واصلیه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'عبد الله' به 'عبدالله') |
جز (جایگزینی متن - 'عبد الکریم' به 'عبدالکریم') |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
===عقیده واصل در باره قدر=== | ===عقیده واصل در باره قدر=== | ||
واصل بن عطا مطابق با مشی خاص معتزلی اش، معتقد بود که خداوند حکیم و عادل است و هیچ ظلم و فعلی که متصف به شر باشد از او صادر نمی شود. می گفت که محال است خداوند بندگانش را به انجام فعلی وادار کند و آن گاه خود خلافش را اراده کند. واصل بن عطا معتقد بود که انسان فاعل خیر و شر است. مومن و کافر می شود. اطاعت و معصیت از او سر می زند. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۱.</ref> او می گفت خداوند هیچ بنده ای را مجبور نمی کند که مرتکب شر یا ظلمی شود. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۷.</ref> | واصل بن عطا مطابق با مشی خاص معتزلی اش، معتقد بود که خداوند حکیم و عادل است و هیچ ظلم و فعلی که متصف به شر باشد از او صادر نمی شود. می گفت که محال است خداوند بندگانش را به انجام فعلی وادار کند و آن گاه خود خلافش را اراده کند. واصل بن عطا معتقد بود که انسان فاعل خیر و شر است. مومن و کافر می شود. اطاعت و معصیت از او سر می زند. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۱.</ref> او می گفت خداوند هیچ بنده ای را مجبور نمی کند که مرتکب شر یا ظلمی شود. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۷.</ref> | ||
بلکه می گفت که خداوند فعل اصلح را برای بنده اش تدبیر می کند. او معتقد بود که انسان دارای اختیار و اراده آزاد است.<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، مصر، تحقیق | بلکه می گفت که خداوند فعل اصلح را برای بنده اش تدبیر می کند. او معتقد بود که انسان دارای اختیار و اراده آزاد است.<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، مصر، تحقیق عبدالکریم عثمان، سال 1972 میلادی، ص۱۳۴</ref> | ||
===امامت از دیدگاه واصل بن عطا=== | ===امامت از دیدگاه واصل بن عطا=== | ||
نسخهٔ ۲۵ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۷
واصلیه از فرق متقدم معتزلی است که به پیروان ابوحذیفه واصل بن عطاء معروف به الغزال گفته می‌شود. وی پایه گذار مکتب اعتزال در جهان اسلام بود.
شرح حال واصل
واصل در سال 80 هجرى در مدینه متولد شد و در سال 131 هجرى در بصره در گذشت. زندگی وی در بصره شکل گرفت. مدتى شاگرد ابوالهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه و حسن بصرى بود. از او تصانیف بسیاری نقل شده است از جمله: «اصناف المرجئه»، «المنزلة بین المنزلتین»، «معانى القرآن»، «طبقات اهل العلم و الجهل»، «السبیل الى معرفة الحق». [۱]
علت اعتزال واصل
بهانه اعتزال واصل از حلقه درسی حسن بصری مناقشه در باره احکام مربوط به مرتکبین گناهان کبیره بود. حسن بصرى و پیروانش معتقد بودند مسلمانى که مرتکب گناه کبیره شود، اگر به خدا و کتاب هاى آسمانى ایمان داشته باشد، فاسق است و فسق وى نام ایمان و اسلام را از او نفى نمى کند. اما واصل می گفت مسلمانی که مرتکب فسق شود، نه مومن است و نه کافر. حسن بصرى وقتی متوجه بدعت واصل شد، او را از مجلس خود دور کرد. ( و بنا بر برخی دیگر از نقل ها واصل خود از مجلس درس حسن بصری فاصله گرفت) سپس وی و پیروانش پای یکی از ستون های مسجد بصره حلقه درس جدایی تشکیل دادند و از این جهت به «معتزله» یعنى کناره گیران از جمع معروف شدند. [۲]
اعتقادات
شرح عقاید فرقه واصلیه را می بایستی در افکار موسس آن یعنی واصل بن عطا جستجو کرد. اکنون به برخی از مهم ترین آرای وی اشاره خواهد شد.
