تشيع 51.</ref>
    3- رفتن به زیارت ائمه اطهار علیهم السلام و حتی توجه به زوار و ساختن استراحتگاه برای زائران.<ref> آل بويه حاميان فرهنگ تشيع 51.</ref>


    4- عزاداري دسته جمعي براي امام حسين که سالهاي سال انجام نشده بود.<ref>آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي، 127.</ref>
    4- عزاداری دسته جمعی برای امام حسین که سالهای سال انجام نشده بود.<ref>آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي، 127.</ref>


    =خدمات اجتماعي آل بويه=
    =خدمات اجتماعی آل بویه=
    آل بويه افزون بر زنده کردن برخي شعائر شيعي، خدمات اجتماعي ارزنده اي نيز براي جامعه اسلامي آن زمان انجام دادند. برخي از آنها عبارتند از:
    آل بویه افزون بر زنده کردن برخی شعائر شیعی، خدمات اجتماعی ارزنده ای نیز برای جامعه اسلامی آن زمان انجام دادند. برخی از آنها عبارتند از:


    ==خدمات امنيتي==
    ==خدمات امنیتی==
    عضد الدوله به عنوان امير و سرداري توانمند به خوبي مي دانست که اداره ي يک کشور اسلامي و ايجاد رفاه و آسايش کامل براي مردم، نيازمند برقراري امنيت است. بر اين اساس هنگام ورود به بغداد متوجه شد که راهزنان امنيت راه­هاي منتهي به آن شهر را از بين برده اند. از اين رو به لشکريان خود مأموريت داد تا دزدان آن مناطق را دستگير کرده يا از بين بيرند. يکي ديگر از تدابير امنيتي عضد الدوله گروگان گيري سران قبايل غارتگر بود. وي تني چند از سران قبايل را روانه زندان مي کرد و هر چند وقت يک بار، گروگان ها را با عده اي ديگر از آنها جايگزين مي نمود.
    عضد الدوله به عنوان امیر و سرداری توانمند به خوبی می دانست که اداره ی یک کشور اسلامی و ایجاد رفاه و آسایش کامل برای مردم، نیازمند برقراری امنیت است. بر این اساس هنگام ورود به بغداد متوجه شد که راهزنان امنیت راه­های منتهی به آن شهر را از بین برده اند. از این رو به لشکریان خود مأموریت داد تا دزدان آن مناطق را دستگیر کرده یا از بین بیرند. یکی دیگر از تدابیر امنیتی عضد الدوله گروگان گیری سران قبایل غارتگر بود. وی تنی چند از سران قبایل را روانه زندان می کرد و هر چند وقت یک بار، گروگان ها را با عده ای دیگر از آنها جایگزین می نمود.


    عضدالدوله به منطور ايجاد امنيت خارجي و کنترل آمد و شد اتباع خارجي دستور داد تا نگهبانان مسافراني که بدون گذرنامه رفت و آمد مي کردند، را بازداشت کنند.
    عضدالدوله به منطور ایجاد امنیت خارجی و کنترل آمد و شد اتباع خارجی دستور داد تا نگهبانان مسافرانی که بدون گذرنامه رفت و آمد می کردند، را بازداشت کنند.


    در سايه چنين تدابيري امنيت نسبي در بغداد حکمفرا شد.
    در سایه چنین تدابیری امنیت نسبی در بغداد حکمفرا شد.


    ==خدمات عمراني و رفاهي==
    ==خدمات عمرانی و رفاهی==
    برخي از خدمات عمراني و رفاهي آل بويه به ويژه عضدالدوله عبارتند از:
    برخی از خدمات عمرانی و رفاهی آل بویه به ویژه عضدالدوله عبارتند از:


    الف. ساختن استراحت گاه و پاسگاه هايي ميان راه ها به منظور آسايش مسافران و رهگذران؛
    الف. ساختن استراحت گاه و پاسگاه هایی میان راه ها به منظور آسایش مسافران و رهگذران؛


    ب. مقرر کردن کمک ماهيانه براي افراد بي بضاعت و تنگ دست؛
    ب. مقرر کردن کمک ماهیانه برای افراد بی بضاعت و تنگ دست؛


    عضدالدوله در اين باره بين مسلمان و غير مسلمان فرق نمي گذاشت.
    عضدالدوله در این باره بین مسلمان و غیر مسلمان فرق نمی گذاشت.


    ج‌. ساختن بازارها و مساجد متعدد؛
    ج‌. ساختن بازارها و مساجد متعدد؛


    د‌. ساختن بيمارستان عضدي در بغداد؛
    د‌. ساختن بیمارستان عضدی در بغداد؛


    عضد الدوله در احداث اين بيمارستان تلاش فراواني کرد و تمام امکانات پزشکي و داروهاي مورد نياز آن بيمارستان را از شهرهاي ديگر به بيمارستان بغداد منتقل کرد.
    عضد الدوله در احداث این بیمارستان تلاش فراوانی کرد و تمام امکانات پزشکی و داروهای مورد نیاز آن بیمارستان را از شهرهای دیگر به بیمارستان بغداد منتقل کرد.


    هـ . احداث بيمارستان اصفهان؛
    هـ . احداث بیمارستان اصفهان؛


    و‌. احداث ساختماني به نام دار الشفاء يا دار المجانين (تيمارستان) در بغداد.<ref>همان.</ref>
    و‌. احداث ساختمانی به نام دار الشفاء یا دار المجانین (تیمارستان) در بغداد.<ref>همان.</ref>


    ==مديريت تنش هاي مذهبي==
    ==مدیریت تنش های مذهبی==
    عضد الدوله با مشاهده فتنه هاي مداوم ميان شيعه و سني کارهايي در جهت از بين رفتن اين     تنش ها انجام داد. برخي از آن اقدامات عبارتند از:
    عضد الدوله با مشاهده فتنه های مداوم میان شیعه و سنی کارهایی در جهت از بین رفتن این     تنش ها انجام داد. برخی از آن اقدامات عبارتند از:


    الف. جلوگيري از داستان سرايي و قصه گويي در مساجد و معابر عمومي؛
    الف. جلوگیری از داستان سرایی و قصه گویی در مساجد و معابر عمومی؛


    ب. متوقف کردن موقت جشن عيد غدير که باعث حساسيت اهل سنت بود؛
    ب. متوقف کردن موقت جشن عید غدیر که باعث حساسیت اهل سنت بود؛


    ج. بنيان گذاشتن سازمان اطلاعات و جاسوسي؛
    ج. بنیان گذاشتن سازمان اطلاعات و جاسوسی؛


