فضائل امام حسین در کتاب و سنت

ماه محرم الحرام

عنوان مقاله	وظیفه امام معصوم
زبان مقاله	فارسی
اطلاعات نشر	ایران – قم – پژوهشگاه مطالعات تقریبی

فضائل فراوانی برای امام حسین (ع) در آیات و روایات وارد شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود: آیات برخی تا حدود ۱۲۰ آیه از قرآن کریم را با ملاحظه روایات تفسیری درباره امام حسین(ع) استخراج کرده‌اند. بخش عمده‌ای از این آیات در فضائل مشترک و بخش دیگر در فضائل مختص امام حسین(ع) است[۱]. یکی از این آیات، آیه اطعام است که مربوط است به ماجرای غذا دادن به فقیر و مسکین و یتیم از طرف امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه زهراء(س) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع): قرآن کریم در آیات ۵ تا ۱۱ سوره انسان (هل اتی) به این ماجرا نظر دارد تا آنجا که می‌فرماید: ﴿وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا﴾[۲]، ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴾[۳] و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند. و می‌گویند: ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم. کتاب الغدیر از ۳۴ نفر از علمای معروف اهل سنت نام می‌برد که این حدیث را در کتاب‌های خود آورده‌اند لذا روایت فوق از روایاتی است که در میان اهل سنت مشهور بلکه متواتر است[۴].[۵] روایات زیور آسمان‌ها و زمین، چراغ هدایت و کشتی نجات در کتاب عیون أخبار الرضا(ع) از امام حسین(ع) نقل شده است: بر پیامبر خدا(ص) وارد شدم، در حالی که ابی بن کعب، نزد ایشان بود. پیامبر خدا(ص) به من فرمود: «آفرین بر تو، ای ابو عبدالله، ای زیور آسمان‌ها و زمین‌ها!». اُبَی به پیامبر(ص) گفت: ای پیامبر خدا! چگونه کسی غیر از تو، زیور آسمان‌ها و زمین‌ها می‌شود؟! پیامبر(ص) فرمود: «ای اُبَی! سوگند به کسی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت، حسین بن علی، در آسمان، بزرگ‌تر شمرده می‌شود تا در زمین و در سمت راست عرش خدای عزوجل نوشته شده است: او چراغ هدایت، کشتی نجات، پیشوای خیر و برکت و عزّت و افتخار و دانش و سرمایه است»[۶].[۷] حسین (ع) کشتی نجات پیامبر(ص) در حدیثی مشهور که به ایشان نسبت داده شده، فرموده است: "إِنَّ الحُسَینَ مِصْبَاحُ الهُدَی وَ سَفِینَةُ النَّجَاةِ". حسین، چراغ هدایت و کشتی نجات است. مضمون این حدیث، در منابع معتبر روایی آمده است؛ اما نه با این الفاظ. برای روشن شدن مطلب، لازم است تفاوت نقل‌های این روایت در منابع مختلف روایی، مورد تأمّل قرار گیرد. بر اساس اسناد موجود، شیخ المحدثین صدوق (م ۳۸۱ق)، نخستین کسی است که مضمون این حدیث را در کتاب‌های کمال الدین و عیون أخبار الرضا(ع)، به ترتیب، بدین‌گونه آورده است که پیامبر خدا(ص)، ضمن گفتگویی با ابی بن کعب، در توصیف امام حسین(ع) فرموده است:... "مَكْتُوبٌ‏ عَنْ‏ يَمِينِ‏ الْعَرْشِ‏ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِينَةُ نَجَاةٍ"[۸]. در سمت راست عرش، نوشته شده است [که او]: «چراغ هدایتگر و کشتی نجات است». "... مَكْتُوبٌ عَن يَمِينِ عَرشِ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: مِصْبَاحُ هُدىً وَسَفينَةُ نَجَاةٍ"[۹]. در سمت راست عرش خدای عزوجل نوشته شده است [که او]: «چراغ هدایت و کشتی نجات است». پس از شیخ صدوق، طبرسی (م ۴۶۸ق) در کتاب إعلام الوری، این‌گونه آورده است: "...