توحید از منظر واصل
توحید از بنیادی ترین اصول اعتقادی اهل اعتزال به شمار می رود تا آن جا که واصل و پیروانش خود را موحده نامیدند. واصل بن عطا، منکر قدیم بودن برخی از صفات ایجابی خداوند نظیر علم، قدرت و اراده بود، زیرا می گفت که اگر معتقد به قدیم بودن صفات باشیم، باید به جدایی صفات از ذات نیز ملتزم باشیم. این التزام موجب می شود که تعدد اله را قبول کنیم که البته این لازمه باطل است، در نتیجه قدیم بودن صفات خداوند هم باطل و نفی می‌شود.[۳]
عدل از منظر واصل بن عطا
تظاهرات و نیز تراوشات اعتقادی و فکری واصل بن عطا و یارانش و به طور کل معتزلیان، بر پایه عدل نهاده شده است، زیرا همه مذاهب در فهم توحید هیچ گونه تشکیکی را به خود راه نمی دهند، اما عدل و ملازمات آن، تابلو اختصاسی تفکر معتزله است. و بر همین اساس به عدلیه معروف شده اند. [۴]واصل بن عطا می گوید که اعتقاد به عدالت خداوند متعال و نفی ظلم از او، از اصول و پایه‌های عدل در عقیده اسلامی است که لوازم خاص خود را می‌طلبد. از لوازم این عقیده، آزادی اراده و اختیار انسان است. بدین معنا که انسان خالق افعال و اعمال خود است. به همین دلیل، انسان ها مستحق عذاب و یا ثواب می‌شوند. به عقیده وی اگر مسئله عدل را نپذیریم به این معنا که هیچ موجودی خاصه انسان فاعل فعل خود نیست تا بر اساس عدل مستحق جزا شود، لازمه این سخن آن است که خداوند را خالق همه افعال از جمله افعال انسان ها بدانیم که البته این نتیجه تفکر جبر گرایانه است. [۵]
منزلة بین المنزلتین
این اصل از اصول معروف واصل بن عطا و پیروانش می باشد. پیشینه این اصل به این موضوع باز می گردد که خوارج بر اساس اعتقادات خویش مرتکب گناه کبیره را کافر و مشرک می خواندند [۶] مرجئه معتقد بودند که ایمان از عمل جدا است. بنا بر این، ارتکاب گناه کبیره به ایمان کاری ندارد.[۷] اما واصل بن عطا به عنوان بنیانگذار مکتب کلامی معتزله، نظریه دیگری را مطرح کرد. معتقد بود که ایمان مجموعه‌ای از ویژگی‌ها است و آن اعتقاد قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل در ارکان و جوارح است. از طرف دیگر می گفت که بین اعتقاد از یک سو و ایمان و عمل از سوی دیگر تلازم وجود دارد. از این رو نمی‌توان به صرف این که کسی گناه کبیره انجام داده است، اما در قلبش ایمان دارد و اقرار هم می‌کند، چنین شخص کافر یا مومن باشد بلکه از نگاه واصل این شخص فاسق است. [۸] [۹]
نبوت از دیدگاه واصل بن عطا
بر اساس اعتقاد واصل بن عطا، عنوان نبوت به شکل امانت به کسی داده می شود که وفاء به آن و قبول و ثبات در این راه، از او مشاهده شود. بر این اساس، نبوت مسئله ای جبری نیست، زیرا خداوند در قرآن می فرماید: که خدا بهتز می‌داند که رسالتش را در کجا قرار دهد. [۱۰] بنا بر این، پیامبری انبیاء بر اساس این شیوه به آنان واگذار شده است. [۱۱]
عقیده واصل در باره قدر
واصل بن عطا مطابق با مشی خاص معتزلی اش، معتقد بود که خداوند حکیم و عادل است و هیچ ظلم و فعلی که متصف به شر باشد از او صادر نمی شود. می گفت که محال است خداوند بندگانش را به انجام فعلی وادار کند و آن گاه خود خلافش را اراده کند. واصل بن عطا معتقد بود که انسان فاعل خیر و شر است. مومن و کافر می شود. اطاعت و معصیت از او سر می زند. [۱۲] او می گفت خداوند هیچ بنده ای را مجبور نمی کند که مرتکب شر یا ظلمی شود. [۱۳] بلکه می گفت که خداوند فعل اصلح را برای بنده اش تدبیر می کند. او معتقد بود که انسان دارای اختیار و اراده آزاد است.[۱۴]
امامت از دیدگاه واصل بن عطا
واصل بن عطاء قریشی بودن را از شرایط امامت نمی‌دانست. او می‌گفت که امام می‌تواند غیر قریشی هم باشد. [۱۵]
پانویس
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ اول، ص 453
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ اول، ص 454 با ویرایش و اصلاح عبارات
- ↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۶.
- ↑ با اقتباس از ابن مرتضی، احمد بن یحیی، کتاب طبقات المعتزله، ص۲.
- ↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۵.
- ↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۲۲.
- ↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۲.
- ↑ طوسی خواجه نصیر الدین، تلخیص المحصل، بیروت، نشر دارد الاضواء، سال 1985 میلادی، ص۴۰۳
- ↑ قاضی عبد الجبار، شرح الاصول الخمسه، ص۸۶_ ۸۷.
- ↑ سوره انعام، آیه 124
- ↑ نشوان حمیری، حور العین، ص۲۶۴.
- ↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۱.
- ↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۷.
- ↑ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، مصر، تحقیق عبدالکریم عثمان، سال 1972 میلادی، ص۱۳۴
- ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، تحقیق شارل بلا، نشر، بیروت دارالکتب العملیة، سال ۱۹۷۴ میلادی،ج۴، ص۶۰،