    4- معين کردن پيک هاي خبر رساني که مي بايست اخبار بين شيراز و بغداد را هفت روزه منتقل مي کردند.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 60.</ref>
    4- معین کردن پیک های خبر رسانی که می بایست اخبار بین شیراز و بغداد را هفت روزه منتقل می کردند.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 60.</ref>


    ==خدمات علمي==
    ==خدمات علمی==
    در دولت عضد الدوله اقشار فرهنگي و علمي جايگاهي ممتاز داشتند و به طور کلي دانشمندان ـ به ويژه دانشمنداني که تخصص آنان کاربرد علمي داشت ـ مورد تشويق آل بويه قرار مي گرفتند. آل بويه وزيراني همچون ابن الاحمه و صاحب بن عباد دو تن از مشهور ترين دانشمندان علوم عربي (مثل نحو و ......) را در خلافت خود داشتند ضمن آنکه گروه برجسته اي از شاعران عرب در دربار آل بويه حضور داشتند.
    در دولت عضد الدوله اقشار فرهنگی و علمی جایگاهی ممتاز داشتند و به طور کلی دانشمندان ـ به ویژه دانشمندانی که تخصص آنان کاربرد علمی داشت ـ مورد تشویق آل بویه قرار می گرفتند. آل بویه وزیرانی همچون ابن الاحمه و صاحب بن عباد دو تن از مشهور ترین دانشمندان علوم عربی (مثل نحو و ......) را در خلافت خود داشتند ضمن آنکه گروه برجسته ای از شاعران عرب در دربار آل بویه حضور داشتند.


    مرحوم شيخ مفيد در دولت آل بويه، با عظمت و کرامت بود و عضد الدوله بارها به زيارت وي رفت و شيخ صدوق که با دعوت رکن الدوله به ري آمد. سيد رضي ـ يکي از بزرگ­ترين دانشمندان شيعي آن زمان ـ به فرمان بهاء الدوله ديلمي به عنوان نقيب علويان عراق و قاضي القضاه حکومت آل بويه منصوب شد. همچنين مي توان از علماي برجسته اي چون سيد مرتضي، شيخ طوسي و ابن جنيد اسکافي نام برد که  با دولت آل بويه همکاري داشتند.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 104.</ref>
    مرحوم شیخ مفید در دولت آل بویه، با عظمت و کرامت بود و عضد الدوله بارها به زیارت وی رفت و شیخ صدوق که با دعوت رکن الدوله به ری آمد. سید رضی ـ یکی از بزرگ­ترین دانشمندان شیعی آن زمان ـ به فرمان بهاء الدوله دیلمی به عنوان نقیب علویان عراق و قاضی القضاه حکومت آل بویه منصوب شد. همچنین می توان از علمای برجسته ای چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابن جنید اسکافی نام برد که  با دولت آل بویه همکاری داشتند.<ref>آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 104.</ref>


    به جز علماي علوم ديني، استخري جغرافيدان، ابوالوفاي بوزجاني رياضي دان، النسوي که اعداد هندي را رايج کرد، يماني فخر الدوله يک رصد خانه براي آنان در بغداد بنا نمود و بالاخره پزشکان برجسته اي چون المجوسي مورد حمايت آل بويه بودند.
    به جز علمای علوم دینی، استخری جغرافیدان، ابوالوفای بوزجانی ریاضی دان، النسوی که اعداد هندی را رایج کرد، یمانی فخر الدوله یک رصد خانه برای آنان در بغداد بنا نمود و بالاخره پزشکان برجسته ای چون المجوسی مورد حمایت آل بویه بودند.


    کتابخانه هاي شيراز، ري و اصفهان نيز که به وسيله دولت­مردان آل بويه بنا گرديده اند، تحسين جهانيان را برانگيختند. مشهور است که ابن سينا نزد شمس الدوله جايگاه و مقامي عالي، در حد يک وزير داشت.<ref>آل بويه، کلودکاهن، ص35.</ref>
    کتابخانه های شیراز، ری و اصفهان نیز که به وسیله دولت­مردان آل بویه بنا گردیده اند، تحسین جهانیان را برانگیختند. مشهور است که ابن سینا نزد شمس الدوله جایگاه و مقامی عالی، در حد یک وزیر داشت.<ref>آل بويه، کلودکاهن، ص35.</ref>


    =افول آل بويه=
    =افول آل بویه=
    با در نظر گرفتن محبوبيت و موقعيت يک سؤال پيش مي آيد و آن اين است که چه شد که آل بويه با آن همه اقتدار و عظمت رو به افول و نابودي نهاد؟
    با در نظر گرفتن محبوبیت و موقعیت یک سؤال پیش می آید و آن این است که چه شد که آل بویه با آن همه اقتدار و عظمت رو به افول و نابودی نهاد؟


    با گذري کوتاه بر تاريخ آل بويه مي توان چند عامل را در افول آنها تأثيرگذار دانست:
    با گذری کوتاه بر تاریخ آل بویه می توان چند عامل را در افول آنها تأثیرگذار دانست:


    ==اختلافات خانوادگي==
    ==اختلافات خانوادگی==
    از بين رفتن روح اطاعت از پيشگامان و پاره شدن زنجير هاي اتحاد ميان سران و زمامداران و  نابود شدن وحدت خانوادگي ميان دولتمردان مهمترين عامل در زوال آل بويه بود. در سال هاي پاياني دولت عضد الدوله جرقه هايي از اين گونه مسايل در ميان زمامداران بويه اي زده شد؛ ولي عضد الدوله با کياست و آينده نگري آنها را برطرف کرد.
    از بین رفتن روح اطاعت از پیشگامان و پاره شدن زنجیر های اتحاد میان سران و زمامداران و  نابود شدن وحدت خانوادگی میان دولتمردان مهمترین عامل در زوال آل بویه بود. در سال های پایانی دولت عضد الدوله جرقه هایی از این گونه مسایل در میان زمامداران بویه ای زده شد؛ ولی عضد الدوله با کیاست و آینده نگری آنها را برطرف کرد.


