زبان عربی

زبان عربی زبان اول جهان اسلام می باشد.

تاریخ

تاریخ زبان عربی را در یک روش می‌توان به قبل و بعد از اسلام تقسیم کرد. در زمان‌های قبل از اسلام زبان عربی به دو شاخه عربی جنوبی و عربی شمالی تقسیم می‌گردید. عربی جنوبی در اطراف یمن کنونی صحبت می‌شد و تحت تاثیر ارتباط با مصریان باستان و تمدن فنیقی قرار گرفته بود. این زبان با ظهور اسلام کم‌کم به دست فراموشی سپرده‌شد و به جای آن زبان عربی شمالی که مبنای عربی امروزی است در سراسر عربستان غلبه پیدا کرد. این زبان را اکنون عربی کلاسیک نیز می‌نامند.

زبانهای سامی

عربي : دربارة جايگاه زبان عربي در ميان زبانهاي سامي غربي اختلاف‌نظر وجود دارد . عده‌اي آن را عضوي از شاخة شمال غربي و عده‌اي ديگر آن را عوضي از شاخة جنوب شرقي مي‌دانند، اما شواهدي در دست است که نشان مي‌دهد عربي ويژگيهاي مشترکي با سامي شمال غربي و سامي جنوبي دارد ؛ از اينرو ، برخي ترجيح مي‌دهند آن را سامي مرکزي يا سامي مرکزي ـ جنوبي بنامند . زبان عربي داراي دو گويش اصلي است : 1. گويش شرقي در عربستان سعودي ، يمن ، کويت ، عمان ، امارات متحدة عربي ، عراق ، سوريه ، لبنان ، فلسطين ، اردن ، مصر ، سودان ، چاد ، نيجريه و نيز در ميان عده‌اي در افغانستان و ازبکستان ؛ 2. گويش غربي در لیبی ، تونس ، الجزاير ، مراکش و موريتاني . مالتي را نيز گونه‌اي از گويش غربي مي‌دانند ، اما برخي از ويژگيهاي گويش شرقي نيز در آن ديده مي‌شود. عده‌اي از زبان‌شناسان مالتي را زباني جداگانه ، اما هم خانواده با عربي ، به شمار مي‌آورند . اين زبان بسيار تحت تأثير زبانهاي اروپايي ، به خصوص ایتالیايي ، بوده است.

از آنجا که عربي زبان ديني مسلمانان است ، هزاران واژه از اين زبان به زبانهاي ايراني (مانند فارسي ، کردي ، پشتو) ، ترکي ، هندي (نيز اردو ، بنگالي) و افريقايي (مانند هوسا و سواحلي) راه يافته است. تأثير زبان عربي را در فارسي مي‌توان در نظام آوايي و ساختار دستوري نيز مشاهده کرد.

پيش از ورود اسلام به ايران تيره‌هايي از قبيلة بني تميم در خوزستان مي‌زيستند، اما پس از اسلام سيل قبايل عرب به سوي ايران سرازير شد و تيره‌هايي از آنان در مناطق مختلف ايران سکني گزيدند . آنان به تدريج زبان مادري خود را از ياد برند ، به گونه‌اي که اکنون بازماندگانشان در استانهاي آذربايجان ، اصفهان ، خراسان ، قم ، کردستان و لرستان به يکي از زبانهاي ترکي آذري ، فارسي يا کردي سخن مي‌گويند. با وجود اين ، تا چندي پيش در استان خراسان در حوالي سرخس ، تربت حيدريه ، قاين ، و به خصوص در دهستانهاي عربخانه ، نهارجانات و نهبندان در نزديکي بيرجند ، روستاهاي عرب زبان نيز يافت مي‌شد.

اکنون اکثر عرب زبانان ايران در استان خوزستان و حاشية سواحل جنوبي ايران مسکن دارند . عزيزي بني طرف ، 160 قبيله و عشيرة عرب خوزستان را نام برده ، و معرفي کرده است. عربي خوزستاني را بايد گونه‌اي از گويش شرقي زبان عربي به شمار آورد. نمونه‌اي از تأثير زبان فارسي در عربي خوزستاني وجود آواي «چ» در آن است (مثلاً : عساچره به جاي عساکره ، عچرش به جاي عجرش).

خط عربي ، چنانکه پيش از اين در بخش مربوط به زبانهاي ايراني گفته شد ، برگرفته از خط نبطي است که خود صورتي تحول يافته از خط آرامي بوده

زبان عربی وعلوم اسلامی

اگر بپذیریم که زبان پایه و اساس هر فرهنگ است و این کلمات هستند که به زندگی ما شکل می‌بخشند و دنیای ما را معنی می‌کنند، اهمیت و نقش زبان در حفظ و بقای ارزش‌ها و باورهای دینی و توسعه فرهنگی، آشکار خواهد شد. این امر بر آنان که کم و بیش با مسائل فرهنگی و زیر ساخت‌های آن آشنا هستند، آشکار است.

با اندکی تأمل در مباحث زبان‌شناسی به تأثیر زبان در حفظ و بقای یک فرهنگ و نقش آن در سست شدن رشته‌های فرهنگی پی‌خواهیم برد. زبان عربی هم سایه و هم راز زبان فارسی است. ارتباط و پیوند این دو زبان و تأثیر تأثر آنها در یکدیگر غیر قابل تردید است. اگر زبان عربی به هر دلیل، نقش و جایگاه خود را از دست بدهد، فرهنگ دینی و اجتماعی دچار بحران جدی خواهد شد.

زبان عربی واجتهاد

فرایند کسب قدرت استنباط احکام شرعی و یا به دیگر تعبیر اجتهاد و فقاهت دارای اجزاء و مراتبی است که همانند منظومه‌ای می‌باشد که توانمندی و نظام‌بخشی به آن موجب دست‌یابی به آن می‌گردد؛ به‌طوری که کمبود و یا ضعف در یکی موجب از هم‌پاشیدگی آن منظومه می‌شود. ادبیات عرب یکی از اجزای مهم این منظومه است.

ادبیات عرب از دو حیث در این مقوله جایگاه ویژه دارد:

1) تحصیل علوم پایه فقاهت و کتب فقهی

2) فهم متون فاخر دین (قرآن و روایات)

تمامی کتب علوم پایه و کتب اصیل فقهی که حاوی ابواب فقه و تحقیقات و پژوهش‌های آموزنده هستند و موجب فهم و رشد دانش فقه طلاب می‌شوند به زبان عربی است و فهم زبان عربی قدم آغازین تحصیل مفاد آن‌هاست و زبان متون فاخر منابع فقهی نیز که قرآن و روایات می‌باشند عربی است؛ بنابراین تحصیل ادبیات عرب به نحو شایسته نقشی بسیار مهم در فرآیند فقاهت و منظومه استنباط دارد.