لَمَكْتُوبٌ‏ عَلَى‏ يَمِينِ‏ عَرْشِ‏ اللَّهِ‏ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِينَةُ نَجَاةٍ"[۱۰]. بر سمت راست عرش خدا نوشته شده: «چراغ هدایت‌گر و کشتی نجات». پس از وی، علی بن یونس عاملی (م ۸۷۷ق) در کتاب الصراط المستقیم، این متن را چنین گزارش کرده است: "... و إنَّهُ مَكْتُوبٌ‏ عَنْ‏ يَمِينِ‏ الْعَرْشِ‏: و إنَّهُ مِصْبَاحٌ هُدًی و سَفینَةُ نَجاةٍ"[۱۱]. بر سمت راست عرش، نوشته شده: «و او چراغ هدایت و کشتی نجات است». نخستین کتابی که این متن مشهور در آن آمده، کتاب المنتخب طُرَیحی (م ۱۰۸۵ق) است که ضمن نقل جریان دیدار ابی بن کعب با پیامبر خدا(ص)، آورده است: "وَاسمُهُ مَكْتُوبٌ عَن يَمِينِ العَرْشِ: إنَّ الحُسَيْنَ مِصْبَاحُ الهُدى وَ سَفِينَةُ النَّجَاةِ"[۱۲]. نام او بر سمت راست عرش، نوشته شده است: «همانا حسین، چراغ هدایت و کشتی نجات است». پس از المنتخب طریحی، در منابع دیگری مانند مدینة المعاجز[۱۳] نیز این متن دیده می‌شود که ظاهراً از همان المنتخب گرفته باشند. به نظر می‌رسد متن المنتخب طریحی و کتاب‌های پس از آن، حدیث را نقل به معنا کرده‌اند. گفتنی است که المنتخب طریحی، از منابع غیر معتبر است؛ لیکن به دلیل روان‌تر بودن عبارت نقل شده در آن، حدیث، بدین شکل، مشهور گردیده است. به هر حال، چون این حدیث، نقل به معناست و مضمون آن در منابع معتبر آمده است، ایرادی ندارد[۱۴]. محبوب‌ترینِ مردم نزد آسمانیان در کتاب المناقب ابن شهرآشوب به نقل از امام رضا (ع)، از پدرانش(ع) آورده است: "هر کس دوست دارد به کسی بنگرد که محبوب‌ترینِ زمینیان نزد آسمانیان است، به حسین بنگرد"[۱۵].[۱۶] دعای پیامبر(ص) در حقّ دوستدارانش در کتاب تاریخ دمشق به نقل از ابو هریره آمده است: با پیامبر خدا(ص) در بازاری از بازارهای مدینه بودم. ایشان، بازگشت و من نیز با ایشان بازگشتم. پیامبر(ص) فرمود: «حسین بن علی را فرا بخوان» [و من، فرا خواندم]. همین که حسین بن علی آمد، پیامبر(ص) دستش را دراز کرد و حسین(ع) همچنین کرد. آنگاه، پیامبر(ص) او را در آغوش گرفت و گفت: «خدایا! من، او را دوست دارم. تو نیز او و دوستدارش را دوست بدار»[۱۷].[۱۸] پیامبر(ص) پیشانی و دهان امام حسین(ع) را می‌بوسید در کتاب کفایة الأثر به نقل از سلمان فارسی نوشته شده است: بر پیامبر خدا(ص) وارد شدم و دیدم حسین بن علی(ع) بر روی ران اوست و پیامبر(ص) پیشانی او را می‌بوسد و دهانش را بر دهان او نهاده و می‌بوسد[۱۹]. همچنین در کتاب الإرشاد به نقل از زید بن ارقم آمده است، در مجلس ابن زیاد، هنگامی که وی با چوب دستی‌اش بر دندان‌های پیشین امام حسین می‌زد گفتم: چوب‌دستی‌ات را از این دو لب بردار، که سوگند به خدایی که جز او خدایی نیست، بارها و بارها که شماره نمی‌توانم کرد، دیدم که پیامبر خدا(ص)، دو لب خود را بر آنها نهاده و می‌بوسد![۲۰].[۲۱] شناخت نهانی مؤمن نسبت به امام حسین(ع) در کتاب الخرائج و الجرائح به نقل از مقداد بن اسود، از پیامبر خدا(ص) آمده است: به راستی در دل‌های مؤمنان، شناختی نهانی نسبت به حسین، هست[۲۲].[۲۳]