    پس از فوت عضد الدوله برخي از حاکمان و فرمانروايان مناطق مختلف ايران و عراق که ارتباط خانوادگي و نسبت فاميلي، با يکديگر داشتند، بر خلاف روحيه ي پيشينيان، راه خود مختاري و دست اندازي به مناطق تحت نفوذ ديگران را پيش گرفتند، اين گونه توسعه طلبي ها موجب شد تا درگيري هاي کوچک و بزرگ و قتل و غارت هايي رخ دهد، به تدريخ جنگ­هاي داخلي به اوج خود رسيد. دشمناني که در آن سوي مرزها انتظار چنين روزي را مي کشيدند موقعيت را مناسب ديده و فعاليت هاي بنيان کن خود را آغاز کردند.<ref> آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، 152.</ref>
    پس از فوت عضد الدوله برخی از حاکمان و فرمانروایان مناطق مختلف ایران و عراق که ارتباط خانوادگی و نسبت فامیلی، با یکدیگر داشتند، بر خلاف روحیه ی پیشینیان، راه خود مختاری و دست اندازی به مناطق تحت نفوذ دیگران را پیش گرفتند، این گونه توسعه طلبی ها موجب شد تا درگیری های کوچک و بزرگ و قتل و غارت هایی رخ دهد، به تدریخ جنگ­های داخلی به اوج خود رسید. دشمنانی که در آن سوی مرزها انتظار چنین روزی را می کشیدند موقعیت را مناسب دیده و فعالیت های بنیان کن خود را آغاز کردند.<ref> آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، 152.</ref>


    ==نابساماني اقتصادي==
    ==نابسامانی اقتصادی==
    برخي از فرمانروايان دولت آل بويه بر اثر سوء مديريت موجب کاهش ذخاير مالي دربار شدند. سپاهيان حکومت که از مهمترين اقشار دولتي به شمار مي آورند، به دليل تنگ دستي و اوضاع نابسامان اقتصادي گاهي دست به شورش مي زدند. فخر الدوله که پس از مرگ پدرش در سن چهار سالگي به حکومت ري رسيد، و به کمک مادرش به کشورداري مشغول شده، نتوانست سپاهيان خود را از نظر مالي تأمين کند. لشکريان هر روز براي دريافت پول بيشتر او را تحت فشار قرار داده و آزار مي دادند. نياز مالي آنان باعث شد که فخر الدوله براي رهايي از فشار به يکي از دشمنان خارجي متوسل شود. سلطان محمود غزنوي که وضع را چنين ديد، از تقاضاي او سوء استفاده کرد و در سال 420 ق به ري حمله کرد و به حکومت آل بويه در آن منطقه که روزگاري مهد عظمت و قدرت بويهيان بود خاتمه داد.<ref> همان، 154.</ref>
    برخی از فرمانروایان دولت آل بویه بر اثر سوء مدیریت موجب کاهش ذخایر مالی دربار شدند. سپاهیان حکومت که از مهمترین اقشار دولتی به شمار می آورند، به دلیل تنگ دستی و اوضاع نابسامان اقتصادی گاهی دست به شورش می زدند. فخر الدوله که پس از مرگ پدرش در سن چهار سالگی به حکومت ری رسید، و به کمک مادرش به کشورداری مشغول شده، نتوانست سپاهیان خود را از نظر مالی تأمین کند. لشکریان هر روز برای دریافت پول بیشتر او را تحت فشار قرار داده و آزار می دادند. نیاز مالی آنان باعث شد که فخر الدوله برای رهایی از فشار به یکی از دشمنان خارجی متوسل شود. سلطان محمود غزنوی که وضع را چنین دید، از تقاضای او سوء استفاده کرد و در سال 420 ق به ری حمله کرد و به حکومت آل بویه در آن منطقه که روزگاری مهد عظمت و قدرت بویهیان بود خاتمه داد.<ref> همان، 154.</ref>


    ==اختلافات مذهبي==
    ==اختلافات مذهبی==
    يکي از بحران هاي ريشه دار و پر دامنه در بغداد، اختلافات مذهبي ميان شيعيان و مخالفان آنان بود. بغداد از يک سو مرکز و پايتخت خلافت عباسيان قلمداد مي شد و از سوي ديگر مرکز مذهبي اهل سنت متعصب بود. بر همين دليل توقع کوچکترين حرکتي از تشيع نمي رفت چه بسا هر فعاليتي از شيعيان ضعف و زبوني اهل سنت را به تصوير مي کشيد. ظهور دولت شيعي آل بويه و تصرف مرکز خلافت عباسيان و آزادي­هاي سياسي و مذهبي شيعيان موجب شد اين گونه تنش ها شدت يابد و در بسياري از مواقع وزرا و دولت مردان عباسي خود موجب شعله ور شدن آتش اختلافات مذهبي بودند. البته نبايد از نظر دور داشت که سياست هاي نابخردانه برخي حاکمان آل بويه در ايجاد يا گسترش بحران بي تأثير نبود.<ref> همان، ص 156.</ref>
    یکی از بحران های ریشه دار و پر دامنه در بغداد، اختلافات مذهبی میان شیعیان و مخالفان آنان بود. بغداد از یک سو مرکز و پایتخت خلافت عباسیان قلمداد می شد و از سوی دیگر مرکز مذهبی اهل سنت متعصب بود. بر همین دلیل توقع کوچکترین حرکتی از تشیع نمی رفت چه بسا هر فعالیتی از شیعیان ضعف و زبونی اهل سنت را به تصویر می کشید. ظهور دولت شیعی آل بویه و تصرف مرکز خلافت عباسیان و آزادی­های سیاسی و مذهبی شیعیان موجب شد این گونه تنش ها شدت یابد و در بسیاری از مواقع وزرا و دولت مردان عباسی خود موجب شعله ور شدن آتش اختلافات مذهبی بودند. البته نباید از نظر دور داشت که سیاست های نابخردانه برخی حاکمان آل بویه در ایجاد یا گسترش بحران بی تأثیر نبود.<ref> همان، ص 156.</ref>


