عذاب

در قرآن کریم، بارها از عذاب گناهکاران سخن به میان آمده است.

معنای لغوی

کلمه «عذاب» به معنای شکنجه و عقوبت است.

معنای اصطلاحی

مراد، کیفرهای دردناک دنیوی و اخروی ملحدان، منافقان و فاسقان است. خداوند حکیم آدمی را برای بندگی خویش آفریده و به او توان انتخاب و اختیار بخشیده است. کسانی که از روی اختیار راه بندگی در پیش گیرند، به کمال می‌رسند و در آن سرای، از نعمت‌ها و پاداش‌های بیکران الهی بهره می‌برند؛ امّا کسانی که از بندگی خدا روی برتابند و راه زشتکاران و گناه و نافرمانی در پیش گیرند، از تقرب به خدا باز می‌مانند و دچار خشم و غضب و کیفر الهی می‌شوند. اینان در عالم برزخ و محشر و آخرت، گرفتار کیفر عقاید و رفتارها و اعمال خویش خواهند بود.

انواع عذاب

همان‌سان که معاد، روحانی و جسمانی است، کیفر و پاداش نیز هم روحانی است و هم جسمانی:

عذاب روحانی

مراد، مجموعه‌ای از کیفرها است که روح و جان آدمی را می‌آزارند. این کیفرها به ظاهر اثری مستقیم بر جسم نمی‌نهند. نیز محتمل است که بر روح و جسم -هر دو- اثر نهند. برخی از کیفرهای روحانی عبارت‌اند از: غم و اندوه جانکاه و حسرت بی‌پایان[۱]، سرزنش خداوند[۲]، رسوایی و بی‌پناهی[۳]، شماتت خازنان دوزخ[۴]، نعره وحشتناک و خشم‌آلود دوزخ[۵]، مواجهه با فرشتگان خشن و سختگیر[۶]و گفت‌وگوی آزاردهنده و حسرت‌زا با بهشتیان[۷].

عذاب جسمانی

کیفرهایی که مستقیم بر جسم آدمی فرود می‌آیند، چند دسته‌اند:

عذاب‌های بدنی سخت و دردآور

از برخی آیات قرآنی برمی‌آید که عذاب دوزخ چنان دردآور و جانکاه است که گناهکار حاضر است فرزندان و همسر و خویشان و همه زمینیان را فدا کند و در برابر، از عذاب رهایی یابد[۸]. نیز در قرآن آمده است که هیچ کس را همچون او به بند نمی‌کشند و عذاب نمی‌دهند[۹].

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها

از سخت‌ترین عذاب‌های جسمانیِ دوزخیان، خوردن و نوشیدن است. آنان بر اثر خوردن و آشامیدن آن‌چه برایشان فراهم شده است، به سختی دچار درد و رنج می‌شوند. از آن خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها است: زقوم یا میوه تلخ[۱۰]، حمیم یا آب سوزان[۱۱]، غسلین یا چرک و خون[۱۲]، ضریع به معنای نوعی گیاه سمّی[۱۳]، غساق یا خونابه[۱۴] و صدید به معنای چرک و خونابه جراحت[۱۵][۱۶]

پوشیدنی‌ها

از عذاب‌های دوزخ، پوشانیدن لباس‌های دردآور و سوزنده بر دوزخیان[۱۷][۱۸] پوشیدنی‌های دوزخی، زشت و بدمنظر و بدبویند و شعله‌ور.

عذاب‌های دیگر جسمانی

برخی دیگر از عذاب‌های دوزخی که جسم آدمی را رنج می‌دهند عبارتند از: برخورد با بادهای کشنده و دودهای غلیظ و آتش‌زا[۱۹]، روییدن پوست‌های پی در پی و از میان رفتن آن‌ها[۲۰]، داغ شدن صورت و پهلو و پشت[۲۱]، حبس در زندان‌های تنگ و تاریک با غل و زنجیر به صورت انفرادی[۲۲]، کشانیده شدن به سوی آتش در حالی که گناهکار غل و زنجیر بر گردن و دست و پا دارد[۲۳]و....

عوامل عذاب

برخی گناهانی که مایه عذاب جاودان دوزخ‌اند، عبارت‌اند از: کفر[۲۴]، نفاق[۲۵]، قتل و جنایت[۲۶]، رباخواری[۲۷]و ظلم[۲۸].

منبع

جمعی از نویسندگان، فرهنگ شیعه، ص۳۳۷.