۲۲٬۱۳۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
=مفهوم‌شناسی= | =مفهوم‌شناسی= | ||
گزارش‌های مکتوبی که حاوی مطالبی درباره قتل یا شهادت شخصیت‌های مطرحِ تاریخ باشند، مقتل خوانده می‌شوند<ref>صاحبی، مقتل و مقتل‌نگاران، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.</ref> مقتل، حاصل نوعی تاریخ‌نویسی براساس تک‌نگاری است. تک‌نگاری حادثه‌ها، گونه‌ای از نوشته‌های تاریخی است که در ثبت وقایع مهم استفاده می‌شود. چنین نوشته‌هایی غالباً در زمینه وقایع پرحادثه و سرنوشت‌ساز شکل می‌گیرند و آنها را با تمام جزئیات نقل می‌کنند<ref>یاوری، «مقتل‌نگاری شیعیان»، ص۱۰.</ref>مَقْتَل در لغت به معنای محلّ قتل یا همان قتل‌گاه است<ref>معین، فرهنگ فارسی.</ref> و در اصطلاح به بازگویی به قتل رسیدن امامان اشاره دارد. جمع آن مَقاتل است. در میان مقتل‌ها مقتل امام سوم [[شیعیان]] از همه مهم‌تر و بیشتر مورد توجه است. مقتل الحسین (کشتن‌گاه حسین) نام مجموعه‌ای از کتاب‌ها است، که رویدادهای کربلا و کُشته‌شدن [[حسین بن علی]](ع) در آن شرح داده شده‌است.<br> | گزارش‌های مکتوبی که حاوی مطالبی درباره قتل یا شهادت شخصیت‌های مطرحِ تاریخ باشند، مقتل خوانده می‌شوند<ref>صاحبی، مقتل و مقتل‌نگاران، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.</ref> مقتل، حاصل نوعی تاریخ‌نویسی براساس تک‌نگاری است. تک‌نگاری حادثه‌ها، گونه‌ای از نوشته‌های تاریخی است که در ثبت وقایع مهم استفاده می‌شود. چنین نوشته‌هایی غالباً در زمینه وقایع پرحادثه و سرنوشت‌ساز شکل می‌گیرند و آنها را با تمام جزئیات نقل می‌کنند<ref>یاوری، «مقتل‌نگاری شیعیان»، ص۱۰.</ref> مَقْتَل در لغت به معنای محلّ قتل یا همان قتل‌گاه است<ref>معین، فرهنگ فارسی.</ref> و در اصطلاح به بازگویی به قتل رسیدن امامان اشاره دارد. جمع آن مَقاتل است. در میان مقتل‌ها مقتل امام سوم [[شیعیان]] از همه مهم‌تر و بیشتر مورد توجه است. مقتل الحسین (کشتن‌گاه حسین) نام مجموعه‌ای از کتاب‌ها است، که رویدادهای کربلا و کُشته‌شدن [[حسین بن علی]](ع) در آن شرح داده شده‌است.<br> | ||
=ویژگی‌ها= | =ویژگی‌ها= | ||
تفاوت''مقتل'' با ''مرثیه عاشورایی'' آن است که مرثیه‌ها به‌طور کلی به شهادت امام سوم شیعیان نظر دارد و ابیاتش از چند بیت تا صد بیت متغیر است، اما «مقاتل» یا «مقتل» به صورت جزئی‌تر حادثهٔ کربلا را مد نظر دارد. در مقتل، وقایع تاریخی طرح نمی‌شود، چون خواننده از قبل با موضوع آشناست، پس مقتل بدون مقدمه به سراغ وقایع حزن‌انگیز عاشورا می‌رود. مقتل برآمده از احساسات درونی نگارنده است، گویی خود او در صحنه نبرد شرکت داشته. قالب اکثر مقاتلِ منظوم، [[مثنوی]] است، چون به نگارنده مجال بیشتری می‌دهد تا واقعه کربلا را به تصویر بکشد. از نمونه‌های آن می‌توان به «زبده الاسرار» از صفی علیشاه، «روضه الاسرار» اثر شمس الشعراء سروش اصفهانی، «گنجینه الاسرار» اثر عمان سامانی، مثنوی «بیت الاحزان» اثر صابرهمدانی و مثنوی «گنج نهفته» اثر شیخ عبدالسلام تربتی اشاره کرد | تفاوت''مقتل'' با ''مرثیه عاشورایی'' آن است که مرثیه‌ها به‌طور کلی به شهادت امام سوم شیعیان نظر دارد و ابیاتش از چند بیت تا صد بیت متغیر است، اما «مقاتل» یا «مقتل» به صورت جزئی‌تر حادثهٔ کربلا را مد نظر دارد. در مقتل، وقایع تاریخی طرح نمی‌شود، چون خواننده از قبل با موضوع آشناست، پس مقتل بدون مقدمه به سراغ وقایع حزن‌انگیز عاشورا می‌رود. مقتل برآمده از احساسات درونی نگارنده است، گویی خود او در صحنه نبرد شرکت داشته. قالب اکثر مقاتلِ منظوم، [[مثنوی]] است، چون به نگارنده مجال بیشتری می‌دهد تا واقعه کربلا را به تصویر بکشد. از نمونه‌های آن می‌توان به «زبده الاسرار» از صفی علیشاه، «روضه الاسرار» اثر شمس الشعراء سروش اصفهانی، «گنجینه الاسرار» اثر عمان سامانی، مثنوی «بیت الاحزان» اثر صابرهمدانی و مثنوی «گنج نهفته» اثر شیخ عبدالسلام تربتی اشاره کرد<ref>«نگاهی به «سوگ»، «مرثیه»، «نوحه» و «مقاتل» در ایران/ توصیف وقایع جانسوز کربلا با واژگان از گذشته تاکنون».</ref><br>. | ||