    ==نظاميان آل بويه==
    ==نظامیان آل بویه==
    ارتش آل بويه به جاي مواجب نقدي، اقطاع دريافت مي کردند، ولي اقطاع آنها راضي نمي کرد. ارتش آل بويه همانند ارتش سلسله هاي قبل از آن، خود را سنگ بناي کل نظام مي دانستند و از اين موفقيت خود بهره مي بردند. هسته ي اصلي ديلمي در ارتش آل بويه، براي دراز مدت کافي به نظر نمي رسيد. بنابراين، آل بويه حتي پيش از فتح بغداد، همانند مرداويج لشکرهاي بردگان ترک را به ارتش خود افزودند. اين لشکر ها براي هر ارتش اسلامي در شرق ضروري به نظر مي رسيدند. ترکان در برابر ديلميان، هنگامي که از اصول تخطي مي کردند به کار مي رفتند و برعکس اين امر نيز صادق بود. مهم تر اين بود که ترکان عمدتاً سواره نظام بودند، اما ديلميان که زادگاهشان در کوه و جنگل بود، پياده نظام بودند. به تدريج کردها و غيره نيز در ارتش استخدام شدند. علاوه بر رقابت ميان گروه هاي قومي گوناگون اين واقعيت نيز وجود داشت که حداقل در آغاز حکومت  آل بويه ترکاني که جايگزين ديلميان شدند، سني بودند. رفته رفته سربازگيري از ميان نيرو هاي ديلمي کاهش يافت تا آنجا که ارتش آخرين اخاف آل بويه را فقط سربازان ترک تشکيل مي دادند.<ref> آل بويه، کلودکاهن، ص 36.</ref>
    ارتش آل بویه به جای مواجب نقدی، اقطاع دریافت می کردند، ولی اقطاع آنها راضی نمی کرد. ارتش آل بویه همانند ارتش سلسله های قبل از آن، خود را سنگ بنای کل نظام می دانستند و از این موفقیت خود بهره می بردند. هسته ی اصلی دیلمی در ارتش آل بویه، برای دراز مدت کافی به نظر نمی رسید. بنابراین، آل بویه حتی پیش از فتح بغداد، همانند مرداویج لشکرهای بردگان ترک را به ارتش خود افزودند. این لشکر ها برای هر ارتش اسلامی در شرق ضروری به نظر می رسیدند. ترکان در برابر دیلمیان، هنگامی که از اصول تخطی می کردند به کار می رفتند و برعکس این امر نیز صادق بود. مهم تر این بود که ترکان عمدتاً سواره نظام بودند، اما دیلمیان که زادگاهشان در کوه و جنگل بود، پیاده نظام بودند. به تدریج کردها و غیره نیز در ارتش استخدام شدند. علاوه بر رقابت میان گروه های قومی گوناگون این واقعیت نیز وجود داشت که حداقل در آغاز حکومت  آل بویه ترکانی که جایگزین دیلمیان شدند، سنی بودند. رفته رفته سربازگیری از میان نیرو های دیلمی کاهش یافت تا آنجا که ارتش آخرین اخاف آل بویه را فقط سربازان ترک تشکیل می دادند.<ref> آل بويه، کلودکاهن، ص 36.</ref>


    به اين ترتيب آل بويه به پايان خود نزديک شد.
    به این ترتیب آل بویه به پایان خود نزدیک شد.


    =سخن پاياني=
    =سخن پایانی=
    از خلال اين نوشتار مطالب زير به دست آمد:
    از خلال این نوشتار مطالب زیر به دست آمد:


    1. آل بويه يکي از اقوام منطقه ديلم بودند که با ورود به ارتش، لياقت هاي خود را نشان  داده و به پيشرفت هاي فراواني نائل شدند؛
    1. آل بویه یکی از اقوام منطقه دیلم بودند که با ورود به ارتش، لیاقت های خود را نشان  داده و به پیشرفت های فراوانی نائل شدند؛


    2. علي، حسن و  احمد بن بويه سه برادري بودند که با همکاري يکديگر دولت آل بويه را در بغداد تشکيل دادند؛
    2. علی، حسن و  احمد بن بویه سه برادری بودند که با همکاری یکدیگر دولت آل بویه را در بغداد تشکیل دادند؛


    3. آل بويه خدمات امنيتي، رفاهي و علمي فراواني جهت رشد جامعه آن عصر انجام دادند؛
    3. آل بویه خدمات امنیتی، رفاهی و علمی فراوانی جهت رشد جامعه آن عصر انجام دادند؛


    4. آل بويه در زنده کردن شعائر شيعي نقش به سزايي داشتند؛
    4. آل بویه در زنده کردن شعائر شیعی نقش به سزایی داشتند؛


    5. بزرگان ديني آن دوران همچون شيخ صدوق،‌ شيخ مفيد، سيدرضي، سيد مرتضي و ... در دولت آل بويه جايگاهي رفيع داشتند؛
    5. بزرگان دینی آن دوران همچون شیخ صدوق،‌ شیخ مفید، سیدرضی، سید مرتضی و ... در دولت آل بویه جایگاهی رفیع داشتند؛


    6. اقتدار دولت آل بويه چندان دوام نياورد و به دليل جاه طلبي لشکريان، اوضاع نابسامان اقتصادي و ... اين دولت منقرض شد.
    6. اقتدار دولت آل بویه چندان دوام نیاورد و به دلیل جاه طلبی لشکریان، اوضاع نابسامان اقتصادی و ... این دولت منقرض شد.




    =منابع=
    =منابع=
    1. آل بويه حاميان فرهنگ تشيع. سيد سيف الله نحوي. قم. سازمان تبليغات اسلامي اول. پائيز 1381.
    1. آل بویه حامیان فرهنگ تشیع. سید سیف الله نحوی. قم. سازمان تبلیغات اسلامی اول. پائیز 1381.


    2. آل بويه، کلودکاهن. ترجمه علي بحسراني. نشريه رشد آموزش، تهران، شماره 15.
    2. آل بویه، کلودکاهن. ترجمه علی بحسرانی. نشریه رشد آموزش، تهران، شماره 15.


    3. آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه با نموداري از زندگي مردم آن عصر، علي اصغر فقيهي انتشارات صبا. چاپ دوم، 1365.
    3. آل بویه نخستین سلسله قدرتمند شیعه با نموداری از زندگی مردم آن عصر، علی اصغر فقیهی انتشارات صبا. چاپ دوم، 1365.


    4. بحث هاي مشترک اسلام و ايران، عنوان: به قدرت رسيدن آل بويه. نشريه: درس هايي از مکتب اسلام. شماره 40.
    4. بحث های مشترک اسلام و ایران، عنوان: به قدرت رسیدن آل بویه. نشریه: درس هایی از مکتب اسلام. شماره 40.


    5. تاريخ ايران در قرون نخستين اسلام. بر تولد اشيولر. ترجمه جواد فلاطوري. نشر: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران.1349
    5. تاریخ ایران در قرون نخستین اسلام. بر تولد اشیولر. ترجمه جواد فلاطوری. نشر: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران.1349


    6. اسلام و ايران. عنوان تشيع در عهد آل بويه. نشريه درس­هايي از مکتب اسلام شماره 4
    6. اسلام و ایران. عنوان تشیع در عهد آل بویه. نشریه درس­هایی از مکتب اسلام شماره 4




    =پانویس=
    =پانویس=


    [[رده: حکومت های اسلامی]]
    [[رده: حکومت های اسلامی]]
    [[رده: تاریخ اسلام]]
    [[رده: تاریخ اسلام]]
    <references />

    نسخهٔ ‏۲۶ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۴۴

    آل بویه یک دولت شیعی است که با همکاری سه برادر از نسل بویه در بغداد تشکیل شد و به عنوان یکی از پرافتخارترین دولت های شیعی در تاریخ تشیع به شمار می آید. سه برادر بویهی با ابراز لیاقت های فراوان توانستند ابتدا به عنوان فرماندهان سرزمین دیلم و آنگاه به عنوان مؤسس دولت مستقل بویهی در بغداد ابراز وجود کنند. آل بویه در زنده کردن شعائر شیعی نقشی به سزا داشتند. با وجود اقتدار حکمرانان نخستین دولت آل بویه، و ارائه خدمات متعدد رفاهی و مذهبی بر اثر بروز برخی عوامل، این دولت نتوانست عمری دراز داشته باشد.