پانویس 1. ↑ شواهد التنزیل حاکم حسکانی و فرائد السمطین و بحار، ج ۴۴، ص ۲۱۷ و الحسین فی القرآن سید محمد واحدی. 2. ↑ «و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۸. 3. ↑ «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۹. 4. ↑ ر.ک: الغدیر: ج ۳، ص ۱۰۷ و احقاق الحق، ج ۳، ص ۱۵۷ و تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۳۴۲. 5. ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۹. 6. ↑ "دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ عِنْدَهُ أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ فَقَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَرْحَباً بِكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ‏ يَا زَيْنَ‏ السَّمَاوَاتِ‏ وَ الْأَرَضِينَ‏ قَالَ لَهُ أُبَيٌّ وَ كَيْفَ يَكُونُ يَا رَسُولَ اللَّهِ(ص) زَيْنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ‏ أَحَدٌ غَيْرُكَ قَالَ يَا أُبَيُّ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً إِنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ فِي السَّمَاءِ أَكْبَرُ مِنْهُ فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمَكْتُوبٌ عَنْ يَمِينِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِصْبَاحُ هُدًى وَ سَفِينَةُ نَجَاةٍ وَ إِمَامٌ غَيْرُ وَهْنٍ وَ عِزٌّ وَ فَخْرٌ وَ عِلْمٌ وَ ذُخْرٌ"؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۵۹، ح۲۹؛ کمال الدین، ص۲۶۵، ح۱۱. 7. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۱۳۹. 8. ↑ ر.ک: کمال الدین، ص۲۶۵، ح۱۱. 9. ↑ ر.ک: عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۵۹، ح۲۹. 10. ↑ إعلام الوری، ج۲، ص۱۸۶. 11. ↑ الصراط المستقیم، ج۲، ص۱۶۱. 12. ↑ المنتخب، طریحی، ص۱۹۷. 13. ↑ مدینة المعاجز، ج۴، ص۵۱. 14. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۱۴۰. 15. ↑ "قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):‏ مَنْ‏ أَحَبَّ‏ أَنْ‏ يَنْظُرَ إِلَى‏ أَحَبِّ‏ أَهْلِ‏ الْأَرْضِ‏ إِلَى أَهْلِ السَّمَاءِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى الْحُسَيْنِ‏"(المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۷۳؛ بحارالأنوار، ج۴۳، ص۲۹۷، ح۵۹). 16. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۱۴۲. 17. ↑ "كُنْتُ مَعَ رَسُولِ اللّهِ(ص) في سوقٍ مِنْ أسْواقِ المَدِينَةِ، فَانْصَرَفَ وَانْصَرَفتُ مَعَهُ، فَقَالَ: اُدعُ الحُسَينَ بنَ عَلِيٍّ، فَجاءَ الحُسَينُ بنُ عَلِيٍّ(ع) يَمْشِي، فَقالَ النَّبِيُّ(ص) بِيَدِهِ هكَذَا، فَقَالَ الحُسَيْنُ بِيَدِهِ هكَذا، فَالتَزَمَهُ، فَقالَ: اللّهُمَّ إنّي اُحِبُّهُ فَأَحِبَّهُ، وأحِبَّ مَنْ يُحِبُّهُ" (تاریخ دمشق، ج۱۴، ص۱۵۴، ح۳۴۷۴). 18. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۱۴۲. 19. ↑ "دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ إِذَا الْحُسَيْنُ عَلَى فَخِذِهِ وَ هُوَ يُقَبِّلُ‏ جَبِينَهُ‏ وَ يَلْثِمُ فَاهُ" (کفایة الأثر، ص۴۶). 20. ↑ "اِرْفَعْ‏ قَضِيبَكَ‏ عَنْ‏ هَاتَيْنِ‏ الشَّفَتَيْنِ‏ فَوَ اللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ غَيْرُهُ لَقَدْ رَأَيْتُ شَفَتَيْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) عَلَيْهِمَا مَا لَا أُحْصِيهِ كَثْرَةً تُقَبِّلُهُمَا" (الإرشاد، ج۲، ص۱۱۴؛ کشف الغمّة، ج۲، ص۲۷۵). 21. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۱۴۲. 22. ↑ "إِنَّ‏ لِلْحُسَيْنِ‏ فِي‏ بَوَاطِنِ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏ مَعْرِفَةٌ مَكْتُومَةٌ" (الخرائج والجرائح، ج۲، ص۸۴۲، ح۶۰). 23. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۱۴۳.

پانویس

۵۲۱.</ref>.