تناسخیه

تناسخيه‏ به قول شهرستانى «غلاة» غالبا ائمه را به خدا «تشبيه» كرده‏اند و خداوند را حالّ در ابدان آدميان دانند و مانند «تناسخيان» و نصارى قايل به «تجسيم» خداوند شدند. پيروان اين عقايد در هر سرزمينى نامى بر خود نهاده‏اند، در اصفهان خرميّه و كودكيه و در رى مزدكيه و سنباذيه و در آذربايجان ذقوليه و بعضى از نقاط محمره يا سرخ‏جامگان و ما وراء النهر مبيضه يا سپيدجامگان ناميده مى‏شوند.

«تناسخ» عبارت از اعتقاد به اين است كه روح به مجرد جدا شدن از بدن انسان، به بدن انسان ديگر «نسخ» مى‏شود و به بدن‏
                       فرهنگ فرق اسلامى، متن، ص: 125

حيواناتى مانند چهارپايان و درندگان «مسخ»، و به بدن حيوانات پست‏تر و گزندگان فسخ، و به نباتات و گياهان و جمادات «رسخ» گويند. گويند كه در تمام مراتب چهارگانه مزبور روح آدمى حسّ برترى‏جويى و توبه از گناهان خود را فراموش نمى‏كند چنان كه مى‏تواند از پست‏ترين مقام حيوانى بر اثر تزكيه نفس و نيكوكارى به بالاترين مقام انسانى عروج نمايد. ملطى مى‏نويسد: «تناسخيه» پندارند كه انسان تنها همان روح است و بدن جامه‏اى است كه او پيوسته مى‏پوشد و تغيير مى‏دهد و كثافاتى كه از دهان و بينى و معده انسان و بول و منى و عرق خارج مى‏شود طاهر و نظيف است و مى‏توان آنها را خورد. گويند: مردى صوفى در سنه 545 ه كه منير نام داشت غايط شيخ خود را مى‏خورد و مى‏گفت: آن پاك است. التنبيه و الرد، ص 27 و 28. ملل و نحل، شهرستانى، ج 1، ص 288. خلاصه الاديان، ص 30. دايرة المعارف الاسلاميه، ج 5، ص 486، 487.