    تاریخچه

    نگاهی بیرونی به تاریخ تشیع نشان از وجود ادوار مختلف با فراز و نشیب های فراوان در این مکتب دارد. در مقاطعی از تاریخ، تشیع در افول و فشار بوده و برخی مقاطع نیز دوران اوج تشیع به شمار می آیند. به طور طبیعی وجود دولت های شیعی در به اوج رساندن مذهب شیعه نقشی انکارناپذیر داشته است که رشد و تعالی علمی و اجتماعی مذهب تشیع در برخی ادوار نتیجه وجود دولت های مقتدر شیعی بوده است. ظهور آل بویه و به قدرت رسیدن آنها در جهان اسلام را می توان از جمله مقاطع اوج تشیع دانست.

    شهر بغداد به عنوان پایتخت حکومت اسلام همواره به عنوان یک مرکز علمی در جهان اسلام به شمار می آمده است،‌ با وجود این، دانشمندان شیعی از آزادی چندانی جهت ارائه نظریات خود برخوردار نبودند، با روی کار آمدن دولت شیعی آل بویه تا حدی از فشار موجود بر دانشمندان شیعی کاسته شد، از این رو دانشمندان بسیاری را می توان نام برد که معاصر با دولت شیعی آل بویه بوده اند.


    آل بویه در یک نگاه

    آل بویه از گروهی از ساكنان منطقه دیلم(به معنای عام که شامل گیلان فعلی هم می شود)، بودند که پس از پذیرش اسلام، مذهب تشیع را انتخاب کرده بوده و در گروه های بزرگی وارد ارتش خلافت شدند.

    نام این سلسله از «بویه» پدر سه برادری که آن را بنیان گذاشتند گرفته شده است. بویه پسر «فناخسرو» در دیلم با گمنامی و تنگ دستی زندگی می کرد. از اینکه عموم تاریخ نویسان نوشته اند که روزیِ او از صید ماهی بوده است، چنین فهمیده می شود که مسکن او در ناحیه گیلان فعلی و در یکی از سواحل دریا یا سواحل رودخانه ای بوده است.[۱]

    بویه سه پسر داشت که بعداً هر سه به سلطنت رسیدند. پسر بزرگ «علی» نام داشت، پسر دوم «حسن» و سومی «احمد» که بعد ها از طرف خلیفه آن زمان القاب «معز الدوله»، «عماد الدوله» و «رکن الدوله» به ترتیب به آنها اعطا شد. این سه پسر پس از تحمل سختی های زیاد و با کوشش فراوانی که به کار بردند، به پیشرفت فوق العاده ای نائل شدند و بنا به گفته ابن ابی الحدید چنان سلطنتی تشکیل دادند که در عظمت و شکوه ضرب المثل بود.

    سلطنت آل بویه در زمان عضد الدوله(پسر رکن الدوله) به اوج قدرت و عظمت رسید و از آن پس، روی به انحطاط نهاد.

    آغاز حکومت آنها ذیقعده سال 321 هجری قمری و پایان آن بنا بر قول صحیح سال 448 هجری بود. دوران حکومت ایشان 120 سال ادامه داشت و هفده تن از آن خاندان به حکومت رسیدند.[۲]

    به قدرت رسیدن آل بویه

    در آن دوران مناطق تحت تصرف دولت علویان و سرزمین دیلم به دست سه تن از امیران دیلمی به نام­های «ماکان» «مرداویج» و «اسفار» اداره می شد. ابو شجاع دیلمی که قبل از این نیز در زمره علویان قرار داشت و به آنان خدمت کرده بود، همراه دو فرزند بزرگش علی و حسن در شمار سربازان ماکان در آورند و در سال 316 هجری در فتح طبرستان شرکت جستند.

    علی بن بویه و برادرش حسن که شجاعت و دلاوری را از پدر به ارث برده بودند به دلیل شایستگی های فوق العاده در جنگ آوری، به عنوان سرداران لشکر ماکان برگزیده شدند.[۳]

    پس از چندی، مرداویج و اسفار با یکدیگر متحد شده، به قصد توسعه مناطق تحت نفوذ خویش بر ضد ماکان شورش کردند و پس از نبردهای زیاد، سرانجام لشکر ماکان مغلوب شد. پس از این شکست علی و حسن همراه جمعی از سرداران و سربازان لشکر خویش از لشکر ماکان بیرون آمده و به مرداویج پیوستند.[۴]

    مرداویج که از جنگ آوری علی و حسن آگاه بود، آن دو و گروه همراهش را به گرمی پذیرفت و از آنان به خوبی استقبال کرد. شجاعت و مدیریت نظامی فرزندان بویه، به ویژه علی، مرداویج را بر آن داشت تا فرمانروایی شهرهایی از مناطق تحت نفوذ خویش را به آنان بسپارد. بر این اساس، فرمانروایی ولایت کرج و شهری در جنوب همدان، به علی و فرمانروایی مناطق دیگری از جمله همدان و دماوند نیز به دیگر دیلمیان پناهنده سپرده شد.

    والیان جدید دیلمی، با گرفتن مأموریت سیاسی و نظامی از مرداویج به سوی مناطق تحت فرمان خویش روانه شدند. آنان ابتدا به ری رفتند تا چند روزی استراحت کرده، سپس به مناطق یادشده بروند.

    در همین روزها مرداویج از سپردن فرمانروایی به دیلمیان منصرف شد و بلافاصله نامه ای به برادرش «وشمگیر» که والی ری بود، نوشت و از او خواست تا مانع خروج دیلمیان از آن شهر شود و چنانچه برخی از آنان خارج شده اند از خروج دیگر افراد آنها جلوگیری کند.

    نامه مرداویج ابتدا به دست عمید رسید.[۵] او موضوع نامه را مخفیانه به اطلاع علی رساند. علی با شنیدن این خبر، قبل از اینکه وشمگیر آگاه شود، از ری خارج شده و به سوی ولایت کرج به راه افتاد.

    پس از خروج علی، وشمگیر از موضوع نامه ی مرداویج با خبر شده، ولی دیگر دیر شده بود و علی بر سکوی قدرت گام نهاده بود.