=پیشینه مقتل‌نگاری= | =پیشینه مقتل‌نگاری= | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
پس از شهادت امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، مقتل‌نگاری میان شیعیان رونق یافت. البته امروزه از تألیفات متقدم با عنوان «مقتل الحسین»، یا فقط نامی در فهرست‌نگاری‌ها باقی است یا بخشی از آنها به‌صورت پراکنده در متون متأخر نقل شده است.<br> | پس از شهادت امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، مقتل‌نگاری میان شیعیان رونق یافت. البته امروزه از تألیفات متقدم با عنوان «مقتل الحسین»، یا فقط نامی در فهرست‌نگاری‌ها باقی است یا بخشی از آنها به‌صورت پراکنده در متون متأخر نقل شده است.<br> | ||
مقتل‌هایی نیز تألیف شده‌اند که وفات شخصیت‌های دیگری غیر از [[اهل‌بیت]](ع) را شرح داده‌اند. مقتل عمر بن خطاب از محمد بن عبدالله بن مهران،آقابزرگ، <ref>الذریعه، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۲.</ref> مقتل عبدالله بن زبیر و مقتل حُجر بن عَدی از ابی مِخنَف (درگذشت ۱۵۷ق)، دو مقتل دیگر با همین عنوان اخیر از نصر بن مزاحم کوفی (درگذشت ۲۱۲ق)و هِشام کَلبی (درگذشت ۲۰۴ یا ۲۰۹ق)، مقتل رشید و میثم و جُوَیریة بن مسهّر از هشام کلبی و مقتل محمد بن ابی بکر از عبدالعزیز جلودی (درگذشت ۳۳۰ یا ۳۳۲ق) از آن جمله‌اند. | مقتل‌هایی نیز تألیف شده‌اند که وفات شخصیت‌های دیگری غیر از [[اهل‌بیت]](ع) را شرح داده‌اند. مقتل عمر بن خطاب از محمد بن عبدالله بن مهران،آقابزرگ، <ref>الذریعه، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۲.</ref> مقتل عبدالله بن زبیر و مقتل حُجر بن عَدی از ابی مِخنَف (درگذشت ۱۵۷ق)، دو مقتل دیگر با همین عنوان اخیر از نصر بن مزاحم کوفی (درگذشت ۲۱۲ق)و هِشام کَلبی (درگذشت ۲۰۴ یا ۲۰۹ق)، مقتل رشید و میثم و جُوَیریة بن مسهّر از هشام کلبی و مقتل محمد بن ابی بکر از عبدالعزیز جلودی (درگذشت ۳۳۰ یا ۳۳۲ق) از آن جمله‌اند.<br> | ||
= مقتل‌های امام حسین(ع) = | = مقتل‌های امام حسین(ع) = | ||
بنابر نظر مشهور، مقتل ابی‌عبدالله الحسین، اثر اَصبَغ بن نُباتَه مُجاشِعِی قدیمی‌ترین مقتل در زمینه حوادث شهادت امام حسین(ع) است<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۳و۲۴.</ref> البته برپایه روایتی در کتاب ثواب‌الأعمال، نوشته شیخ صدوق، اصبغ بن نباته شهادت امام حسین(ع) را درک کرد، ولی هیچ جزئیاتی دربارۀ واقعۀ عاشورا از او نقل نشده است. بااین‌همه، برخی محققان معتقدند فرزند او قاسم، مقتلی درباره واقعه عاشورا نوشته است. | بنابر نظر مشهور، مقتل ابی‌عبدالله الحسین، اثر اَصبَغ بن نُباتَه مُجاشِعِی قدیمی‌ترین مقتل در زمینه حوادث شهادت امام حسین(ع) است<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۳و۲۴.</ref> البته برپایه روایتی در کتاب ثواب‌الأعمال، نوشته شیخ صدوق، اصبغ بن نباته شهادت امام حسین(ع) را درک کرد، ولی هیچ جزئیاتی دربارۀ واقعۀ عاشورا از او نقل نشده است. بااین‌همه، برخی محققان معتقدند فرزند او قاسم، مقتلی درباره واقعه عاشورا نوشته است. | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۶: | ||
# روایات منسوب به امامان شیعه درباره شهادت امام حسین(ع). | # روایات منسوب به امامان شیعه درباره شهادت امام حسین(ع). | ||
نکاتی که از مخالفان و دشمنان امام حسین(ع) درباره واقعه عاشورا نقل شده است. | نکاتی که از مخالفان و دشمنان امام حسین(ع) درباره واقعه عاشورا نقل شده است. | ||
= مقتل‌های مهم معاصر = | = مقتل‌های مهم معاصر = | ||