    سرانجام علی بن بویه وارد کرج شد. علی با مردم و لشکریان بسیار خوب رفتار کرد. وی قلعه های آن شهر که به دست خرم اینان بود، را تصرف نمود. مرداویج عده ای از مأموران خود را برای انجام امور حکومتی به آنجا اعزام کرد، ولی این عده با مشاهده ی شیوه ی رفتار و منش نیکوی علی به او ملحق شدند و از او اطاعت کردند.

    علی بن بویه که اینک موقعیت مناسبی پیدا کرده بود و از مقبولیت عمومی و حمایت های گسترده مردمی بهره مند شده بود، به فکر توسعه ی محدوده­ی جغرافیایی و فرمانروایی خویش افتاد. بر این اساس به جمع­آوری و آماده سازی لشکریان و ساز و برگ نظامی پرداخت و خود را برای برداشتن گامی به جلو آماده کرد و در مدت کوتاهی توانست ابتدا اصفهان و سپس زنجان را فتح نماید.

    علی بن بویه در اواخر سال 323 ق برادرش حسن را برای فتح بلاد جبل (ری، همدان کاشان، قم، قزوین، نهاوند و لرستان) آماده نبرد کرد، دیری نپایید که حسن به عنوان فرمانروای جبال معروف گشت.

    بعد از گذشت یک سال علی و حسن تصمیم گرفتند که حکمرانی بخش­هایی از مناطق دیگر ایران را به برادر کوچکشان، احمد که 21 سال بیش نداشت، واگذار کنند.

    پس از درگیری ها و نبردهای کوچک و بزرگ در سال 334 ه ق. علی نواحی، مرزهای جغرافیایی جنوب ایران را در نوردید و به شهر بزرگ بغداد رسید. با ورود علی به بغداد، المستکفی ـ خلیفه عباسی ـ پنهان گردید. پس از آرامش نسبی در بغداد، خلیفه اظهار داشت که بخاطر متفرق شدن ترکان پنهان شده تا علی بتواند به راحتی وارد بغداد شود.

    چند روز پس از فتح بغداد علی بن بویه نزد خلیفه رفت. خلیفه به وی خلعت فرمانروایی داده از آمدن وی به بغداد اظهار خوشحالی کرد و به او لقب معزالدوله داد. همچنین به برادرش حسن لقب عماد الدوله و به برادرش احمد لقب رکن الدوله داد و دستور داد تا القاب و کنیه ی آنها بر سکه حک شود.[۶]

    و چنین بود که سه پسر دیلمی فرمانروایانی سه گانه شدند.

    علل پیشرفت آل بویه

    آل بویه چنان با سرعت پیش رفتند و به کیفیتی روی کار آمدند که برای هیچ کس قابل تصور نبود و این امر معلول چند علت بود که به بعضی از آنها اشاره می شود:

    1. لیاقت، استعداد، هوشیاری و کاردانی و حسن سیاست و حسن تدبیر و دلاوری و نیک نفسی آنان از عوامل بسیار مهمی بود که در پادشاهان نخستین آن سلسله وجود داشت؛

    2. اطاعت محض سپاهیان از آنان؛

    3. نارضایتی مردم از ظلم و ستم های عباسیان؛ به گونه ای که حتی در آغاز روی کار آمدن آل بویه «خزانه الرؤوس» (محلی که سرهای دریده در آن نگه داری می شد) از سرها انباشته شده بود که علاوه بر سر، دست و پاهای بریده و قطع شده هم نگهداری می شد؛

    4. امداد های نجات بخش که در این باره داستان های زیادی نقل کرده اند؛ به عنوان نمونه نقل شده که وقتی علی بن بویه به شیراز آمد، یارانش بر او گرد آمدند و پول خواستند و چنان به وی فشار آوردند که نزدیک بود کارش مختل شود. علی دل مشغول و غمگین در حجره ای به پشت افتاده بود که دید ماری از یک گوشه سقف بیرون خزید و در گوشه ی دیگری فرو شد، از ترس آن که مبادا موقع خواب مار به او آسیبی رساند، به مأموران خود دستور داد تا مار را از سقف بیرون بیاورند، معلوم شد که سقف دو لایه است. پس از گشودن غرفه بالا چند صندوق پر از مال یافتند. علی آن اموال را میان لشکریان تقسیم کرد و از سقوط نجات یافت.

    5. عامل دیگر پیشرفت علی بن بویه سخاوت و بلند نظری او بود که همگان را تحت تأثیر خویش قرار می داد.[۷]

    آنچه نگارنده از زندگی برادران بویه ای دانسته است، این است که دست استمداد الاهی در کنار آنها بود؛ چرا که آنها لیاقت و شایستگی خویش را به اثبات رسانده بودند و خداوند آنها را در راه رسیدن به اهدافشان یاری رساند، تا شیعیان درد کشیده ی از حکومت جور عباسی را یاری کنند.

    شعار های آل بویه

    به قدرت رسیدن آل بویه در بغداد باعث تقویت تشیع گردید، با ورود معز الدوله به بغداد خلیفه عباسی ـ رئیس شیعیان بغداد به نام شافعی را بازداشت کرده بود ـ به خواری از مسند خلافت پائین آورده شد.

    قبل از آل بویه، شعارهای شیعه علنی نبود و به ندرت اتفاق می افتاد که بتوانند آشکارا شعارهای خود را برپا کنند. از زمان تسلط آل بویه بر عراق و از میان بردن اختیارات خلیفه فعالیتها و شعارهای شیعه، کم و بیش علنی شد.

    آثار شعارهای آل بویه

    تلاش های آل بویه در این زمینه نتایجی را به دنبال داشت که برخی از آنها عبارتند از:

    1- گفتن «اشهد ان علیاً ولی الله» و « حی علی خیر العمل» در اذان.[۸]

    2- گفتن شعر در مدح ائمه خصوصاً در واقعه کربلا و رسمیت آن از جانب آل بویه.[۹]

    3- رفتن به زیارت ائمه اطهار علیهم السلام و حتی توجه به زوار و ساختن استراحتگاه برای زائران.[۱۰]

    4- عزاداری دسته جمعی برای امام حسین که سالهای سال انجام نشده بود.[۱۱]

    خدمات اجتماعی آل بویه

    آل بویه افزون بر زنده کردن برخی شعائر شیعی، خدمات اجتماعی ارزنده ای نیز برای جامعه اسلامی آن زمان انجام دادند. برخی از آنها عبارتند از:

    خدمات امنیتی

    عضد الدوله به عنوان امیر و سرداری توانمند به خوبی می دانست که اداره ی یک کشور اسلامی و ایجاد رفاه و آسایش کامل برای مردم، نیازمند برقراری امنیت است. بر این اساس هنگام ورود به بغداد متوجه شد که راهزنان امنیت راه­های منتهی به آن شهر را از بین برده اند. از این رو به لشکریان خود مأموریت داد تا دزدان آن مناطق را دستگیر کرده یا از بین بیرند. یکی دیگر از تدابیر امنیتی عضد الدوله گروگان گیری سران قبایل غارتگر بود. وی تنی چند از سران قبایل را روانه زندان می کرد و هر چند وقت یک بار، گروگان ها را با عده ای دیگر از آنها جایگزین می نمود.

    عضدالدوله به منطور ایجاد امنیت خارجی و کنترل آمد و شد اتباع خارجی دستور داد تا نگهبانان مسافرانی که بدون گذرنامه رفت و آمد می کردند، را بازداشت کنند.

    در سایه چنین تدابیری امنیت نسبی در بغداد حکمفرا شد.

    خدمات عمرانی و رفاهی

    برخی از خدمات عمرانی و رفاهی آل بویه به ویژه عضدالدوله عبارتند از:

    الف. ساختن استراحت گاه و پاسگاه هایی میان راه ها به منظور آسایش مسافران و رهگذران؛

    ب. مقرر کردن کمک ماهیانه برای افراد بی بضاعت و تنگ دست؛

    عضدالدوله در این باره بین مسلمان و غیر مسلمان فرق نمی گذاشت.

    ج‌. ساختن بازارها و مساجد متعدد؛

    د‌. ساختن بیمارستان عضدی در بغداد؛

    عضد الدوله در احداث این بیمارستان تلاش فراوانی کرد و تمام امکانات پزشکی و داروهای مورد نیاز آن بیمارستان را از شهرهای دیگر به بیمارستان بغداد منتقل کرد.

    هـ . احداث بیمارستان اصفهان؛

    و‌. احداث ساختمانی به نام دار الشفاء یا دار المجانین (تیمارستان) در بغداد.[۱۲]

    مدیریت تنش های مذهبی

    عضد الدوله با مشاهده فتنه های مداوم میان شیعه و سنی کارهایی در جهت از بین رفتن این تنش ها انجام داد. برخی از آن اقدامات عبارتند از:

    الف. جلوگیری از داستان سرایی و قصه گویی در مساجد و معابر عمومی؛

    ب. متوقف کردن موقت جشن عید غدیر که باعث حساسیت اهل سنت بود؛

    ج. بنیان گذاشتن سازمان اطلاعات و جاسوسی؛

    4- معین کردن پیک های خبر رسانی که می بایست اخبار بین شیراز و بغداد را هفت روزه منتقل می کردند.[۱۳]

    خدمات علمی

    در دولت عضد الدوله اقشار فرهنگی و علمی جایگاهی ممتاز داشتند و به طور کلی دانشمندان ـ به ویژه دانشمندانی که تخصص آنان کاربرد علمی داشت ـ مورد تشویق آل بویه قرار می گرفتند. آل بویه وزیرانی همچون ابن الاحمه و صاحب بن عباد دو تن از مشهور ترین دانشمندان علوم عربی (مثل نحو و ......) را در خلافت خود داشتند ضمن آنکه گروه برجسته ای از شاعران عرب در دربار آل بویه حضور داشتند.

    مرحوم شیخ مفید در دولت آل بویه، با عظمت و کرامت بود و عضد الدوله بارها به زیارت وی رفت و شیخ صدوق که با دعوت رکن الدوله به ری آمد. سید رضی ـ یکی از بزرگ­ترین دانشمندان شیعی آن زمان ـ به فرمان بهاء الدوله دیلمی به عنوان نقیب علویان عراق و قاضی القضاه حکومت آل بویه منصوب شد. همچنین می توان از علمای برجسته ای چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابن جنید اسکافی نام برد که با دولت آل بویه همکاری داشتند.[۱۴]

    به جز علمای علوم دینی، استخری جغرافیدان، ابوالوفای بوزجانی ریاضی دان، النسوی که اعداد هندی را رایج کرد، یمانی فخر الدوله یک رصد خانه برای آنان در بغداد بنا نمود و بالاخره پزشکان برجسته ای چون المجوسی مورد حمایت آل بویه بودند.

    کتابخانه های شیراز، ری و اصفهان نیز که به وسیله دولت­مردان آل بویه بنا گردیده اند، تحسین جهانیان را برانگیختند. مشهور است که ابن سینا نزد شمس الدوله جایگاه و مقامی عالی، در حد یک وزیر داشت.[۱۵]

    افول آل بویه

    با در نظر گرفتن محبوبیت و موقعیت یک سؤال پیش می آید و آن این است که چه شد که آل بویه با آن همه اقتدار و عظمت رو به افول و نابودی نهاد؟

    با گذری کوتاه بر تاریخ آل بویه می توان چند عامل را در افول آنها تأثیرگذار دانست:

    اختلافات خانوادگی

    از بین رفتن روح اطاعت از پیشگامان و پاره شدن زنجیر های اتحاد میان سران و زمامداران و نابود شدن وحدت خانوادگی میان دولتمردان مهمترین عامل در زوال آل بویه بود. در سال های پایانی دولت عضد الدوله جرقه هایی از این گونه مسایل در میان زمامداران بویه ای زده شد؛ ولی عضد الدوله با کیاست و آینده نگری آنها را برطرف کرد.

    پس از فوت عضد الدوله برخی از حاکمان و فرمانروایان مناطق مختلف ایران و عراق که ارتباط خانوادگی و نسبت فامیلی، با یکدیگر داشتند، بر خلاف روحیه ی پیشینیان، راه خود مختاری و دست اندازی به مناطق تحت نفوذ دیگران را پیش گرفتند، این گونه توسعه طلبی ها موجب شد تا درگیری های کوچک و بزرگ و قتل و غارت هایی رخ دهد، به تدریخ جنگ­های داخلی به اوج خود رسید. دشمنانی که در آن سوی مرزها انتظار چنین روزی را می کشیدند موقعیت را مناسب دیده و فعالیت های بنیان کن خود را آغاز کردند.[۱۶]

    نابسامانی اقتصادی

    برخی از فرمانروایان دولت آل بویه بر اثر سوء مدیریت موجب کاهش ذخایر مالی دربار شدند. سپاهیان حکومت که از مهمترین اقشار دولتی به شمار می آورند، به دلیل تنگ دستی و اوضاع نابسامان اقتصادی گاهی دست به شورش می زدند. فخر الدوله که پس از مرگ پدرش در سن چهار سالگی به حکومت ری رسید، و به کمک مادرش به کشورداری مشغول شده، نتوانست سپاهیان خود را از نظر مالی تأمین کند. لشکریان هر روز برای دریافت پول بیشتر او را تحت فشار قرار داده و آزار می دادند. نیاز مالی آنان باعث شد که فخر الدوله برای رهایی از فشار به یکی از دشمنان خارجی متوسل شود. سلطان محمود غزنوی که وضع را چنین دید، از تقاضای او سوء استفاده کرد و در سال 420 ق به ری حمله کرد و به حکومت آل بویه در آن منطقه که روزگاری مهد عظمت و قدرت بویهیان بود خاتمه داد.[۱۷]

    اختلافات مذهبی

    یکی از بحران های ریشه دار و پر دامنه در بغداد، اختلافات مذهبی میان شیعیان و مخالفان آنان بود. بغداد از یک سو مرکز و پایتخت خلافت عباسیان قلمداد می شد و از سوی دیگر مرکز مذهبی اهل سنت متعصب بود. بر همین دلیل توقع کوچکترین حرکتی از تشیع نمی رفت چه بسا هر فعالیتی از شیعیان ضعف و زبونی اهل سنت را به تصویر می کشید. ظهور دولت شیعی آل بویه و تصرف مرکز خلافت عباسیان و آزادی­های سیاسی و مذهبی شیعیان موجب شد این گونه تنش ها شدت یابد و در بسیاری از مواقع وزرا و دولت مردان عباسی خود موجب شعله ور شدن آتش اختلافات مذهبی بودند. البته نباید از نظر دور داشت که سیاست های نابخردانه برخی حاکمان آل بویه در ایجاد یا گسترش بحران بی تأثیر نبود.[۱۸]

    نظامیان آل بویه

    ارتش آل بویه به جای مواجب نقدی، اقطاع دریافت می کردند، ولی اقطاع آنها راضی نمی کرد. ارتش آل بویه همانند ارتش سلسله های قبل از آن، خود را سنگ بنای کل نظام می دانستند و از این موفقیت خود بهره می بردند. هسته ی اصلی دیلمی در ارتش آل بویه، برای دراز مدت کافی به نظر نمی رسید. بنابراین، آل بویه حتی پیش از فتح بغداد، همانند مرداویج لشکرهای بردگان ترک را به ارتش خود افزودند. این لشکر ها برای هر ارتش اسلامی در شرق ضروری به نظر می رسیدند. ترکان در برابر دیلمیان، هنگامی که از اصول تخطی می کردند به کار می رفتند و برعکس این امر نیز صادق بود. مهم تر این بود که ترکان عمدتاً سواره نظام بودند، اما دیلمیان که زادگاهشان در کوه و جنگل بود، پیاده نظام بودند. به تدریج کردها و غیره نیز در ارتش استخدام شدند. علاوه بر رقابت میان گروه های قومی گوناگون این واقعیت نیز وجود داشت که حداقل در آغاز حکومت آل بویه ترکانی که جایگزین دیلمیان شدند، سنی بودند. رفته رفته سربازگیری از میان نیرو های دیلمی کاهش یافت تا آنجا که ارتش آخرین اخاف آل بویه را فقط سربازان ترک تشکیل می دادند.[۱۹]

    به این ترتیب آل بویه به پایان خود نزدیک شد.

    سخن پایانی

    از خلال این نوشتار مطالب زیر به دست آمد:

    1. آل بویه یکی از اقوام منطقه دیلم بودند که با ورود به ارتش، لیاقت های خود را نشان داده و به پیشرفت های فراوانی نائل شدند؛

    2. علی، حسن و احمد بن بویه سه برادری بودند که با همکاری یکدیگر دولت آل بویه را در بغداد تشکیل دادند؛

    3. آل بویه خدمات امنیتی، رفاهی و علمی فراوانی جهت رشد جامعه آن عصر انجام دادند؛

    4. آل بویه در زنده کردن شعائر شیعی نقش به سزایی داشتند؛

    5. بزرگان دینی آن دوران همچون شیخ صدوق،‌ شیخ مفید، سیدرضی، سید مرتضی و ... در دولت آل بویه جایگاهی رفیع داشتند؛

    6. اقتدار دولت آل بویه چندان دوام نیاورد و به دلیل جاه طلبی لشکریان، اوضاع نابسامان اقتصادی و ... این دولت منقرض شد.


    منابع

    1. آل بویه حامیان فرهنگ تشیع. سید سیف الله نحوی. قم. سازمان تبلیغات اسلامی اول. پائیز 1381.

    2. آل بویه، کلودکاهن. ترجمه علی بحسرانی. نشریه رشد آموزش، تهران، شماره 15.

    3. آل بویه نخستین سلسله قدرتمند شیعه با نموداری از زندگی مردم آن عصر، علی اصغر فقیهی انتشارات صبا. چاپ دوم، 1365.

    4. بحث های مشترک اسلام و ایران، عنوان: به قدرت رسیدن آل بویه. نشریه: درس هایی از مکتب اسلام. شماره 40.

    5. تاریخ ایران در قرون نخستین اسلام. بر تولد اشیولر. ترجمه جواد فلاطوری. نشر: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران.1349

    6. اسلام و ایران. عنوان تشیع در عهد آل بویه. نشریه درس­هایی از مکتب اسلام شماره 4


    پانویس

    1. ↑ البته عده اي از مورخان اين ادعا را رد نموده اند و آن را به عنوان ادعايي ساختگي رد مي کنند (ر. ک تاريخ ايران در قرون نخستين اسلام. برتو(اشپولر).
    2. ↑ ر. ک. آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه. علي اصغر فقيهي ص88-85 و آل بويه، کلودکاهن ترجمه علي بحراني پور نشريه رشد آموزش تاريخ ص 31.
    3. ↑ آل بويه حاميان فرهنگ تشيع ص 23.
    4. ↑ آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي ، ص 91.
    5. ↑ عميد از دوستان علي بن بويه بودر.ک.آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي ، ص 92.
    6. ↑ آل بويه حاميان فرهنگ تشيع ص46-23.
    7. ↑ خلاصه اي از مطالب کتب: بحث هاي مشترک اسلام و ايران، نشريه درس هايي از مکتب اسلام . مقاله: به قدرت رسيدن آل بويه، ص 335 و آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 145.
    8. ↑ تشيع در عهد آل بويه . نشريه درس­هايي از مکتب اسلام، ص24.
    9. ↑ همان.
    10. ↑ آل بويه حاميان فرهنگ تشيع 51.
    11. ↑ آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعي، 127.
    12. ↑ همان.
    13. ↑ آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 60.
    14. ↑ آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، ص 104.
    15. ↑ آل بويه، کلودکاهن، ص35.
    16. ↑ آل بويه حاميان فرهنگ تشيع، 152.
    17. ↑ همان، 154.
    18. ↑ همان، ص 156.
    19. ↑ آل بويه، کلودکاهن، ص 36.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=آل_بویه&oldid=26672»